Η ανάπτυξη της ΚΕΠΑΑ και η Ελλάδα: συμβολή, ρόλος, συνέπειες

Abstract

The central question of my research objective is to what extent progress has been accomplished in the development of common European security and defense. If so, how this progress is explained theoretically. Within this framework, I attempt to answer the question to what extent Greece has contributed to, what role has played and what are the consequences for the country. The theoretical approaches / tools used to answer these questions are those of the comparative analysis and the institutionalism and Europeanisation in terms of Greece in particular.To study whether there has been progress in ESDP, a comparative analysis of the official EU documents and in particular those of the European Convention and the two intergovernmental conferences focusing on the final texts of the negotiations (Draft Treaty, Constitutional Treaty, Treaty of Lisbon) as well as EU documents on the progress of military and civilian capabilities is realised. As far as Greece is regarded, the proposals submitted from time to time, particularly the proposals submitted under the European Convention, the role of the Greek Presidency in 2003 and the position of Greece and proposals to the Intergovernmental Conferences are sudied. I have also undertaken a series of interviews with certain decision makers including the minister of defense, etc. In order to study the consequences for Greece, I ocus on the changes that have taken place in the framework of the national defense policy using as a sub-case study in particular the relations between Greece, Turkey and USA.Concerning the theoretical part of my thesis, I conclude that no theoretical approach interprets adequately the development of the common European security and defense. We definitely need a new theoretical methodological tool, but this should be the result of a more extensive study than the one attempted. The new Treaty of Lisbon contributes to the development of common security and defense despite the fact that the new regulations are less ambitious than the proposals that were tabled during the European Convention and to some extent the provisions of the rejected Constitutional Treaty. The new regulations (progressive development of common security, High Representative for Foreign Affairs and Security Policy, European External Action Service, permanent structured cooperation, solidarity clause, mutual assistance clause, enlargement of the Union's tasks, starting a fund to finance missions, single legal personality) set the stage for a more robust and consistent presence on the international scene. Needless to mention that all the aforementioned depends on how the specific arrangements are applied. Thus, the selection of the persona for the office of the High Representative raises some questions as to the willingness of the political EU leaders to implement dynamically the provisions in order to strengthen the international role of the Union.As for Greece, one of my main conclusions is that Greece has contributed in the development of common European security and defense in particular on the aspect that a strong ESDP primarily serves specific national interests and goals. In other words, the pursuit began from an ethnocentric approach and in this sense focused on the pursuit of the mutual assistance clause in the Treaty. A second conclusion is that significant progress has been made in the process of Europeanization in the formulation and execution of national defense policy. This is reflected inter alia by the fact that: (a) the structure of the Ministry of National Defense has been modified, (b) the structure of the armed forces has streamlined, and (c) Greece has participated in a total of 12 European missions. However what should be noted is that despite these changes, the process of Europeanization is sometimes in conflict with the dominance of cultural norms related to national issues (for example the perception that the Greek armed forces should be exclusively oriented to Turkey). A final conclusion is that due to the development of ESDP, Greece has strengthened its negotiating power towards Turkey and the United States as well and its role within NATO.

