Η διαμόρφωση του χώρου στην Κωνσταντινούπολη: ο ρόλος των ομογενών αρχιτεκτόνων στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα (1878-1908)

Abstract

This dissertation aims to illuminate if the multiculturalism facilitates the co-existence in the same place and vice versa, if place defines the quality of local architecture, one of the most sensible indicators of civilization. If we assume that the city and its architecture do not express the society but the powers that rule it, what rests to be explored is to what extent the buildings and the urban environment created in the districts of Greek Orthodox community was influenced by the Ecumenical Patriarchate. This dissertation examines the facts that contributed to shape the city space, as well as the way architectural matters are refracted by the pre-eminent instrument of the Ecumenical Patriarchate, namely the magazine Ecclesiastical Truth and by other magazines/annual reviews, published in the capital of the Orthodox East. The work is articulated in three parts. In the first part is examined the identity of the City with emphasis on its multicultural character, in the second part is analyzed the Greek Orthodox community and its role to the shaping of the built environment and the third part focuses on the “typical examples of shaping the urban space” by the community. Finally, in conclusion the artistic value of the architectural heritage of this community is examined , as well as questions of preservation that should be dealt with nowadays. Constantinople is an urban formation that exists over two thousand years. It was the multiethnic, multireligious and multicultured capital of three empires, built on seven hills crowned with religious monuments as landmarks. The initial roman right-angled grid planning structure changed to a medieval labyrinthine complex with neighbourhoods around the religious monuments. Earthquakes and fires contributed towards the renewal of urban settlement and the transition from wooden construction to brickworks or mixed constructions of strap and stone. New construction technologies and cancellation of the imperial architects strained the need of university formed technicians. Greek (Rum) architects shaped the City’s image. They came from all over the Empire and designed but mostly constructed any kind of buildings for all the inhabitants despite nationality or religion. 305 architects and engineers are quoted in this dissertation.The most distinguished architect of the City, Pericles Fotiadis, is illuminated and two of his most representative works, Zografio Gymnasio and Theological School of Chalke are presented.

Η διατριβή αυτή στοχεύει να διαφωτίσει αν η πολυπολιτισμικότητα διευκολύνει τη συνύπαρξη στον ίδιο χώρο αλλά και αντίστροφα αν ο τόπος καθορίζει την ποιότητα της αρχιτεκτονικής. Αν η πόλη και η αρχιτεκτονική δεν είναι η έκφραση μιας κοινωνίας αλλά των εξουσιών που τη διοικούν, διερευνάται πόσο το κτισμένο περιβάλλον στις ρωμαίικες συνοικίες της Κωνσταντινούπολης επηρεάσθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στην εργασία αυτή αναλύονται τα γεγονότα που διαμόρφωσαν τον αστικό χώρο και εξετάζεται το πώς διαθλώνται τα αρχιτεκτονικά θέματα στο περιοδικό του Οικουμενικού Πατριαρχείου, Εκκλησιαστική Αλήθεια αλλά και σε άλλα περιοδικά/ετήσιες επιθεωρήσεις που εκδίδονταν στην πρωτεύουσα της καθ’ ημάς Ανατολής.

Η διατριβή διαρθρώνεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος, εξετάζεται εν γένει η ταυτότητα της Πόλης δίνοντας έμφαση στον πολυπολιτισμικό της χαρακτήρα, στο δεύτερο μέρος αναλύεται η ελληνορθόδοξη κοινότητα και ο ρόλος της στην διαμόρφωση του δομημένου περιβάλλοντος και το τρίτο μέρος, επικεντρώνεται στα χαρακτηριστικά παραδείγματα διαμόρφωσης του αστικού χώρου της κοινότητας. Στον επίλογο, εξετάζεται η καλλιτεχνική αξία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της εν λόγω κοινότητας και τα ζητήματα προστασίας που τίθενται σήμερα. Η Κωνσταντινούπολη είναι ένας αστικός σχηματισμός με υπερδισχιλιετή συνεχή πολυπληθή ανθρώπινη παρουσία. Υπήρξε πρωτεύουσα τριών αυτοκρατοριών, πολυθρησκευτικό, πολυεθνοτικό και πολυπολιτισμικό μητροπολιτικό κέντρο. Η ανοικοδόμηση επί επτά λόφων στεφόταν πάντα με θρησκευτικά μνημεία- τοπόσημα. Η ρωμαϊκή πολεοδομική δομή του ορθογωνίου κανάβου, μετατράπηκε σταδιακά σε ένα μεσαιωνικό πολυδαίδαλο σύστημα οργάνωσης του χώρου με γειτονιές γύρω από τα θρησκευτικά μνημεία. Οι σεισμοί και οι πυρκαγιές συντέλεσαν στην ανανέωση του οικιστικού συνόλου και στη μετάβαση από τις ξύλινες στις λιθόκτιστες κατασκευές. Η τεχνογνωσία που προϋπέθεταν οι πολυώροφες λίθινες ή μεικτές κατασκευές και η διάλυση του σώματος των αυτοκρατορικών αρχιτεκτόνων ενέτειναν την ανάγκη ύπαρξης τεχνικών πανεπιστημιακής παιδείας. Οι ρωμιοί αρχιτέκτονες καλφάδες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δημόσια εικόνα της Πόλης. Προέρχονταν από όλα τα μέρη της αυτοκρατορίας και της Ελλάδας, σχεδίαζαν αλλά κυρίως έκτιζαν κτήρια θρησκευτικά, σχολικά, εργασίας και κατοικίας για όλο τον πληθυσμό, ανεξαρτήτως εθνότητας και θρησκεύματος.Στη διατριβή καταγράφονται 305 ονόματα αρχιτεκτόνων και μηχανικών. Κυριότερος εκφραστής της κοινοτικής αρχιτεκτονικής στην Πόλη αναδεικνύεται ο Περικλής Φωτιάδης.