Καταγραφή, βοτανική ταυτοποίηση, γενετική ποικιλότητα και ιδιότητες αυτοφυών εδώδιμων φυτών της Κρήτης: συμμετοχή τους στο σύγχρονο διατροφικό πρότυπο

Abstract

This study was conducted with a view to preserving food resources plants with significantcommercial potential and economic value. In the present study there were registered 86 edible plant species and have been botanically classified 28 species of plants i.e. Reichardia picroides, Scaligeria napiformis, Scolymus hispanicus, Muscari comosum, Scandix pecten – veneris, Erodium gruinum, Sinapis alba ssp maitei, Leontodon tuberosus, Cichorium spinosum, Sonchus asper ssp. glaucescens, Anchusa undulata ssp. hybrida, Tordylium apulum, Crépis vesicaria ssp. vesicaria, Tetragonolobus purpureus, Urospermum picroides, Onopordum sp., Prasium majus, Rumex tuberosus ssp. creticus, Campanula pelviformis, Hypochoeris radicata, Centaurea raphanina ssp raphanina, Anagallis arvensis, Tragopogon sincuatus, Asparagus apfyllus ssp. orientalis, Daucus carota ssp. major, Hedypnois rhagadioloides, Silene vulgaris ssp. macrocarpa, Helmintotheca echioides. The dietary habits survey which followed was recorded for all the recorded plants. In the botanically identified species their distribution was studied and information on their chemical and nutritional composition was gathered. The research was continued further in order to control the biodiversity (using RAPD markers) of 11 native species. The study of the genetic material of these restricted plants has permitted to localize the areas with the greatest biodiversity of any indidual plant-specie. These areas would be regions of in situ conservation of genetic resources but also of propagative (plant multiplication) material to supply their eventual agricultural cultivation. In the specific areas Kefala, Agrilos and Ziros (Sitia area - east Crete - Greece), the most species appear to have the greatest biodiversity. More precisely in the area Kefala the following species present the highest biodiversity (intra specific variability): Scolymus hispanicus, Leontodon tuberosus, Centaurea raphanina ssp. Raphanina. In the area Agrilos the following species present the highest biodiversity: Sonchus asper ssp. Glaucescens, Urospermum picroides, Hypochoens radicata. In the area Ziros the following species present the highest biodiversity: Reichardia picroides, Scandix pecten-veneris, Anagallis arvensis, Prasium majus. The Cichorium spinosum which is found only in coastal areas presents the greatest biodiversity in the area Richti. In the present thesis a scientific attempt is extensively done in order for first time to capture and register scientifically to study and demonstrate the chemical nutritional composition and genetic properties of the most important wild edible plants of eastern Crete as well as to contribute to the enhancement and conservation of the local food culture related to them. Moreover by studying the genetic variability of certain species from collections from various regions it became possible to reveal regions that might be useful for in situ conservation of these species and the demarcation and classification as protected of these specific regions would be then possible. Finally the present scientific work could be a starting point for the selection of some of these species which have been analytically studied in order that their cultivation at a commercial agricultural level to be economically feasible and possible.

Η παρούσα μελέτη πραγματοποιήθηκε με γνώμονα την διαφύλαξη διατροφικών πόρων μεενδεχομένη σημαντική εμπορική και οικονομική αξία. Στην πρώτη φάση της έρευνας πραγματοποιήθηκε πιλοτική μελέτη καταγραφής των δημωδών ονομάτων αυτοφυών εδωδίμων φυτών της ανατολικής Κρήτης. Καταγράφηκαν 86 εδώδιμα είδη φυτών χωρίς να περιλαμβάνονται φυτά που χρησιμοποιούνται ως αφεψήματα. Στη συνέχεια έγινε βοτανική ταυτοποίηση των φυτών αφού πραγματοποιήθηκε συλλογή με την βοήθεια κάτοικων στις επιμέρους περιοχές έρευνας. Στα πλαίσια της παρούσας μελέτης έχουν ταυτοποιηθεί 28 είδη φυτών (Reichardia picroides, Scaligeria napiformis, Scolymus hispanicus, Muscari comosum, Scandix pecten – veneris, Erodium gruinum, Sinapis alba ssp maitei, Leontodon tuberosus, Cichorium spinosum, Sonchus asper ssp. glaucescens, Anchusa undulata ssp. hybrida, Tordylium apulum, Crépis vesicaria ssp. vesicaria, Tetragonolobus purpureus, Urospermum picroides, Onopordum sp., Prasium majus, Rumex tuberosus ssp. creticus, Campanula pelviformis, Hypochoeris radicata, Centaurea raphanina ssp raphanina, Anagallis arvensis, Tragopogon sincuatus, Asparagus apfyllus ssp. orientalis, Daucus carota ssp. major, Hedypnois rhagadioloides, Silene vulgaris ssp. macrocarpa, Helmintotheca echioides). Η έρευνα διατροφικών συνήθειων που ακολούθησε πραγματοποιήθηκε για όλα τα καταγεγραμμένα φυτά. Στα ταυτοποιημένα είδη μελετήθηκε η εξάπλωσή τους και συγκεντρώθηκαν πληροφορίες για την χημική και διατροφική τους σύσταση. Από την βιβλιογραφική ανασκόπηση διαφάνηκε η μεγάλη διατροφική τους άξια με επιδράσεις στην προαγωγή της υγείας του ανθρώπου και επίσης η φαρμακευτική αξία αρκετών από αυτά. Η έρευνα συνεχίστηκε με τον έλεγχο της βιοποικιλότητας (χρησιμοποιώντας μοριακούς δείκτες) για 11 αυτοφυή. Η μελέτη του γενετικού υλικού των φυτών κατέδειξε τις περιοχές με την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα για κάθε είδος. Οι περιοχές αυτές μπορούν να αποτελέσουν τις περιοχές in situ διαφύλαξης των γενετικών πόρων άλλα και προμήθειας πολλαπλασιαστικού υλικού σε ενδεχομένη καλλιέργειά τους. Στις περιοχές Κεφάλα Αγριλός και Ζίρος οι οποίες βρίσκονται σε μεγάλο σχετικά υψόμετρο και έχουν μικρή οικιστική ανάπτυξη εμφανίζονται τα περισσότερα είδη να έχουν την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Στην περιοχή της Κεφάλας τα είδη Scolymus hispanicus, Leontodon tuberosus, Centaurea raphanιna ssp. raphanina παρουσιάζουν την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Στην περιοχή του Αγριλού τα είδη Sonchus asper ssp. glaucescens, Urospermum picroides, Hypochoens radicata παρουσιάζουν την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Στην περιοχή της Ζίρου τα είδη Reichardia picroides, Scandix pecten-veneris, Anagallis arvensis, Prasium majus παρουσιάζουν την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Το Cichorium spinosum το οποίο συναντάται μόνο στις παράκτιες περιοχές παρουσιάζει την μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στην περιοχή του Ριχτή. Στην παρούσα διατριβή γίνεται μια προσπάθεια επιστημονικής καταγραφής, ανάδειξης και διατήρησης της διατροφικής κουλτούρας του τόπου μας μελετώντας αυτοφυή εδώδιμα φυτά της Ανατολικής Κρήτης. Επίσης μελετώντας τη γενετική παραλλακτικότητα ορισμένων ειδών αναδείχθηκαν περιοχές που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν για την in situ διατήρηση των ειδών αυτών και οριοθετημένες να χαρακτηριστούν ως προστατευόμενες. Τέλος η παρούσα εργασία θα μπορούσε να αποτελέσει αφετηρία για την επιλογή κάποιων ειδών από αυτά που μελετήθηκαν με στόχο την καλλιέργειά τους σε επίπεδο εμπορικής εκμετάλλευσης.