Οικονομικές και κοινωνικές δομές μίας περιφερειακής μητρόπολης: Πάτρα στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα

Abstract

Although undoubtedly the fate of the port city of Patras in the 19th century was strongly associated with the price of raisin in the international markets the city will not succumb to the sadness of the raisin crises in the 1890's, but continued to grow in the 20th century. Unlike the port city of Ermoupoli that fell to the crises a few years earlier, Patras developed functions that allowed her to maintain its position among the Greek cities at a time of shrinking regional centers. It is therefore important to identify the new economic and social structures that allowed the economic and demographic development of the city in the 20th century after the juncture of raisins so that this study will become exemplary for other port cities. In this effort some fundamental questions must be answered. Who managed to cope with the economics of crises, mustered the financial power needed to transform the local economy and out of which groups do they emerge? What replaced the extent of raisins as a measure of economic prosperity and social status? How did the landowners handle the shrinking of their economic base and what family social reproduction strategies did they devise in their efforts to maintain social status? To what extent was the city's population growth based on natural movement and what was the net contribution of migration? Who are the people coming to the city and why did they choose Patras? Could Patras attract people from the far ends of Greece or merely the demographics surplus of its rural region? Wording of these questions in turn give birth to new questions related to the organization of production, urban reality and social reproduction. What are the opportunities for economic progress and social mobility for the residents of the city and what are the chances for social integration of immigrants and refugees following the Asia Minor disaster? Did early 20th century Patras gathers the necessary infrastructure to accommodate those new populations? As a city's sanitation infrastructure is related to morbidity and resistance to epidemic outbreaks how can high mortality rates may be justified and what are its characteristics? Can we refer to the city as a single space uniformly influenced by developments in demographic economic or social level, or is it more of adjacent geographical areas with distinctive characteristics that compose a reality? Indeed different areas concentrate different functions with varying degrees of access to the different economic strata eventually forming a group of people with a couple of common features, their settlement in a given geographical area and the implementation of social roles.

Αν και αναμφισβήτητα η τύχη της Πάτρας είχε συνδεθεί με την πορεία της σταφίδας τον 19° αιώνα η πόλη δεν θα γνωρίσει το μαρασμό μετά τη σταφιδική κρίση αλλά συνεχίζει να αναπτύσσεται κατά τον 20° αιώνα. Αντίθετα λοιπόν με την Ερμούπολη που υπέκυψε στην κρίση λίγα χρόνια νωρίτερα η Πάτρα μετά από μια περίοδο προσαρμογής ανέπτυξε τις λειτουργίες που της επέτρεψαν να συνεχίσει να αναπτύσσεται και να διατηρήσει τη θέση της ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις σε μια περίοδο συρρίκνωσης των περιφερειακών κέντρων. Είναι λοιπόν σημαντικό να αναδειχθούν οι νέες οικονομικές και κοινωνικές δομές που επέτρεψαν την οικονομική και δημογραφική ανάπτυξη της πόλης τον 20° αιώνα μετά τη συγκυρία της σταφίδας ώστε η μελέτη αυτή να αποκτήσει παραδειγματικό χαρακτήρα και για άλλες πόλεις λιμάνια. Στην προσπάθεια αυτή θα πρέπει να απαντηθούν ορισμένα θεμελιώδη ερωτήματα. Ποιοι κατόρθωσαν να ανταπεξέλθουν στα οικονομικά της κρίσης συγκεντρώνουν την απαιτουμένη οικονομική δύναμη που απαιτείται για τον μετασχηματισμό της τοπικής οικονομίας και μέσα από ποιες ομάδες αναδεικνύονται. Με τι αντικαθίσταται η έκταση των σταφιδαμπέλων ως μέτρο της οικονομικής ευημερίας και της κοινωνικής θέσης. Με ποιον τρόπο αντιμετώπισε το σύνολο των κτηματιών τη συρρίκνωση της οικονομικής τους βάσης και ποιες οικογενειακές στρατηγικές κοινωνικής αναπαραγωγής ακολούθησαν στην προσπάθεια διατήρησης της κοινωνικής θέσης τους. Σε ποιο βαθμό η δημογραφική αύξηση της πόλης στηρίζεται στην φυσική κίνηση και ποια είναι η συμβολή της μετανάστευσης. Ποιοι είναι αυτοί που μεταναστεύουν στην πόλη και για ποιο λόγο επιλέγουν την Πάτρα. Είναι σε θέση η Πάτρα να προσελκύσει πληθυσμούς από το σύνολο της επικράτειας ή αρκείται στα δημογραφικά πλεονάσματα της αγροτικής της περιφέρειας. Η διατύπωση των παραπάνω ερωτημάτων γεννούν με τη σειρά τους νέα ερωτήματα που σχετίζονται με τον τρόπο οργάνωσης της παραγωγής την αστική πραγματικότητα και τη κοινωνική αναπαραγωγή. Ποιες είναι οι ευκαιρίες οικονομικής προόδου και κοινωνικής κινητικότητας για τους κατοίκους της πόλης και ποιες οι ευκαιρίες κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών άλλα και των προσφύγων της Μικρασιάτικης καταστροφής. Συγκέντρωνε όμως η Πάτρα των άρχων του 20ου αιώνα τις απαραίτητες υποδομές για να υποδεχθεί τους νέους πληθυσμούς της. Καθώς οι υποδομές υγιεινής μιας πόλης σχετίζονται με τη νοσηρότητα και τις αντιστάσεις της σε επιδημικές εξάρσεις πως μπορεί αυτή να αιτιολογηθεί και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της υψηλής θνησιμότητας στην πόλη. Μπορούμε όμως να αναφερόμαστε στην πόλη ως έναν ενιαίο χώρο ο οποίος επηρεάζεται ομοιόμορφα από εξελίξεις σε δημογραφικό οικονομικό ή και κοινωνικό επίπεδο ή πρόκειται για όμορους γεωγραφικούς χώρους με ξεχωριστά χαρακτηριστικά που συνθέτουν τελικά το σύνολο μιας πραγματικότητας. Πράγματι οι διαφορετικοί χώροι συγκεντρώνουν διαφορετικές λειτουργίες με διαφορετικό βαθμό πρόσβασης στα οικονομικά στρώματα που τελικά απαρτίζουν ένα σύνολο ανθρώπων με μόνα κοινά χαρακτηριστικά τους την εγκατάστασή τους σε μια δεδομένη γεωγραφική έκταση και την εκτέλεση κοινωνικών ρολών.