Ο Ερρίκος Ίψεν στην ελληνική σκηνή: από την πρώτη παράσταση ως το τέλος του 20ου αιώνα (1894-2000)

Abstract

Primary purpose of this PhD dissertation is to record and analyze the Greek theatre productions of Henrik Ibsen’s plays, from the very first performance, in 1894, till the end of the 20th century, while it examines the way Greece has received Ibsen’s dramaturgy. Another main aim is to record in detail the presence of Ibsen in this country from 1894 to 2000. The dissertation is divided in two parts: the first contains the text of the thesis and the second all the records. The second includes: database of the Ibsen productions (Greek and Cyprian theatre companies, foreign companies on tour in Greece, Greek radio and television productions), lists of all the Ibsen related texts in Greek language (translations of the plays, texts and poems by the author, articles and surveys about Ibsen in newspapers, magazines, books and theatre programs, critics for the performances), catalogs of the events concerning the playwright (lectures, conferences), and tables with various parameters. In some categories of the second part our research has been expanded till 2010 (repertoire database, translations of the plays, surveys in Greek bibliography).The thesis displays the large interest of Greece for Ibsen, an interest that remained vivid, constantly, from 1894 to 2000. The dissertation, following the Greek theatre history, examines the changes that have occurred in staging the Ibsen plays and in the perceptions of the artists and intellectuals about the author, and focuses on the artistic achievements of the Greek theatre people. One main conclusion of the thesis is that the high artistic achievements of the Greek Ibsen performances concern –mainly– the attainments of an actor, a director, a set or costume designer, and not the performances as a whole. Of course there were some significant performances, staged by ensemble companies, but these cases were few. The Greek theatre system didn’t help the ensemble theatre to nurture, and that, of course, reflects on the staging of the Norwegian playwright. As a result, in most of the Ibsen performances, various artists distinguish (actors for their skills in Ibsen parts, directors for their innovating work, set and costume designers for their high aesthetic), but they weren’t able to meet in order to collaborate creatively and work as an ensemble, and that had of course as consequence that the majority of Ibsen performances in Greece didn’t reveal all aspects of the plays. Only at the end of the 20th century the Greek theatre system could provide the right conditions to emerge, simultaneously, significant ensemble theatre companies which produced fruitful performances in Ibsen and other authors.

Κύριο αντικείμενο της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η καταγραφή και η ανάλυση των παραστάσεων των θεατρικών έργων του Ερρίκου Ίψεν στην Ελλάδα, από την πρώτη εμφάνισή του στην ελληνική σκηνή, το 1894, έως το τέλος του εικοστού αιώνα, ενώ παράλληλα εξετάζει και τη γενικότερη υποδοχή που επεφύλαξε η Ελλάδα στη δραματουργία του. Σκοπός της διατριβής είναι ακόμα η συγκεντρωτική και λεπτομερής καταγραφή του φαινομένου Ίψεν στη χώρα από το 1894 έως το 2000. Η εργασία διαρθρώνεται σε δύο τόμους: ο πρώτος περιλαμβάνει το κύριο σώμα του κειμένου και ο δεύτερος τις καταγραφές των στοιχείων. Στον δεύτερο τόμο περιλαμβάνονται: αναλυτική παραστασιογραφία των ανεβασμάτων έργων του Ίψεν (ελληνικών και κυπριακών θιάσων, καθώς και ξένων, περιοδευόντων στην Ελλάδα, σχημάτων, επίσης των ελληνικών ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών παραγωγών), καταγραφή των δημοσιευμένων κειμένων στην ελληνική γλώσσα που αφορούν τον συγγραφέα (μεταφράσεις των θεατρικών του έργων, άλλων κειμένων και ποιημάτων του, άρθρα και μελέτες για τον Ίψεν σε ημερήσιο και περιοδικό Τύπο, βιβλία και θεατρικά προγράμματα, κριτικογραφία των παραστάσεων), κατάλογος των εκδηλώσεων με αντικείμενό τους τον δραματουργό (ομιλίες, συνέδρια, συναντήσεις), καθώς και ομαδοποιήσεις και πίνακες των στοιχείων με διάφορες παραμέτρους. Σε κάποιες κατηγορίες του δεύτερου τόμου η έρευνα έχει επεκταθεί μέχρι και το 2010 (παραστασιογραφία, μεταφράσεις θεατρικών του έργων, μελέτες στην ελληνική βιβλιογραφία). Η διατριβή αποτυπώνει το ζωηρό ενδιαφέρον της Ελλάδας για τον Ίψεν, ένα ενδιαφέρον που, παρά τις όποιες διακυμάνσεις του, παρέμεινε αδιάλειπτο στα 106 αυτά χρόνια συνεχούς παρουσίας του συγγραφέα στα ελληνικά θεατρικά πράγματα. Η εργασία, παρακολουθώντας την ελληνική θεατρική ιστορία, εξετάζει τις αλλαγές που επήλθαν συν τω χρόνω στη σκηνική αντιμετώπιση των θεατρικών του έργων και στις αντιλήψεις των καλλιτεχνών και των θεωρητικών για τον συγγραφέα, και εστιάζει στα επιτεύγματα των ελλήνων καλλιτεχνών του θεάτρου. Ένα από τα κύρια συμπεράσματα της εργασίας είναι ότι τα γόνιμα καλλιτεχνικά επιτεύγματα των παραστάσεων Ίψεν των ελληνικών θιάσων αφορούν –κυρίως– μεμονωμένες επιτεύξεις καλλιτεχνών. Υπήρξαν βεβαίως και κάποια σημαντικά παραστασιακά αποτελέσματα συνόλου, από θέατρα ρεπερτορίου, αλλά οι παραστάσεις αυτές ήταν αριθμητικά λίγες. Οι συνθήκες της ελληνικής θεατρικής παραγωγής δεν επέτρεψαν ως επί το πλείστον την καλλιέργεια ενός θεάτρου συνόλου, και αυτό αντανακλάται και στη σκηνική αντιμετώπιση του νορβηγού δραματουργού. Έτσι, στην πλειονότητα των ελληνικών παραστάσεων έργων του Ίψεν ξεχωρίζουν κάποιοι ηθοποιοί για την ερμηνευτική δεινότητα τους σε ιψενικούς ρόλους, σκηνοθέτες για τις ενδιαφέρουσες αναγνώσεις τους, σκηνογράφοι και ενδυματολόγοι για τα υψηλά αισθητικά αποτελέσματα τους, αλλά χωρίς τις περισσότερες φορές να επιτυγχάνεται η δημιουργική συνεργασία όλων των συντελεστών σε αποτελέσματα συνόλου, με επακόλουθο τον ανισοβαρή φωτισμό των έργων. Μόλις στο τέλος του εικοστού αιώνα μπορεί το ελληνικό θεατρικό σύστημα να προσφέρει το γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη του θεάτρου συνόλου, και δίνει τη δυνατότητα για ταυτόχρονη εμφάνιση εύφορων παραστασιακών αποτελεσμάτων και στον Ίψεν.