Μελέτη παραμέτρων σχεδίασης συστημάτων πανταχού παρόντος υπολογιστή για την ανάπτυξη και αξιολόγηση υπηρεσιών σε περιβάλλοντα υβριδικών βιβλιοθηκών

Abstract

In this dissertation a study is presented of the design parameters for a new information service, which when used users interact with hybrid information spaces, i.e., combinations of digital and physical library spaces, via a common use interface. Even though the goal of collecting, preserving and delivering content to the users is common for both information spaces (digital and physical), the services, tools and techniques to access and search in the available content differs. For example, a user of a printed collection can browse through the available books and form a better perception of the available resources and links among them, in contrast to a digital library system where the user needs to rely more on his/her memory and less to visual cues and stimuli from the environment in order to create a mental model about the available resources. On the other hand, the content of a digital library is always available (round-the-clock availability), there is no constraint about the number of available copies and the user has access to powerful search and retrieval tools. Considering the recent developments in the mobile computing technology (in the form of personal digital assistants (PDAs) and smartphones) as well as in wireless communication networks, it is worth examining the potential raised by these technologies as a means for the unified experience in the two information spaces, in a way that overcomes the limitations introduced by each information space. In this research framework we study a new service, created to unify the seeking approaches in the two spaces into a new, unified seeking experience. In addition, we evaluate whether or not has the capacity to fulfill its purpose. More specifically, this dissertation focus on two goals: the design procedure of a unified model for digital and conventional information services, i.e., the collection, study, analysis and processing of all necessary information and parameters which can lead to the design of a prototype model to support the new service; the methods, and criteria to evaluate the new service, e.g., usability, effectiveness, intention to use, etc. In other words, we validate the research hypotheses and examine the significance and effects among the evaluation criteria. The information system which supports the new service was installed and evaluated in the premisses of the Library and Information Services, at Patras University, where there is a large collection of both printed documents (books, journals, lexicons, encyclopedias, etc) and subscriptions to a large number of e-books, electronic journals and conference proceedings. The Library and Information Service at Patras University is a pioneer hybrid library, providing a wealth of documents and services to enhance the effectiveness of the seeking procedures of its patrons. Its printed collection spans on a new building (8.000m2) which hosts more than 90.000 books, journals and audio/visual material. In addition, as a member of the link for the Hellenic Academic Libraries in Greece, it can provide to its patrons access to more than 12.000 electronic journals and e-books, making it one of the biggest hybrid libraries in Greece. This dissertation was conducted as part of the research project “Hybrid Libraries: advanced systems and access services in physical and virtual information domains”. This project is part of the 3rd Community Support Programme, under the Operational Programme “Competitiveness” (2000-2006), Measure 8.3 (Research & Technology for Human Resources), Action 8.3.1 (Reinforcement Programme of Human Research Manpower - ΠΕΝΕΔ). The research program was co-financed by the EU - European Social Fund (80%) and the Greek Ministry of Development - GSRT (20%).

