Σημασίες ενός ασήμαντου χώρου: χωροποίηση κοινωνικών σχέσεων στις εξωοικιακές τουαλέτες της Θεσσαλονίκης

Abstract

In order to highlight the spatial dimensions of culture and the social dimensions of space, the thesis focuses on the settings of non domestic toilets in Thessaloniki in 2008 and on their significance for its inhabitants. Aiming at a conversation between social anthropology and architecture, the thesis belongs to the extended field of the anthropology of space and emphasizes notions such as the study of space, gender and sexuality, the study of spatial power techniques, and the study of space as material culture. The survey was conducted from September 2006 for about two years. It included literature research, field observation in the non domestic toilets of Thessaloniki and interviews with their users, their builders and administrators.In the thesis, the architecture of non domestic toilets in the urban space, their production and management processes, the dominant spatial norms of behavior, and in parallel the toilet experiences, habits and practices of residents during their stay in non domestic space in Thessaloniki, are essential elements for the illustration and the analysis of dominant spatialized perceptions, attitudes and social relationships. Hence are revealed ideas about the human body, gender, sexuality, ethnic identity, the public nature of urban space, ecology, consumption, politics or economics which are spatialized through specific managements of the human body’s excretions.The theoretical progression of the study shows that important social concepts and cultural perceptions can be investigated and analyzed in a space that is usually unquestioned. This space is also ignored by the systematic social, spatial and historical academic study, even though its investigation characteristically belongs on the one hand to the processes of spatial planning and social organization and on the other to the cultural construction of the social and material sides of human beings. The dissertation shows that spatial dimensions play an important part in the construction, interpretation and management of social reality. A space without meaning may hold countless meanings, and especially in the non domestic toilets of Thessaloniki specific social relations and cultural perceptions are spatialized and thus directly define urban reality.

Mε βασικό στόχο την ανάδειξη των χωρικών διαστάσεων του πολιτισμού και των κοινωνικών διαστάσεων του χώρου, η διδακτορική διατριβή εστιάζει στην κατάσταση και στα χαρακτηριστικά των εξωοικιακών τουαλετών στη Θεσσαλονίκη του 2008 όπως και στις σημασίες που λαμβάνουν για τους κατοίκους της. Επιχειρώντας μία συνομιλία της κοινωνικής ανθρωπολογίας και της αρχιτεκτονικής, ανήκει στο ευρύτερο πλαίσιο της ανθρωπολογίας του χώρου με θεωρητικά πλαίσια τη μελέτη των χωρικών διαστάσεων του φύλου και της σεξουαλικότητας, τη μελέτη των χωρικών τεχνικών εξουσίας καθώς και τη μελέτη του χώρου ως υλικού πολιτισμού. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε κατά το διάστημα από το Σεπτέμβριο του 2006 και για δύο περίπου έτη και περιελάμβανε βιβλιογραφική έρευνα, επιτόπια παρατήρηση σε εξωοικιακές τουαλέτες της Θεσσαλονίκης, και συνεντεύξεις με χρήστες, κατασκευαστές και διαχειριστές τους.Στη διατριβή, η αρχιτεκτονική των εξωοικιακών τουαλετών στον αστικό χώρο, οι διαδικασίες παροχής και διαχείρισης τους, οι κυρίαρχοι χωρικοί κανόνες συμπεριφοράς, και παράλληλα οι εμπειρίες, οι συνήθειες και οι πρακτικές τουαλέτας κατοίκων κατά την παραμονή τους στον εξωοικιακό χώρο στη Θεσσαλονίκη, αποτελούν σημαντικά στοιχεία για την ανάδειξη και ανάλυση κυρίαρχων χωροποιημένων αντιλήψεων, νοοτροπιών και κοινωνικών σχέσεων. Έτσι, αποκαλύπτονται ιδέες για το ανθρώπινο σώμα, το φύλο, τη σεξουαλικότητα, την εθνική ταυτότητα, το δημόσιο χαρακτήρα του αστικού χώρου, την οικολογία, την κατανάλωση, την πολιτική ή την οικονομία που χωροποιούνται σε συγκεκριμένες διαχειρίσεις των απεκκρίσεων του ανθρώπινου σώματος. Η συνολική πορεία της εργασίας, αναδεικνύει ότι σημαντικά κοινωνικά νοήματα και πολιτισμικές αντιλήψεις μπορούν να εξερευνηθούν και να αναλυθούν σε ένα χώρο γενικά δεδομένο ή αγνοημένο. Αγνοημένο και από τη συστηματική κοινωνική, ιστορική και χωρική ακαδημαϊκή μελέτη, παρόλο που η διερεύνηση του εισχωρεί χαρακτηριστικά στις διαδικασίες του χωρικού σχεδιασμού και της κοινωνικής οργάνωσης από τη μία, και από την άλλη στην πολιτισμική κατασκευή της κοινωνικής και της υλικής (σωματικής) πλευράς του ανθρώπου. Παρουσιάζει ότι οι χωρικές διαστάσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στην κατασκευή, στην ερμηνεία και στη διαχείριση της κοινωνικής πραγματικότητας. Ένας ασήμαντος χώρος μπορεί να κρύβει αμέτρητες σημασίες, και ειδικότερα στις εξωοικιακές τουαλέτες στη Θεσσαλονίκη χωροποιούνται συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις και πολιτισμικές αντιλήψεις, καθορίζοντας άμεσα την αστική πραγματικότητα.