Πολιτικές της δημόσιας σφαίρας και πρακτικές της Ευρωπαΐκής Ολοκλήρωσης στη συνοριακή περιοχή του Έβρου: μια ανθρωπολογική προσέγγιση

Abstract

This thesis is a work of social anthropology that focuses on the field of “politics” andpolitical action. It is the outcome of an ethnographic research conducted in theGreek border region of Evros. The research included social agents who acted andconceptualized their action in the context of the “public sphere”. This thesis aims atexploring the relation of local social agents with supralocal conditions, such as in thecase of the policies of the Greek State, the practice of European programs and thevarious conceptualizations of “European Integration”. The relation between “local”,“national” and “supranational”/“global” is as a crucial matter in this border region,where nationalism and foreign policy have traditionally stood as dominant points ofreferences for local action and imagination.The example of local political action was used to show that public actionchanged and was reoriented in regards to new supranational policies and ideas,either through accommodation or through resistance. These changes were related toEuropean policies, among other things as well. At the same time, European policiestended towards the promotion of a neoliberal readjustment of “private” and “public”boundaries. This practical intertwining between “European Integration”, neoliberalismand the ideas of crossborder cooperation had also immediate consequences in thelocal enactment of Greek nationalism. Throughout this whole period, old politicalelites were devaluated and weakened, while new elites were consolidated anddominated the public sphere. This new political correctness was not limited to thestrict confines of the political field, but reached other public practices andorganizations, such as local cultural associations. European policies were locally conceptualized mostly in terms of materiality.This material dimension tended towards the reproduction of European hegemony,either through native representations of European funds as “gifts” or through thedirect economic dependence of local public action on the European Union. This reactualizationof the materiality of public action in the context of European programsand cross-border cooperation led to intense debates and questioning among socialagents. The antinomy between material constraints and personal “autonomy” wasevident in public debates as well as in private practices, thus leading to specific waysof symbolic construction of one’s action. These debates and questioning wereespecially relevant to the issue of Greek-Turkish relations.Within this complex nexus of old and new conditions, the Greek national Stateand nationalism seemed to hold a crucial position in the mediation of “Europeanhegemony” and the policies of the European Union. The longstanding practicalrelation of social agents in Evros with the policies of the central State pointed to theplasticity of nationalist normative discourse and its hegemonic management onbehalf of the State, through multileveled ambivalent strategies addressing nationaland local audiences, as well as supranational institutions and configurations ofpower, namely “European Integration” and “globalization”.

Η παρούσα μελέτη υιοθετεί τη σκοπιά της κοινωνικής ανθρωπολογίας και σχετίζεταιιδιαίτερα με το πεδίο του «πολιτικού» και των πολιτικών δράσεων. Πρόκειται για μιαεθνογραφική έρευνα στην περιοχή του νομού Έβρου, η οποία αναζήτησε συνομιλητέςπου δρουν και εννοιολογούν τη δράση τους στη λεγόμενη «δημόσια σφαίρα». Ημελέτη εστιάζει στη σχέση του τοπικού χώρου με υπερτοπικές συνθήκες, όπως αυτήαποτυπώνεται στις πολιτικές του ελληνικού κράτους, στις πρακτικές των ευρωπαϊκώνπρογραμμάτων και στις εννοιολογήσεις της «Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης». Η σχέση«τοπικού», «εθνικού» και «υπερεθνικού» -ή αλλιώς «παγκόσμιου»- αποκτά για τακοινωνικά υποκείμενα μια ιδιαίτερη σημασία στα πλαίσια μιας συνοριακής περιοχής,όπου ο εθνικισμός και τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής κατείχαν παραδοσιακάκυρίαρχη θέση.Μέσα από το παράδειγμα των τοπικών πολιτικών δράσεων φάνηκε ότι η δράσητων κοινωνικών υποκειμένων που συμμετέχουν στην τοπική δημόσια σφαίραμεταβλήθηκε και επαναπροσδιορίστηκε απέναντι στις νέες υπερτοπικές πολιτικές καιιδέες, αλλού μέσα από πρακτικές προσαρμογής και αλλού μέσα από πρακτικέςαντίστασης. Η διαχείριση του «πολιτικού» στον Έβρο άλλαξε αυτά τα τελευταία 20χρόνια και αυτό οφειλόταν αναπόφευκτα και στις ευρωπαϊκές πολιτικές. Ταυτόχρονα,αυτές οι αλλαγές συντελούσαν στη σταδιακή διάδοση νέων ταξινομήσεων περί«δημόσιου» και «ιδιωτικού». Η πρακτική επικοινωνία μεταξύ «ΕυρωπαϊκήςΟλοκλήρωσης», νεοφιλελευθερισμού και διασυνοριακότητας, είχε άμεσες συνέπειες γιατην άρθρωση δημόσιων δράσεων και τον επαναπροσδιορισμό της τοπικής εκφοράςτου ελληνικού εθνικισμού. Σε όλη αυτή την περίοδο, παλιές πολιτικές ελίτ και δίκτυαπαραμερίστηκαν, ενώ νέες ελίτ προέκυψαν και για αρκετά χρόνια κυριάρχησαν στηδημόσια σφαίρα. Η κατανόηση της νέας πολιτικής ορθότητας δεν περιοριζόταν μόνοστο στενά νοούμενο πολιτικό πεδίο αλλά επεκτεινόταν και σε άλλους τομείς τηςδημόσιας σφαίρας, όπως για παράδειγμα τους τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους.Οι πολιτικές «Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης» εννοιολογήθηκαν κατά κύριο λόγομέσα από την υλική διάστασή τους, η οποία αποτελούσε στη δεδομένη συγκυρία ένασημαντικό στοιχείο αναπαραγωγής του ηγεμονικού ρόλου της «Ευρώπης», είτε μέσααπό τις αναπαραστάσεις του «δώρου» είτε μέσα από την άμεση οικονομική εξάρτησητοπικών δράσεων από τους ευρωπαϊκούς πόρους. Αυτή η επικαιροποίηση της υλικήςδιάστασης των δημόσιων δράσεων, εν μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων καιδιασυνοριακών συνεργασιών, είχε ως αποτέλεσμα έντονους προβληματισμούς μεταξύτων τοπικών φορέων δημόσιων δράσεων. Η αντινομία μεταξύ υλικών συνθηκών και εσωτερικής «αυτονομίας» διέτρεχε το σύνολο της δημόσιας σφαίρας και τους τρόπουςσυμβολικής συγκρότησης της δράσης του καθενός. Αυτοί οι προβληματισμοίσυγκροτήθηκαν κατά κύριο λόγο με αφορμή τη διαχείριση της σχέσης της Ελλάδας καιτου Έβρου με την Τουρκία.Μέσα σε αυτό το αρκετά σύνθετο πλαίσιο, το εθνικό κράτος και ο εθνικισμόςπρόβαλλαν καθοριστικά στη διαμεσολάβηση της «ευρωπαϊκής ηγεμονίας» και τωνπολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ιδιαίτερη πρακτική σχέση των κοινωνικώνυποκειμένων στον Έβρο με τις πολιτικές του εθνικού κράτους ανέδειξε τη ρευστή φύσητου εθνικιστικού κανονιστικού λόγου και την ηγεμονική διαχείρισή του εκ μέρους τουκράτους, μέσα από πολυεπίπεδες στρατηγικές διπλού λόγου, τόσο απέναντι σε εθνικάκαι τοπικά ακροατήρια, όσο και απέναντι σε υπερεθνικούς θεσμούς και συσχετισμούςεξουσίας εν μέσω της «παγκοσμιοποίησης» και της «Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης».