Οι ζωγράφοι από τα Νεζερά Αχαΐας

Abstract

their donors. The palaeographical study of inscriptions shows that, regardless of their individual graphological character, all the painters belong to a group with common characteristics in graphology. There is an apprenticeship relationship in form and style of writing. The structure of iconographic programmes is based on the Christological cycle, which is organized by religious circles, such as Passion circle, Eothinon gospels, Pentecostarion, Akathistos Hymn. We note that, although this is a local workshop, it is characterized by a high theological level as well as a compositional ability in the creation of iconographic programmes. The rich iconographical thematic context confirms that they knew many iconographic motifs from the already existed monuments of the area. The 18th century painters from Nezera create their own artistic style through a trend, established by the 17th century, combining the variations of the school of Crete and the school of North-Western Greece. Their style is similar to the iconographic choices of the school painting of North-western Greece. They art selectively borrow various elements from past and contemporary stylistic trends in style (eclecticism). The common palaeographical, iconographic and stylistic elements of painters from Nezera reveal apprenticeship relationships between their groups and exhibit a painting style with common roots. There is no doubt that they form a local workshop, characterized by both conservatism and loyalty to the Christian Orthodox tradition, while showing selective adoption of new artistic trends. Their work consists of an interesting part of the Peloponnesian painting of the 18th century. The presentation of local artist’s workshop of painters from Nezera, through the work of the three teams, enlightens the post-Byzantine painting in the Peloponnesus. It bridges a gap in the study of ecclesiastical art of the 18th century, a period rich in artistic production.

Σκοπός της διδακτορικής διατριβής ήταν η ολοκληρωμένη μελέτη του έργου των ζωγράφων από τα Νεζερά, οι οποίοι αποτέλεσαν ένα από τα τοπικά ζωγραφικά εργαστήρια στη βόρεια Πελοπόννησο κατά τον 18ο αιώνα. Πρόκειται για πέντε ζωγράφους με κοινό τόπο καταγωγής τα Νεζερά Αχαΐας: Διαμαντής, Ευστάθιος, Αντώνιος, Δημήτριος και Παντε(ο)λέων. Ανήκουν σε τρεις διαδοχικές γενιές και συνδέονται με συγγενικές μεταξύ τους σχέσεις (πατέρας?γιος/γιοι). Εντοπίζουμε την καλλιτεχνική τους δράση κατά τον 18ο αιώνα στη βόρεια Πελοπόννησο, όπου ιστορούν τοιχογραφίες και εικόνες τέμπλων σε έντεκα ναούς. Η μελέτη του έργου τους οργανώθηκε σε πέντε βασικά κεφάλαια: επιγραφές, εικονογραφικά προγράμματα, εικονογραφία, τεχνοτροπία και ένταξη του τοπικού ζωγραφικού εργαστηρίου των Νεζεριτών στη μεταβυζαντινή ζωγραφική της Πελοποννήσου. Παράλληλα, κρίθηκε αναγκαίο να γίνουν αναφορές στο ιστορικό και καλλιτεχνικό πλαίσιο της εποχής και μια σύντομη παρουσίαση της αρχιτεκτονικής των μνημείων. Το κείμενο οργανώνεται σε ένα τόμο που συμπληρώνεται από ένα δεύτερο, ο οποίος περιλαμβάνει αρχιτεκτονικά σχέδια (κατόψεις και προοπτικά αναπτύγματα), χάρτη, σχέδια εικαστικής απόδοσης των γραμμάτων των επιγραφών και εικόνες. Από τις επιγραφές των μνημείων πληροφορούμαστε για το μορφωτικό επίπεδο των ζωγράφων, τον χρόνο αποπεράτωσης του έργου και τους χορηγούς. Από την παλαιογραφική μελέτη των επιγραφών παρατηρούμε ότι, αν και ο γραφολογικός χαρακτήρας του καθενός από τους πέντε ζωγράφους είναι διακριτός, ωστόσο οι ζωγράφοι αυτοί ανήκουν σε μία ομάδα με κοινά γραφολογικά χαρακτηριστικά. Υπάρχει σχέση μαθητείας στη μορφή και το ύφος της γραφής. Στα πυκνά εικονογραφικά προγράμματα των Νεζεριτών τον βασικό ιστό αποτελεί ο χριστολογικός κύκλος, ο οποίος οργανώνεται με βάση λειτουργικούς κύκλους, όπως το Πάθος, τα Εωθινά ευαγγέλια, το Πεντηκοστάριο, ο Ακάθιστος Ύμνος. Παρατηρούμε ότι, αν και πρόκειται για ένα τοπικό εργαστήριο που τοιχογραφεί επαρχιακά μνημεία, χαρακτηρίζεται από υψηλό θεολογικό επίπεδο και συνθετική επάρκεια στη δημιουργία εικονογραφικών προγραμμάτων. Το πλούσιο εικονογραφικό θεματολόγιο του έργου τους επιβεβαιώνει ότι οι νεζερίτες ζωγράφοι γνώριζαν πολλά και διαφορετικά πρότυπα από προηγούμενα μνημεία της ευρύτερης περιοχής. Μέσα από μία τάση συγκερασμού των διαφοροποιήσεων της Κρητικής και της σχολής της ΒΔ Ελλάδος, που διαπιστώνεται από τον 17ο αιώνα, οι Νεζερίτες τον 18ο πια αιώνα διαμορφώνουν το δικό τους εικαστικό ιδίωμα, που ωστόσο προσιδιάζει περισσότερο στις επιλογές της σχολής της ΒΔ Ελλάδας. Στην τεχνοτροπία δρουν εκλεκτικά και δανείζονται ποικίλα στοιχεία από παλαιότερα αλλά και σύγχρονα καλλιτεχνικά ρεύματα (εκλεκτισμός). Τα κοινά παλαιογραφικά, εικονογραφικά και τεχνοτροπικά στοιχεία των νεζεριτών ζωγράφων φανερώνουν σχέσεις μαθητείας ανάμεσα στα συνεργεία και υπαγορεύουν μια ζωγραφική γλώσσα με κοινές καταβολές. Αναμφίβολα οι ζωγράφοι από τα Νεζερά συγκροτούν ένα τοπικό εργαστήριο, που αν και χαρακτηρίζεται από συντηρητισμό και πιστότητα στην ορθόδοξη παράδοση, εμφανίζει παράλληλα εκλεκτική πρόσληψη νέων καλλιτεχνικών τάσεων. Το έργο τους αποτελεί ένα ενδιαφέρον κομμάτι της πελοποννησιακής ζωγραφικής του 18ου αιώνα. Η παρουσίαση του τοπικού καλλιτεχνικού εργαστηρίου των ζωγράφων από τα Νεζερά, μέσα από το έργο των τριών συνεργείων, φωτίζει τη μεταβυζαντινή ζωγραφική στην Πελοπόννησο. Συμπληρώνει ένα κενό στη μελέτη της εκκλησιαστικής ζωγραφικής του 18ου αιώνα, μιας περιόδου με πλούσια καλλιτεχνική παραγωγή.