Το γυναικείο bildungsroman στη νέα ελληνική λογοτεχνία: παραδειγματικές αφηγηματικές δομές διαμόρφωσης της μυθοπλαστικής ηρωίδας κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο

Abstract

The thesis in hand is an initial detailed approach to the Greek version of the genre of the female Bildungsroman during the early post-war period. After a general theoretical introduction into the concepts of Bildung and Bildungsroman follows a thorough study of two novels written by women and about women, which are considered as indicative of the two basic narrative patterns of the female Bildungsroman: the one of apprenticeship and that of the awakening. The works studied are Mimika Kranaki’s Contre-Temps and Melpo Axioti’s Eikostos Aionas. The novels selected, apart from being representative versions of the two patterns of the above mentioned genre, they are to a large extent neglected by contemporary critics, despite their peculiar narrative and literary, in general, interest. The textual analysis, drawing on narratology, literary theory, and in specific the theory and criticism of Bildungsroman, as well as the historic and literary approach to the writers and the novels, attempts to combine the close reading of the texts, the emphasis on the significant use of certain narrative devices (especially narratorial voice and focalization), as well as the contextual perspective. Through the thematic, ideologic and narrative similarities and differences that are recognized between the two works it is attempted to recompose the way in which they remould in a literary form a wider struggle of contemporary women to explore their identity and the possibilities for action open for them in the crucial period after liberation and during the beginning of the Civil War. The women writers examined highlight the existence of different developmental patterns as depicted in their central fictional characters, they claim their subjectivity, and they are involved in an attempt of literary articulating the female voice, even if by pointing out – more or less consciously – the limitations by which it is restricted. In this way, their works hold a particular position in the Greek literary production of the early post – war period and constitute interesting samples of the female Bildungsroman, a genre that has drawn up to now little attention by Greek criticism.

Η παρούσα εργασία αποτελεί μια πρώτη ενδελεχή προσέγγιση ελληνικών εκδοχών του είδους του γυναικείου Bildungsroman στην πρώτη μεταπολεμική περίοδο. Μετά από μία γενική θεωρητική εισαγωγή στην έννοια της Bildung και του Bildungsroman ακολουθεί μία λεπτομερής εξέταση δύο μυθιστορημάτων γραμμένων από γυναίκες και σχετικά με γυναίκες, τα οποία θεωρούνται ενδεικτικά των δύο βασικών μορφών του γυναικείου Bildungsroman: το σχήμα της αφύπνισης και το σχήμα της μαθητείας. Πρόκειται για τα έργα Contre – Temps της Μιμίκας Κρανάκη και Εικοστός αιώνας της Μέλπως Αξιώτη. Τα δύο βασικά μυθιστορήματα που επιλέχθηκαν, πέρα από το γεγονός ότι αποτελούν ενδεικτικούς τύπους του γυναικείου Bildungsroman, είναι έργα που έχουν αγνοηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη σύγχρονη κριτική, παρά το μεγάλο αφηγηματικό και γραμματολογικό, γενικά, ενδιαφέρον τους. Η κειμενική ανάλυση που ακολουθείται, αντλώντας τόσο από την αφηγηματολογία, τη θεωρία της λογοτεχνίας και ειδικότερα τη θεωρία και κριτική του Bildungsroman, όσο και από την ιστορική και γραμματολογική προσέγγιση συγγραφέων και μυθιστορημάτων, επιχειρεί να συνδυάσει την εκ του σύνεγγυς ανάγνωση των κειμένων, την ανάδειξη της σημασιοδοτικής αξίας των αφηγηματικών τεχνικών που αξιοποιούνται (κυρίως αφηγηματική φωνή και εστίαση), καθώς και την περικειμενική προοπτική τους. Μέσα από τις θεματικές, ιδεολογικές και αφηγηματικές διαφορές και ομοιότητες που εντοπίζονται μεταξύ των δύο έργων επιχειρείται να ανασυντεθεί ο τρόπος με τον οποίο μεταπλάθεται λογοτεχνικά η ευρύτερη απόπειρα των γυναικών να διερευνήσουν την ταυτότητά τους και τις δυνατότητες δράσης που υφίστανται για αυτές στην κρίσιμη περίοδο μετά την Απελευθέρωση και κατά την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου. Οι συγκεκριμένες γυναίκες συγγραφείς που μελετώνται προβάλλουν την ύπαρξη διαφορετικών μοτίβων εξέλιξης των ηρωίδων τους, διεκδικούν λογοτεχνικά την υποκειμενικότητά τους, και εμπλέκονται σε μια απόπειρα άρθρωσης της γυναικείας φωνής, ακόμη και με την περισσότερο ή λιγότερο συνειδητή επισήμανση των περιορισμών στους οποίους υπόκειται. Με τον τρόπο αυτό, τα έργα τους συνιστούν ένα ιδιαίτερο στίγμα στη ελληνική λογοτεχνική παραγωγή της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου και αποτελούν ενδιαφέροντα δείγματα του γυναικείου Bildungsroman, ενός λογοτεχνικού είδους που δεν έχει ακόμη ελκύσει τη δέουσα προσοχή της ελληνικής κριτικής.