Το ποιητικό σύμπαν του Άγγελου Σικελιανού

Abstract

The subject of my doctorate degree is the poetic universe of Angelos Sikelianos. The research was focused in a primitive interpretive approach of the texts with bacic points:a. the searching and the examination of poetic codesb. the exploration of their consecutions c. the prominence of the signification microsystem for every work of Sikelianosd. the construction of the poetic system of the whole work of SikelianosIn relation to the methodology I exploited basically the composed tool of double interpretive analysis, narrative and paradigmatic, as Algirdas Julien Greimas has showed. Because the poetic text is characterized by the paradigmatic analysis of contents, I exploited the principles and the codes of paradigmatic approach. My semiotic analysis explained the basic points which represent the thematic choices (classèmes) of poet, the significations and the way that they are intertwined and their consecutions in order to be clarified the poetic universe of Sikelianos’ work and the system of values that the poet suggests.The nature especially in the first work of Sikelianos, “Ἀλαφροΐσκιωτος”, is the source of life. Man approaches it through senses and the natural experience defines the perceptive structures and moreover the constitution of spiritual experience, the formation of social values and the construction of civilization.The primitive nature in an ideological level of background structures reflects the union of life and world and this indivisible and unique conception of life defines the transcendence of opposition between individual vs collective, material vs spiritual, natural vs cultural, life vs death.These elements are effected in the next works of Sikelianos (Πρόλογος στὴ Ζωή, Μήτηρ Θεοῦ, Πάσχα τῶν Ἑλλήνων) by the reduction in the codes of Ancient Greece and Christianity, while in the later and more mature poetic work, the “Ἵμεροι” , the Cosmic Love be distinguished as the supreme ending of human life that abolishes even death, while it surrenders human being in an invincible union with all of the creation.The constant presentation of the subject (classème) of poetic in all the works of Sikelianos shows the active roll of the poet in the world system of Sikelianos’ poems. The contribution of the poet in the course of world and life consists in: a) the service of the timeless truth which corresponds to the most profound needs of human, because the poetry is moved mostly in the level of ontology and b) the connection of this ontology with the mythical and historical frame of Greek spiritual tradition. The poet’s conversation with modern history constitutes a suggestion for the exit from the elements of crisis of his own time and of similar times.

Το θέμα της διδακτορικής μας διατριβής είναι το ποιητικό σύμπαν του Άγγελου Σικελιανού. Η προβληματική της έρευνας εστιάστηκε σε μία πρωτογενή ερμηνευτική προσέγγιση των κειμένων με κύρια σημεία: α. την αναζήτηση και την εξέταση των ποιητικών κωδίκων και των πολλαπλών σημάνσεων που αυτοί λαμβάνουνβ. τη διερεύνηση των μεταξύ τους συναρτήσεωνγ. την ανάδειξη του σημασιακού μικροσύμπαντος καθενός από τα μεγάλα συνθετικά έργα του Σικελιανού όπου αρτιώνονται οι παραπάνω συναρτήσειςδ. τη δόμηση του ποιητικού σύμπαντος σύνολου του έργουΌσον αφορά στη μεθοδολογία, αξιοποιήσαμε κατά κύριο λόγο το σύνθετο ερμηνευτικό εργαλείο της διπλής ερμηνευτικής ανάλυσης, αφηγηματικής/οριζόντιας και παραδειγματικής/κάθετης, που υπέδειξε ο Algirdas Julien Greimas. Καθώς μάλιστα ο ποιητικός λόγος διέπεται από την παραδειγματική ανάπτυξη των περιεχομένων στο ερευνητικό μας εγχείρημα χρησιμοποιήσαμε σποραδικά, -όπου τα κειμενικά το επέτρεπαν- τα αφηγηματικά σχήματα των Δοκιμασιών ενώ κατά κύριο λόγο αξιοποιήσαμε τις αρχές και τους κώδικες της παραδειγματικής προσέγγισης. Η σημειωτική ανάλυση διευκρίνισε τα κύρια σημεία που ορίζουν α) τις θεματικές επιλογές του ποιητή, β) τις σημασιοδοτήσεις που λαμβάνουν, γ) τον τρόπο που αυτές διαπλέκονται και δ) τις συναρτήσεις που προκύπτουν για να αποσαφηνιστεί το ποιητικό σύμπαν σύνολου του έργου και η αξιολογία που προτείνει ο ποιητής. Η φύση στα μεγάλα συνθετικά έργα του Σικελιανού αποτελεί την πηγή της ζωής• ο άνθρωπος βιώνοντας μια ακατανίκητη έλξη προς αυτή την προσεγγίζει με τη λειτουργία των αισθήσεων και η φυσική εμπειρία καθορίζει τις νοητικές δομές σύλληψης του κόσμου και επιπλέον τη συγκρότηση πνευματικής εμπειρίας, τη διαμόρφωση κοινωνικών αξιών και εν τέλει τη δόμηση του πολιτισμού. Ο πρωτογενής λοιπόν χώρος της φύσης σε ιδεολογικό επίπεδο δομών βάθους αντικατοπτρίζει την ενότητα του κόσμου και της ζωής και επιπροσθέτως αυτή η αδιαίρετη και ενιαία σύλληψη της ζωής επικαθορίζει την υπέρβαση της αντίθεσης ανάμεσα σε: ατομικό vs συλλογικό, υλικό vs πνευματικό, φυσικό vs πολιτιστικό, ζωή vs θάνατος.Τα στοιχεία αυτά επαληθεύονται στα επόμενα έργα του Σικελιανού (Πρόλογος στη Ζωή, Μήτηρ Θεού, Πάσχα Ελλήνων) με την αναγωγή στους κώδικες του αρχαιοελληνισμού και του χριστιανισμού, ενώ στην υστερότερη και ωριμότερη ποιητική σύνθεση, τους Ιμέρους ο Κοσμικός Έρωτας αναδεικνύεται ως η έσχατη τελείωση της ανθρώπινης ζωής που καταργεί ως κι αυτόν τον θάνατο, καθώς παραδίδει την ανθρώπινη ύπαρξη σε μια ακατανίκητη ενότητα με όλη τη Δημιουργία. Η μόνιμη παρουσία του ταξήματος της ποιητικής σε όλα τα έργα φανερώνει τον ενεργό ρόλο του ποιητή στο κοσμοσύστημα του Σικελιανού. Η συμβολή μάλιστα του ποιητή στην πορεία του κόσμου και της ζωής έγκειται: α) στη διακονία της άχρονης αλήθειας που ανταποκρίνεται στις πιο βαθιές και κοσμοθεωρητικές αναζητήσεις του ανθρώπου, καθώς η ποίηση κινείται κατά κύριο λόγο σε επίπεδο οντολογίας και β) στον εγκεντρισμό αυτής της οντολογίας στο μυθικό και ιστορικό πλαίσιο της ελληνικής παράδοσης. Η συνομιλία που ανοίγει ο ποιητής με τη σύγχρονη ιστορία αποτελεί μία πρόταση για την έξοδο από τα κρίσιμα σημεία καμπής της εποχής τους και ανάλογων εποχών. Επιπρόσθετα, η σύλληψη των διακριτικών γνωρισμάτων της ελληνικής παράδοσης και η ανάδειξή τους σε άχρονο επίπεδο, καθιστά το έργο του εκτός από καίρια έκφραση του ελληνισμού, διαχρονικό και πανανθρώπινο.