Η στρατιωτικοποίηση του διαστήματος σε σχέση με το δικαίωμα της άμυνας

Abstract

Η παρούσα διατριβή αποσκοπεί στο να θέσει το ζήτημα της «στρατιωτικοποίησης» του διαστήματος και ειδικότερα το ζήτημα των διαστημικών εξοπλισμών, απατώντας στο ερώτημα «τί ισχύει» από πλευράς νομιμότητας στο διάστημα. Το ζήτημα διερευνήθηκε τόσο στο πλαίσιο του Γενικού Διεθνούς Δικαίου (συμπεριλαμβανομένου του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, όπου ρητά αναγνωρίζεται το δικαίωμα της άμυνας0, όσο και στο πλαίσιο των ειδικότερων διεθνών ρυθμίσεων για το Διάστημα. Το ερώτημα της ισχύος ή όχι του δικαιώματος της άμυνας τέθηκε ως σημείο εκκίνησης του νομικού προβληματισμού. Η ισχύς ή όχι του δικαιώματος της άμυνας στο διάστημα, αν και έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις μέχρι σήμερα, δεν έχει βρει την απάντησή του μέσα σε κάποιο συγκεκριμένο νομμικό κείμενο. Αντίθετα, ο διεθνής νόμος που ισχύει για το διάστημα, με κύριο όργανο τη Συνθήκη του 1967, αποφεύγει να δώσει μία ρητή απάντηση στο ζήτημα αυτό, προκαλώντας μέχρι σήμερα ποικίλα και πολλές φορές αντίθετα μεταξύ τους ερμηνευτικά σχόλια. Από την άλλη, θα έλεγε κάποιος και είναι κάτι που υποστηρίζουν και ορισμένοι συγγραφείς, όπως ο Bin Cheng, ότι, εφόσον γίνει δεκτό ότι το διάστημα είναι ελεύθερο για κάθε χρήση αρκεί αυτή να είναι σύμφωνη με το Γενικό Διεθνές Δίκαιο, δεν είναι απαραίτητη η επίκληση του δικαιώματος της άμυνας. Παρ’ όλα αυτά, το δικαίωμα της άμυνας στο διάστημα αναφέρεται από πλείστους συγγραφείς για να υποστηρίξουν τη νομιμότητα των ήδη γνωστών στρατιωτικών του χρήσεων στα πλαίσια του Γενικού Διεθνούς Δικαίου και περισσότερο αναφέρεται από τους υποστηρικτές του Αμερικανικού προγράμματος της «Στρατηγικής Αμυντικής Πρωτοβουλίας» (SDI) στην προσπάθειά τους να τονίσουν τη νομιμότητα του προγράμματος. Ειδικότερα, το δικαίωμα της άμυνας φαίνεται να αποτέλεσε το σημείο αντιπαράθεσης μεταξύ των οπαδών δύο διαφορετικών θεωρητικών τάσεων, της μίας που ερμηνεύει την αρχή της «ειρηνικής» χρήσης του διαστήματος ως «μη επιθετικής», επιτρέποντας τη στρατιωτικοποίηση του διαστήματος με επιφύλαξη των γενικότερων επιταγών του Διεθνούς Δικαίου και της άλλης που ερμηνεύει την αρχή της «ειρηνικής» χρήσης του διαστήματος ως «μη στρατιωτικής» , αποκλείοντας έτσι κάθε δραστηριότητα στρατιωτικού χαρακτήρα στο διαστημικό χώρο. Η απάντηση πάντως φαίνεται να δίνεται μέσα από την ερμηνεία του άρθρου 4 της Συνθήκης για το Διάστημα, από την οποία ελλείπει μία γενικότερη απαγόρευση για οποιαδήποτε άλλη στρατιωτική χρήση του διαστήματος, εκτός της θέσης πυρηνικών όπλων σε τροχιά γύρω από τη γη. Το συμπέρασμα το οποίο συνάγεται από τη διερεύνηση από νομικής σκοπιάς του ζητήματος της στρατιωτικοποίησης του διαστήματος είναι ότι η έλλειψη ενός επαρκούς και αποτελεσματικού νομικού πλαισίου θα οδηγήσει ενδεχομένως σε αυθαίρετες ενέργειες σ’ ένα χώρο ευαίσθητο για την διεθνή ασφάλεια, όπως είναι το διάστημα, και στη δημιουργία πραγματικών καταστάσεων που δύσκολα στο μέλλον θα μπορούν να αποτραπούν. Από την άλλη, υποστηρίζεται ότι η κάλυψη της νομικής αυτής «ατέλειας» με μόνη την προσφυγή στο Γενικό Διεθνές Δίκαιο δεν φαίνεται να είναι αρκετή, καθόσον ούτε σε αυτό υπάρχουν ρυθμίσεις που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν επαρκώς στο διάστημα. Παρ’ όλα αυτά, στα πλαίσια της διερεύνησης του νομικού καθεστώτος του διαστήματος και της πολιτικής των κρατών σε αυτό, αποδεικνύεται ότι μία γενική απαγόρευση των στρατιωτικών δραστηριοτήτων στο διάστημα ήταν εκτός της θέλησης των συντακτών της Συνθήκης του 1967 και θα ήταν δύσκολο να συμπεριληφθεί μία παρόμοια απαγόρευση σ΄ ένα οποιοδήποτε μελλοντικό νομικό κείμενο, μια και λόγω των τεράστιων στρατηγικών δυνατοτήτων που το διάστημα παρέχει, επιθυμία των διαστημικών δυνάμεων φαίνεται να είναι από τα πρώτα στάδια της διαστημικής εξερεύνησης ένα διάστημα «ελεύθερο» στις εθνικές επιδιώξεις των κρατών. Η διατριβή αποτελείται από τρία Μέρη, τα οποία υποδιαιρούνται σε Τμήματα και Κεφάλαια και περιλαμβάνουν: Το Πρώτο Μέρος τις αρχές ανάπτυξης του Διεθνούς Δικαίου του Διαστήματος, καθώς και τις σημαντικότερες διεθνείς συνθήκες για το Διάστημα (σελ. 41-262). Το Δεύτερο Μέρος που χωρίζεται: -Στο Πρώτο Τμήμα με τις ειδικότερες ρυθμίσεις που διέπουν τους στρατιωτικούς εξοπλισμούς στο διάστημα σε σχέση με το Γενικό Διεθνές Δίκαιο και ειδικότερα το δικαίωμα της άμυνας (σελ. 265-330). -Στο Δεύτερο Τμήμα με τα συμπεράσματα και προτάσεις για τη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου θεσμικού πλαισίου για τον έλεγχο των εξοπλισμών στο διάστημα, ενόψει της συνεχώς αυξανόμενης χρήσης του για στρατιωτικούς σκοπούς, με βάση την απάντηση στο ερώτημα «τί ισχύει» από πλευράς νομικού καθεστώτος, σήμερα (σελ. 331-342). Το Τρίτο Μέρος που περιλαμβάνει τα αυθεντικά κείμενα των Διεθνών Συμβάσεων και άλλα διεθνή κείμενα για το Νομικό Καθεστώς του Διαστήματος (σελ. 343-574). Το υλικό αυτό της διατριβής προέρχεται από τη συγκριτική μελέτη πηγών και έχει περιγραφικό χαρακτήρα και σχετικά με το τι ισχύει στον εξωατμοσφαιρικό χώρο και το εγγύς της γης Διάστημα και το απώτερο Διάστημα (outer space) από πλευράς νομικού καθεστώτος, ιδίως κατά το μέρος που αφορά το φυσικό δικαίωμα της νόμιμης άμυνας των κρατών. Το υλικό αυτό αφορά πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές που ανευρέθησαν στην Ελλάδα και από επιτόπια έρευνα του διδάκτορος στα Αρχεία της Γενικής Γραμματείας των Ηνωμένων Εθνών, στη Γενεύη (Ελβετία). Η διατριβή καταλήγει στο Συμπέρασμα ότι αν και υπάρχει ήδη ένα γενικό πλαίσιο αρχών του νομικού καθεστώτος του Διαστήματος, όσον αφορά ιδιαίτερα το φυσικό δικαίωμα της νόμιμης άμυνας στο Διάστημα και τους Πλανήτες, υπάρχει ένα νομικό κενό που πρέπει να καλυφθεί από τη διεθνή κοινότητα σύμφωνα με αυτά που ειδικότερα αναλύονται στη διατριβή ως Προϋποθέσεις για μια Αποτελεσματικότερη Ρύθμιση στο Διάστημα, και Προτάσεις γι’ αυτήν.