Τα εγκώμια στη λειτουργική μας παράδοση: τα δεδομένα της αγιορείτικης παράδοσης

Abstract

The present thesis constitutes an ambitious effort to research one of the glorious wonders of the world’s poetry whose implications touch the soul of a wole nation and reflect the cosmic idol of its era (paleologic period). The tension and depth that characterise this subject is considered so tremendous that any researcher feels so small in from of such a mission.The present thesis intends to be used as a starting point of an investigation that may last for a long time but also as a stimulus for further research.The most necessary as well as valid facts of this research are considered to be the manuscripts, proofs of the work and the era of the evolution of the cycle of encomia. The manuscripts come from the most ancient and prevailing monastery of Mount Athos with tradition in the study and production of hymnographic material.Summarazing the research steps, it is worth describing the hymnography of the paleologic era, the creation, evolution and content of encomia and their examination as an hymnographic Kind, their description in connection with the immaculate. Concerning the matter of the authorship and the time of writing of the Lament, a lot of opinions have been expressed by different researchers as it is shown. The most interesting discovery of the present research is that of the existence of a historic person named Nikiforos Vlemmidis who is to be the possible author of Encomia as there is a clear reference to his name in the manuscripts found in the Monastery of Vatoredi(Mount Athos).Finally,it should be mentioned that the written tradition of Megalinaria is analyzed in detail.

Η εργασία που παρουσιάζεται αποτελεί φιλόδοξη προσπάθεια εξερεύνησης ενός από τα μεγαλειωδέστερα θαύματα της παγκόσμιας (λαϊκής) ποίησης, που οι προεκτάσεις της αγγίζουν την ψυχή ενός ολόκληρου λαού και αντανακλούν το κοσμοείδωλο της εποχής που αναφέρονται (Παλαιολόγεια περίοδος). Η ένταση και το βάθος του θέματος είναι τόσο τεράστια που οποιοσδήποτε ερευνητής αισθάνεται πολύ μικρός για την αποστολή του.Κάτω από αυτές τις συνθήκες θα ήθελα να εξομολογηθώ, ότι πρόθεση του πονήματος δεν είναι η εξάντληση ενός ανεξάντλητου θέματος, αλλά η αρχή μίας έρευνας που ίσως κρατήσει για πολύ χρόνο και απασχολήσει πολλούς συναδέλφους στο μέλλον. Σαν απαραίτητη και αδιαμφισβήτητη αφετηρία της έρευνας αυτής, αναδει- κνύονται αυτοδίκαια τα πλέον έγκυρα και πρωτότυπα αποτυπώματα του θέματος, τα χειρόγραφα, μάρτυρες του έργου και της εποχής της ανάπτυ- ξης του κύκλου των εγκωμίων. Είναι τα Αγιορείτικα χειρόγραφα που εντοπίσθηκαν στις αρχαιότερες και επικρατέστερες μονές με παράδοση στη μελέτη και πα¬ρα¬γωγή υμνογραφικού υλικού. Συνοψίζοντας τα ερευνητικά βήματα αξίζει να περιγραφεί αρχικά η υμνο¬γραφία της Παλαιολόγειας εποχής, οι γλωσσικές επιλογές των υμνογράφων σε συνδυασμό με τη μουσική έκφραση και να προσδιοριστεί το κοσμο¬είδωλο της εποχής που αντανακλάται στην ποίησή τους Στη συνέχεια ακολουθούν τα κεφάλαια που αφορούν τη δημιουργία, εξέλιξη και το περιεχόμενο των εγκωμίων. Εξετάζονται τα εγκώμια ως υμνογραφικό είδος και περιγράφεται η σύνδεσή τους με τον ’Αμωμο. Όσον αφορά το θέμα της πατρότητας και του χρόνου συγγραφής του επιταφίου θρήνου, έχουν διατυπωθεί απόψεις από πολλούς μελετητές. Το πλέον ενδιαφέρον ίσως εύρημα της παρουσιαζόμενης έρευνας είναι η ανάδειξη δύο ιστορικών προσώπων που διεκδικούν την πατρότητα του έργου και η αναφορά του ονόματός τους από δύο έγκυρες πηγές αναλύεται στο κεφάλαιο « Η Πατρότητα του Επιταφίου Θρήνου» Το πρώτο μέρος της εργασίας ξεδιπλώνει τις πηγές - πρότυπα των εγκωμίων με τις σχετικές τους αναδρομές για να ακολουθήσει η παραλλαγή των εγκωμίων κατά τη Παλαιολόγεια περίοδο, η χειρόγραφη και η έντυπη παράδοση με αναλυτικές λεπτομέρειες. Η μεταγραφή των Αγιορείτικων Χειρογράφων μία επίπονη και συστηματική προσπάθεια, σε συνδυασμό με την περιγραφή των κειμένων δικαιώνει τον μελετητή.Στη συνέχεια παραθέτουμε τα κεφάλαια που αφορούν την ανάλυση της μορφής και του περιεχομένου των μεγαλυναρίων. Οι εκφραστικοί τρόποι, η γλώσσα, το ύφος, η αναλυτική γλωσσική τους επεξεργασία αποτελούν πηγή για το πολιτισμικό-ιδεολογικό υπόβαθρο της εποχής, όπως χαρακτηριστικά ξεδιπλώνεται στα κεφάλαια που αφορούν τη θεολογία και το βιβλικό υπόβαθρο των εγκωμίων.Συνοψίζοντας λοιπόν τον επιστημονικό μας περίπατο, πρέπει να επισημάνουμε πως η παρούσα εργασία δεν είναι κάτι περισσότερο από την επιστημονική επεξεργασία και ανάλυση των πρώτων φωτογραφιών του γεγονότος. Αρκούμεθα στο πρώτο βήμα της έρευνας των συγκεκριμένων πηγών και όχι σε κάτι γενικότερο.