Στην παρούσα διατριβή μελετούνται οι παράμετροι ανάπτυξης μιας νέας υπηρεσίας πληροφόρησης κατά την οποία οι χρήστες της αλληλεπιδρούν με υβριδικούς χώρους πληροφόρησης, δηλαδή συνδυασμούς ψηφιακών βιβλιοθηκών και φυσικών χώρων βιβλιοθηκών μέσω κοινής διεπαφής χρήσης. Αν και ο σκοπός συγκέντρωσης, διατήρησης και διάθεσης πληροφοριακού υλικού προς τους τελικούς χρήστες είναι κοινός και για τους δύο πληροφοριακούς χώρους (ψηφιακό και φυσικό), εντούτοις οι υπηρεσίες, τα εργαλεία και οι τεχνικές πρόσβασης και αναζήτησης στους δύο χώρους διαφέρουν. Για παράδειγμα, ο χρήστης μιας φυσικής συλλογής έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί μεταξύ των τεκμηρίων σχηματίζοντας έτσι μια καλύτερη εικόνα των διαθέσιμων πόρων σε αντίθεση με ένα σύστημα ψηφιακής βιβλιοθήκης στο οποίο αναγκάζεται να βασιστεί περισσότερο στη μνήμη του και λιγότερο σε οπτικά ερεθίσματα από το περιβάλλον του για να σχηματίσει ένα νοητικό μοντέλο για τους διαθέσιμους πόρους. Απ' την άλλη, το περιεχόμενο μιας ψηφιακής βιβλιοθήκης είναι πάντοτε διαθέσιμο (ανεξαρτήτως χρόνου), δεν υπάρχει περιορισμός για το πλήθος των διαθέσιμων τεκμηρίων και ο χρήστης έχει στη διάθεσή του πανίσχυρα εργαλεία αναζήτησης και ανάκτησης τεκμηρίων. Με αφορμή τις πρόσφατες εξελίξεις στην τεχνολογία υπολογιστών με τη μορφή ασύρματων φορητών τερματικών συσκευών, όπως Personal Digital Assistants (PDAs), smartphones, και ασύρματων δικτύων επικοινωνιών, εξετάζεται κατά πόσο έχει αξία η εκμετάλλευση των υποδομών αυτών για μια ενοποιημένη πρόσβαση στους δύο πληροφοριακούς χώρους, υπερβαίνοντας έτσι τους περιορισμούς που φέρει κάθε χώρος από τη φύση του. Στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής μελετάται η δημιουργία μιας νέας υπηρεσίας πληροφόρησης για την ενοποίηση των δύο αυτών προσεγγίσεων σε μια ενιαία ανθρώπινη εμπειρία καθώς και η αποτίμηση του βαθμού στον οποίο εκπληρώνει η υπηρεσία αυτή το σκοπό της. Ειδικότερα, η διατριβή προσανατολίζεται στη μελέτη δύο αλληλένδετων αντικειμένων: Περιεχόμενο του πρώτου αντικειμένου αποτελεί η διαδικασία σχεδίασης ενός μοντέλου ολοκλήρωσης ψηφιακών και συμβατικών υπηρεσιών πληροφόρησης. Αφορά δηλαδή στη συγκέντρωση, μελέτη, ανάλυση και επεξεργασία όλων των απαραίτητων στοιχείων και παραμέτρων που θα οδηγήσουν στην κατασκευή ενός πρωτότυπου μοντέλου περιγραφής και κατασκευής του πληροφοριακού συστήματος το οποίο θα υποστηρίζει τη νέα υπηρεσία. Το δεύτερο αντικείμενο αφορά στον προσδιορισμό των μεθόδων και κριτηρίων αξιολόγησης της νέας υπηρεσίας (π.χ. ευχρηστία, αποτελεσματικότητα, πρόθεση χρήσης, κ.α.). Εξετάζονται δηλαδή η σημαντικότητα και βαρύτητα κάθε κριτηρίου αξιολόγησης για την αποδοχή και χρήση της νέας υπηρεσίας, και οι επιδράσεις μεταξύ των κριτηρίων αξιολόγησης καθώς εξετάζονται οι ερευνητικές μας υποθέσεις. Το πληροφοριακό σύστημα στο οποίο βασίζεται η νέα υπηρεσία πληροφόρησης εγκαταστάθηκε και αξιολογήθηκε στο χώρο της Βιβλιοθήκης και Κέντρου Πληροφόρησης (ΒΚΠ) του Πανεπιστημίου Πατρών (Π.Π.) προκειμένου να αξιοποιηθεί η μεγάλη διαθέσιμη συλλογή τόσο των φυσικών τεκμηρίων (βιβλία, περιοδικά, λεξικά, εγκυκλοπαίδειες, κλπ) όσο και των συνδρομών σε ηλεκτρονικά επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων. Η ΒΚΠ του Π.Π. αποτελεί μια πρωτοποριακή βιβλιοθήκη υβριδικής μορφής, παρέχοντας ένα πλούσιο σύνολο υπηρεσιών πληροφόρησης ώστε να ενισχύεται η αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα των επισκεπτών της. Η συλλογή της εκτείνεται σ' ένα νέο κτίριο έκτασης 8.000μ2, το οποίο φιλοξενεί περισσότερους από 90.000 τόμους βιβλίων, περιοδικών και οπτικοακουστικού υλικού. Παράλληλα η ΒΚΠ συμμετέχει στην κοινοπραξία Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών παρέχοντας έτσι στους επισκέπτες της πρόσβαση σε περισσότερα από 12.000 ηλεκτρονικά περιοδικά και ισάριθμα ηλεκτρονικά βιβλία, καθιστώντας την μία από τις μεγαλύτερες υβριδικές βιβλιοθήκες της χώρας. Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου “Υβριδικές Βιβλιοθήκες: Προηγμένα Συστήματα και Υπηρεσίες Πρόσβασης σε Φυσικούς-Εικονικούς Χώρους Πληροφόρησης”. Το έργο αυτό εντάσσεται στο Γ' Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, και στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα “Ανταγωνιστικότητα”, Μέτρο 8.3 (Έρευνα και Τεχνολογία Ανθρωπίνων Πόρων), Δράση 8.3.1. (Πρόγραμμα Ενίσχυσης Νέου Ερευνητικού Δυναμικού - ΠΕΝΕΔ) και χρηματοδοτείται από την Ε.Ε. - Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (80%) και από το Υπουργείο Ανάπτυξης - Γ.Γ.Ε.Τ. (20%).