Ιστορία των τουριστικών επιχειρήσεων στο 19ο και 20ό αιώνα: ο ρόλος και η εξέλιξη των ταξιδιωτικών γραφείων & πρακτορείων

Abstract

Η πρώτη εκτενής τουριστική δραστηριότητα υπήρξε η «Μεγάλη Περιοδεία» (Grand Tour). Με την πάροδο του χρόνου η μεσαία τάξη μιμούμενη τις συνήθειες των αριστοκρατών ταξίδευε όλο και περισσότερο ενώ η διάρκεια του ταξιδιού συνεχώς μειωνόταν. Οι αλλαγές αυτές ήταν προφανώς συνέπειες της Βιομηχανικής Επανάστασης και γενικότερα του βιομηχανικού καπιταλισμού όπως προαναφέρθηκε. Παράλληλα αναπτύχθηκε μια σειρά υπηρεσιών για να εξυπηρετήσει τους μετακινουμένους όπως η φιλοξενία/ξενοδοχεία οι μετακινήσεις και η συνοδεία. Οι υπηρεσίες τύπου «All Inclusive» αναπτύχθηκαν το 19° αιώνα. Σε αυτές τις διαδικασίες ο ρόλος των οργανωτών ταξιδιών ήταν καθοριστικής σημασίας. Η διερεύνηση ακολουθεί μια κλασσικού τύπου περιοδολόγηση. Όσον άφορα τις εξελίξεις από το 19° αιώνα αναζητήθηκε ο ρόλος των «δραγουμάνων» (πρόδρομοι των ξεναγών και των τουριστικών γραφείων). Ο σχεδιασμός η υποδοχή και οι καινοτομίες στην εξυπηρέτηση και υλοποίηση ήταν στρατηγικής σημασίας. Σταδιακά προέκυψαν τα πρώτα τουριστικά γραφεία και ήδη στις αρχές του 20ου αιώνα διαχειρίζονταν μεγαλύτερο όγκο επισκεπτών ενώ επηρέασαν τη συχνότητα των επισκέψεων και την παγίωση της έννοιας της «τουριστικής ματιάς» (tourist gaze). Ο ρόλος των επιχειρήσεων αυτών υπήρξε ακόμα πιο σημαντικός στη διαδικασία δημιουργίας της τουριστικής αγοράς στη σύνδεση της προσφοράς και της ζήτησης στην Ελλάδα και την παραγωγή του τουριστικού προϊόντος. Οι τουριστικές-ταξιδιωτικές επιχειρήσεις μελετώνται επίσης κατά την περίοδο του μεσοπολέμου όταν θεωρούμε ότι είχαν ακόμη εντονότερη δραστηριότητα και σημασία λόγω της επέκτασης της διακίνησης των «καραβανιών» (οργανωμένων ομάδων) και της δικτύωσης μέσο επαφών με μεγάλους οργανισμούς του εξωτερικού. Ο οργανωμένος τουρισμός στην Ελλάδα εδραιώθηκε εκείνη την περίοδο. Επίσης σημαντική εξέλιξη ήταν η εμφάνιση του εξερχόμενου τουρισμού ως συνέπεια των συνηθειών και του μιμητισμού τηςανερχομένης αστικής τάξης με τους Ευρωπαίους ομολόγους της. Η σχέση του τουρισμού και του συγκεκριμένου κλάδου, δηλαδή τις ταξιδιωτικές επιχειρήσεις είναι πολυεπίπεδη. Μεταπολεμικά και κατά τις επόμενες τρεις δεκαετίες οι εξελίξεις στον τουρισμό υπήρξαν καταιγιστικές με σχεδόν κατακόρυφη αύξηση του ανταγωνισμού και προσδιόρισαν τη μορφή που έλαβε ο κλάδος. Οι δε τουριστικοί επιχειρηματίες είχαν άμεση επιρροή στις πολιτικές αποφάσεις ενώ έμμεσα επηρέασαν την εξέλιξη της ποιότητας του τουρισμού σε πολλές περιοχές της χώρας. Για τη διερεύνηση των παραπάνω υποθέσεων η μελέτη χρησιμοποίησε περιπτώσεις όπως η τουριστική επιχείρηση Γκιόλμαν και οι τουριστικές επιχειρήσεις της Κρήτης. Οι προαναφερθέντες παράγοντες συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι οι σχέσεις τουριστικών και ταξιδιωτικών επιχειρήσεων με το φαινόμενο του τουρισμού είναι πολύπλοκες. Σε επίπεδο σύγχρονης επιχειρηματικής πολιτικής οι συγκεκριμένες επιχειρήσεις έχουν εισαγάγει καινοτομίες όπως τουρισμό κίνητρων, διοργάνωση συνεδρίων, θαλάσσιο τουρισμό κλπ. Η ικανότητα τους αυτή δεν έχει προκύψει εν κενώ άλλα μέσα από την ιστορική διαδρομή. Η παρούσα μελέτη αποτελεί μια πρώτη απόπειρα αποτύπωσης της ιστορικής ακριβώς διαδρομής του σημαντικού αυτού τομέα του ελληνικού τουρισμού των τουριστικών ταξιδιωτικών επιχειρήσεων.