Ευρωπαϊκό σύστημα εξωτερικής πολιτικής και διεθνής πολιτική οικονομία: διεθνείς διαστάσεις των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις αερομεταφορές και το φυσικό αέριο

Abstract

European Foreign Policy (EFP) has been defined as a foreign policy system incorporating the sum of European Union’s (EU) external action and the Member States’ foreign policies, with EU’s foreign policy functioning as a centripetal force. The subject of the thesis is defined by the twofold question why and how the European Foreign Policy System (EFPS) survives. EFPS – constituent part of the international politico-economic system – constitutes a multi-faceted phenomenon of international relations, with political, economic and social dimensions. While the traditional approach of Foreign Policy Analysis (FPA) proves to be unable to respond to the challenge of an efficient analysis of this foreign policy system, it is argued that bridging the gap between International Political Economy (IPE) and FPA would essentially contribute to an inclusive and efficient approach of EFPS.In this perspective, the thesis suggests a model for EFP analysis, which functions as a “link” connecting FPA with IPE. The structure of this model comprises a dependent variable - the “survival mechanism” of EFPS and three independent variables: interests - institutions - ideas and identities. In addition, with the aim to explain the process of change – integral part of the “survival mechanism” of EFPS – the concept of learning is introduced as an intervening variable defining the relationship between interests – institutions – ideas and interests and the EFPS “survival mechanism”. The model is applied to two EFPS fields: external aviation policy and external energy policy, with emphasis on natural gas. The comparative analysis of these two fields, based on the said model, allows drawing constructive conclusions concerning the function of the EFPS “survival mechanism”.

Η Ευρωπαϊκή Εξωτερική Πολιτική (ΕΕΠ) έχει ορισθεί ως ένα σύστημα εξωτερικής πολιτικής, το οποίο περιλαμβάνει το σύνολο της εξωτερικής δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και τις εξωτερικές πολιτικές των κρατών μελών, με την εξωτερική πολιτική της ΕΕ να λειτουργεί ως κεντρομόλος δύναμη. Το αντικείμενο της μελέτης καθορίζεται από το κεντρικό διττό ερώτημα γιατί και πώς «επιβιώνει» διαχρονικά το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εξωτερικής Πολιτικής. Υπό το φως του εν λόγω ερωτήματος, το ερμηνευτικό γιατί και το περιγραφικό πώς αποτελούν τους δύο κεντρικούς πυλώνες, γύρω από τους οποίους διαρθρώνεται η ανάλυση του μηχανισμού «επιβίωσης» και εξέλιξης του υπό εξέταση συστήματος. Μέσα από τη διαπίστωση ότι το Ευρωπαϊκό Σύστημα Εξωτερικής Πολιτικής – ως μέρος του ευρύτερου διεθνούς πολιτικοοικονομικού συστήματος – αποτελεί πολύσημο φαινόμενο των διεθνών σχέσεων, με πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις, καταδεικνύεται η αδυναμία της παραδοσιακής προσέγγισης της Ανάλυσης Εξωτερικής Πολιτικής να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της ανάλυσής του, αλλά και η χρησιμότητα του προσανατολισμού της μελέτης προς την κατεύθυνση της Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας.Προσεγγίζοντας τη μελέτη της ΕΕΠ, υπό τη συγκεκριμένη οπτική, προτείνεται ένα υπόδειγμα ανάλυσης, το οποίο, λειτουργώντας ως «συνδετικός κρίκος» μεταξύ Ανάλυσης Εξωτερικής Πολιτικής και Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, ως στόχο έχει τη διαμόρφωση ενός συνεπούς ερμηνευτικού πλαισίου του μηχανισμού λειτουργίας και εξέλιξης του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εξωτερικής Πολιτικής. Στο πλαίσιο του προτεινόμενου υποδείγματος, υποστηρίζεται ότι, πέραν των συμφερόντων εθνικών, υπερεθνικών και διεθνικών δρώντων, ανεξάρτητες μεταβλητές που προσδιορίζουν το συγκεκριμένο μηχανισμό, είναι, επίσης, οι θεσμικές δομές, οι ιδέες και οι ταυτότητες, οι οποίες δύνανται να επηρεάσουν και, υπό προϋποθέσεις, να μεταβάλουν τις προτιμήσεις και τη συμπεριφορά των εμπλεκόμενων δρώντων. Δίδοντας, παράλληλα, έμφαση στην ερμηνεία της διαδικασίας αλλαγής και, ως εκ τούτου, της εξέλιξης του ΕΣΕΠ, εισάγεται στο υπόδειγμα ανάλυσης η έννοια της μάθησης, η οποία, λειτουργώντας ως ενδιάμεση μεταβλητή, προσδιορίζει τη σχέση θεσμικών δομών, συμφερόντων, ιδεών και ταυτοτήτων με το μηχανισμό λειτουργίας και εξέλιξης του ΕΣΕΠ. Το προτεινόμενο υπόδειγμα ανάλυσης εφαρμόζεται σε δύο πεδία, τα οποία αποτελούν συστατικά μέρη του υπό εξέταση συστήματος: τις εξωτερικές αεροπορικές σχέσεις και τις εξωτερικές ενεργειακές σχέσεις στον τομέα του φυσικού αερίου.H συγκριτική αποτίμηση της εφαρμογής του προτεινόμενου υποδείγματος ανάλυσης στις εξωτερικές αεροπορικές σχέσεις και τις εξωτερικές ενεργειακές σχέσεις στον τομέα του φυσικού αερίου επιτρέπει την εξαγωγή ευρύτερων συμπερασμάτων για το μηχανισμό λειτουργίας και εξέλιξης του ΕΣΕΠ.