Το κεντρικό ερώτημα του ερευνητικού μου στόχου είναι σε ποιό βαθμό έχουν πραγματοποιηθεί βήματα προόδου για την ανάπτυξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας. Εάν ναι, πώς εξηγείται θεωρητικά αυτή η πρόοδος. Στο πλαίσιο αυτό επιχειρώ επίσης να απαντήσω στο ερώτημα σε ποιό βαθμό έχει συμβάλλει η Ελλάδα, τί ρόλο έχει διαδραματίσει και τί συνέπειες έχει για τη χώρα. Στο background οι θεωρητικές προσεγγίσεις που χρησιμοποίησα για να απαντήσω αυτά τα ερωτήματα είναι αυτές της συγκριτικής ανάλυσης και του θεσμισμού (institutionalism) καθώς και του εξευρωπαϊσμού σε ό,τι αφορά ειδικότερα την Ελλάδα.Για να μελετηθεί κατά πόσο έχει επιτευχθεί πρόοδος στην ΚΕΠΑΑ, πραγματοποιείται συγκριτική ανάλυση των επίσημων εγγράφων της ΕΕ και ειδικότερα της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης και των δύο Διακυβερνητικών Διασκέψεων με έμφαση στα τελικά κείμενα των διαπραγματεύσεων (Σχέδιο Συνθήκης, Συνταγματική Συνθήκη, Συνθήκη της Λισσαβώνας) καθώς και έγγραφα της ΕΕ για την πρόοδο των στρατιωτικών και μη στρατιωτικών ικανοτήτων. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, εξετάζονται οι προτάσεις που κατά καιρούς έχουν κατατεθεί και ιδιαίτερα οι προτάσεις που κατέθεσε στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης, ο ρόλος της ελληνικής προεδρίας το 2003 καθώς και η θέση και προτάσεις της Ελλάδας στις Διακυβερνητικές Διασκέψεις. Επίσης, έχω πραγματοποιήσει σειρά συνεντεύξεων με ορισμένους decision makers μεταξύ αυτών ο υπουργός άμυνας, κ.ά. Για να μελετηθούν οι συνέπειες για την Ελλάδα, εξετάζονται οι αλλαγές που έχουν πραγματοποιηθεί στην εθνική αμυντική πολιτική χρησιμοποιώντας ειδικότερα ως περιπτώσεις μελέτης τις σχέσεις της Ελλάδας με ΗΠΑ και Τουρκία.Σε ό,τι αφορά το θεωρητικό μου σκέλος καταλήγω στο συμπέρασμα ότι καμία θεωρητική προσέγγιση δεν ερμηνεύει επαρκώς την ανάπτυξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας. Χρειαζόμαστε οπωσδήποτε μια νέα θεωρητική προσέγγιση η οποία όμως θα πρέπει να είναι το αποτέλεσμα μιας πιο εκτεταμένης μελέτης από αυτό το όποιο επιχειρήθηκε στην παρούσα έρευνα. Η νέα συνθήκη της Λισσαβώνας συμβάλλει στην ανάπτυξη της κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας παρά το γεγονός ότι οι νέες ρυθμίσεις είναι λιγότερο φιλόδοξες από τις προτάσεις που είχαν κατατεθεί στο πλαίσιο των εργασιών της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης και σε κάποιο βαθμό τις πρόνοιες της απορριφθείσας Συνταγματικής Συνθήκης. Οι νέες ρυθμίσεις (προοδευτική εξέλιξη της κοινής πολιτικής ασφάλειας, Ύπατος Εκπρόσωπος για τις Εξωτερικές Υποθέσεις και την πολιτική ασφάλειας, Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης, μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία, ρήτρα αλληλεγγύης, ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής, διεύρυνση των αποστολών της Ένωσης, δημιουργία ταμείου εκκίνησης για χρηματοδότηση αποστολών, ενιαία νομική προσωπικότητα) θέτουν τις προϋποθέσεις για μια πιο ισχυρή και συνεκτική παρουσία της Ένωσης στη διεθνή σκηνή. Βεβαίως θα πρέπει να τονίσω ότι αυτό εξαρτάται από το πώς εφαρμόζονται οι συγκεκριμένες ρυθμίσεις. Έτσι, η επιλογή του προσώπου στο αξίωμα του Ύπατου εγείρει τουλάχιστον ορισμένα ερωτηματικά ως προς την βούληση των πολιτικών ηγετών της ΕΕ να εφαρμόσουν με τρόπο δυναμικό τις ρυθμίσεις και να ενισχύσουν το διεθνή ρόλο της Ένωσης.Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, ένα από τα συμπεράσματα μου είναι ότι η Ελλάδα συνέβαλε στη διαδικασία ανάπτυξης της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας μέσα κυρίως από την εκτίμηση ότι μια ισχυρή ΚΕΠΑΑ εξυπηρετεί πρωτίστως συγκεκριμένα εθνικά συμφέροντα και στόχους. Με άλλα λόγια η επιδίωξη ξεκινούσε από μια εθνοκεντρική προσέγγιση και σε αυτή τη λογική εμπίπτει η επιδίωξη ρήτρας αμοιβαίας συνδρομής στη Συνθήκη. Ένα δεύτερο κεντρικό μου συμπέρασμα είναι ότι έχει προχωρήσει σε σημαντικό βαθμό η διαδικασία του εξευρωπαϊσμού στη διαμόρφωση και εκτέλεση αμυντικής πολιτικής. Αυτό αντανακλάται μεταξύ άλλων από το γεγονός ότι : (α) έχει αλλάξει η δομή του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, (β) έχει εκσυγχρονιστεί η δομή των ενόπλων δυνάμεων, και (γ) η Ελλάδα συμμετέχει συνολικά σε 12 ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Ωστόσο θα πρέπει να παρατηρήσω ότι παρά τις παραπάνω αλλαγές η διαδικασία του εξευρωπαϊσμού βρίσκεται ορισμένες φορές σε σύγκρουση με την κυριαρχία πολιτιστικών προτύπων που συνδέονται με τα εθνικά θέματα (Η αντίληψη που υπάρχει ότι οι ελληνικής ένοπλες δυνάμεις πρέπει να είναι αποκλειστικά στραμμένες προς την Τουρκία). Ένα τελευταίο μου συμπέρασμα είναι ότι ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης της ΚΕΠΑΑ, η Ελλάδα έχει ενισχύσει τη διαπραγματευτική της δύναμη τόσο απέναντι στην Τουρκία και τις ΗΠΑ καθώς και το ρόλο της στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ.