Το ευρωπαϊκό δίκαιο μπροστά στην πρόκληση της εμπορίας ανθρώπων

Abstract

The aim of this dissertation is to study the European legislation on combating human trafficking. We examine the initiatives taken by the EU, the Council of Europe and the OSCE, choosing as our methodology the thematic approach with respect to the three pillars of addressing the phenomenon, criminalization of the relevant offenses and prosecution of offenders, prevention and protection of victims of trafficking. In order to analyze the implementation of European legislation we refer to national laws which are of special interest in relation to specific issues and to representative judgments of national courts in Europe. In the first chapter we present international and European texts adopted until 2000, when the relevant UN Protocol was adopted. Besides highlighting the progressive steps taken by the international community and the European organizations, it is currently of interest the international conventions on combating forced labor and slavery and the debate regarding the relationship of the concepts of slavery and human trafficking, the Statute of the International Criminal Court and the jurisprudence of the ad hoc international criminal tribunals. In the second chapter, which deals with the criminalization of human trafficking, we analyze the definition of human trafficking in accordance with international and European law, as well as other criminal aspects, such as the criminalization of receiving services, the liability of legal persons, the penalties and aggravating circumstances and the jurisdiction. We participate in the scientific debate regarding the ambiguities contained in the definition established by the UN Protocol and incorporated in the texts of the European organizations. We discuss the relevant decisions of the ECHR, including the decisions C.N. and V. v. France and C.N. v. the UK issued in October and November 2012 respectively, and the recent case law of the ECSR. In the third chapter we present preventive measures, stressing out the relevant initiatives of the OSCE, in order to decipher the specificity of its model to address trafficking in human beings compared to that of the other two European organizations and we refer to the work of the expert groups who have dealt with or are still dealing with the subject. In the fourth chapter we attempt to assist in clarifying the human rights approach. We criticize both the criminal approach as well as the way the human rights approach is expressed by the majority of scholars dealing with the issue. When considering victims’ support and protection measures, special attention is given to the gaps in the legal framework for the protection of the safety of victims as well as to the problematic whether human trafficking victims are entitled to asylum. We analyze the jurisprudence of the ECHR regarding the problems at the stage of identifying the victims by the authorities, and regarding the expectations for the provision of residence permits to victims in accordance with the human rights approach. As ultimate result of our study we conduct conclusions both "vertically" with respect to each of the three organizations, as well as "horizontally", in relation to the topics examined and propose recommendations for a more effective response to the phenomenon in Europe.

Σκοπός της διατριβής είναι η μελέτη του ευρωπαϊκού δικαίου σχετικά με την αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων. Εξετάζουμε τις πρωτοβουλίες της ΕΕ, του Συμβουλίου της Ευρώπης και του ΟΑΣΕ, επιλέγοντας ως μεθοδολογία τη θεματική προσέγγιση αναφορικά με τις τρεις πτυχές αντιμετώπισης του φαινομένου, την ποινικοποίηση των σχετικών αδικημάτων και τη δίωξη των δραστών, την πρόληψη και την προστασία των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων. Για να αναδείξουμε την εφαρμογή του ευρωπαϊκού δικαίου αναφερόμαστε σε εθνικές νομοθετικές ρυθμίσεις που παρουσιάζουν ειδικό ενδιαφέρον σε σχέση με συγκεκριμένα ζητήματα και παραπέμπουμε σε χαρακτηριστικές δικαστικές αποφάσεις εθνικών δικαστηρίων στην Ευρώπη. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζουμε τα διεθνή και ευρωπαϊκά κείμενα που υιοθετήθηκαν μέχρι το 2000, έτος υιοθέτησης του σχετικού Πρωτοκόλλου των Ηνωμένων Εθνών. Πέρα από την ανάδειξη της σταδιακής αντιμετώπισης του θέματος από τη διεθνή κοινότητα και τους ευρωπαϊκούς οργανισμούς, σύγχρονο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι διεθνείς συμβάσεις για την καταπολέμηση της καταναγκαστικής εργασίας και της δουλείας και οι προβληματισμοί αναφορικά με τη σχέση των εννοιών της δουλείας και της εμπορίας ανθρώπων, το καταστατικό του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου και η νομολογία των ad hoc διεθνών ποινικών δικαστηρίων. Στο δεύτερο κεφάλαιο, που πραγματευόμαστε την ποινικοποίηση της εμπορίας ανθρώπων, γίνεται ανάλυση του ορισμού της έννοιας της εμπορίας ανθρώπων σύμφωνα με το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο, και άλλων ζητημάτων ποινικής αντιμετώπισης όπως η ποινικοποίηση της αποδοχής υπηρεσιών, η ευθύνη των νομικών προσώπων, οι ποινές και οι επιβαρυντικές περιπτώσεις και η δικαιοδοσία. Συμμετέχουμε στον επιστημονικό διάλογο αναφορικά με τις ασάφειες που περιέχονται στον ορισμό που καθιέρωσε το Πρωτόκολλο των Ηνωμένων Εθνών και που ενσωμάτωσαν στα κείμενα τους και οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί. Σχολιάζουμε τις σχετικές αποφάσεις του ΕΔΔΑ, συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων C.N. και V. κατά Γαλλίας και C.N. κατά Ηνωμένου Βασιλείου που εκδόθηκαν τον Οκτώβριο και Νοέμβριο του 2012 αντίστοιχα, καθώς και την πρόσφατη νομολογία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Κοινωνικών Δικαιωμάτων. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζουμε τα μέτρα πρόληψης, υπογραμμίζουμε τις σχετικές πρωτοβουλίες του ΟΑΣΕ, προκειμένου να αποκωδικοποιήσουμε την ιδιαιτερότητα του μοντέλου αντιμετώπισης της εμπορίας ανθρώπων συγκριτικά με αυτό των έτερων δύο ευρωπαϊκών οργανισμών και αναφερόμαστε στο έργο των ομάδων εμπειρογνωμόνων που έχουν ασχοληθεί ή ασχολούνται με το θέμα. Στο τέταρτο κεφάλαιο επιχειρούμε να συνδράμουμε στην αποσαφήνιση της ανθρωποδικαιωματικής προσέγγισης. Κριτική ασκούμε τόσο στην ποινική προσέγγιση όσο και στον τρόπο που εκφράζεται η ανθρωποδικαιωματική προσέγγιση από την πλειοψηφία των μελετητών που ασχολούνται με το θέμα. Κατά την θεώρηση των μέτρων αρωγής και προστασίας των θυμάτων, ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στα κενά του νομοθετικού πλαισίου σχετικά με την προστασία της ασφάλειας των θυμάτων, καθώς και στον προβληματισμό κατά πόσον δικαιούνται άσυλο τα θύματα εμπορίας ανθρώπων. Αναλύουμε τη νομολογία του ΕΔΔΑ τόσο σχετικά με τα προβλήματα κατά το στάδιο της αναγνώρισής των θυμάτων από τις αρχές, όσο και σχετικά με τις προσδοκίες για την παροχή άδειας παραμονής στα θύματα με βάση την ανθρωποδικαιωματική προσέγγιση. Ως ύστατο προϊόν της μελέτης μας διεξαγάγουμε συμπεράσματα τόσο «κάθετα», αναφορικά με κάθε έναν από τους τρεις εξεταζόμενους οργανισμούς, όσο και «οριζόντια», αναφορικά με τα εξεταζόμενα θέματα αντιμετώπισης και καταθέτουμε προτάσεις για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του φαινομένου στην Ευρώπη.