Τα προσωπεία του Διονύσου: η Θυμέλη του Αγγέλου Σικελιανού και το αρχαίο δράμα

Abstract

«Τhe masks of Dionysos» mainly explore the influence of the ancient drama on Aggelos Sikelianos’ plays under the prism of Nietzschean phrase "every tragic hero is also a mask of Dionysos" in combination whith the four types of "divine mania" mentioned in Plato’s Phaedrus (erotic, poetic, telestic and mantic). The present thesis aims to demonstrate that Thymeli is the best example of Sikelianos’ synthesis, a synthesis of religion, philosophy and poetic forms by (re)constructing the universal myth, just as the poet himself believes. For Sikelianos Unity is called Dionysos (Apollo, Jesus). Sikelianos adopted the orphic theology and his philosophy not on the Aristotelian mimesis but on the initiatory function of the ancient tragedy,which he perceives as the self-evolution of man as expressed in the ancient mysteries. He also attempted to combine the notion of Plato’s mania or upward panic (to which he blends toghether Bergson’ s idea of Elan vital and the notion of poete maudit) thus integrating the northern of epic (samanic) myth of self-evolution whith the southern (Mediterranean) tragic myth of the suffering hero and the divine drama of dying God. The poet formulated his opinion under the influence of European esoterism (mainly due to the work of Edouard Schure) and considered it as a continuous dialogue whith the abovementioned Nietzschean idea for the tragic hero. A careful reading of Thymeli clearly presents Sikelianos’ continuous dialogue not only whith the works of Aeschylus to which he really refers but also whith the works of other two tragic poets and Plato’s philosophy. Therefore, the main subject of Sikelinean suffering hero connects the tragic heroes (Prometheus, Hercules, Orestes, Philoktites, Hippolytus, Oedipus) to the furens Dionysos but also to the suffering Jesus. Also tracing common expressive ways (visual reflections, verbal representations, etc) or complete motifs such as fire motif or the "pray and hunter" motif proved influence of Bacche as well as the unbreakable telation to Plato’s mania. In this way we can: a) interpret the sibyllic phrase from Alafroiskiotos (Light-Shadowed) adout "Ajax’s holy mania", b) justify the presence of Hercules in the revival of tragedy and finally c) view several poems from Lyric Life from a different respective

«Τα προσωπεία του Διονύσου» διερευνούν κυρίως την επίδραση του αρχαίου δράματος στη θεατρική δημιουργία του Άγγελου Σικελιανού υπό το πρίσμα της νιτσεϊκής φράσης «κάθε τραγικός ήρωας είναι προσωπείο του Διονύσου», σε συνδυασμό με τα τέσσερα είδη της «αγαθής μανίας» που αναφέρονται στον πλατωνικό διάλογο Φα?δρος (ερωτική, ποιητική, τελεστική και προφητική). Στόχος της παρούσας διατριβής ήταν να αποδείξει ότι η Θυμέλη αποτελεί την κατ’ εξοχήν σικελιανική σύνθεση: της θρησκείας, της φιλοσοφίας και των ποιητικών ειδών, με την (ανα)δημιουργία, όπως πιστεύει ο ποιητής, του παγκόσμιου Μύθου. Για τη σικελιανική αντίληψη η Ενότητα ονομάζεται Διόνυσος(-Απόλλων-Ιησούς). Υιοθετώντας την ορφική θεολογία ο Σικελιανός και έχοντας ως αφετηρία όχι την αριστοτελική μίμηση αλλά τη μυητική λειτουργία της αρχαίας τραγωδίας, την οποία αντιλαμβάνεται ως αυτοανέλιξη του ανθρώπου, όπως εκφράστηκε στα αρχαία Μυστήρια, προσπάθησε να συνδυάσει την έννοια της πλατωνικής μανίας ή του ιερού πανικού (στην οποία συναιρεί την ιδέα της Elan vital του Bergson και την έννοια του poete maudit), ενοποιώντας τον βόρειο ή επικό (σαμανικό) μύθο της αυτοανέλιξης με τον νότιο (Μεσογειακό) τραγικό μύθο του πάσχοντος ήρωα και το Θείον Δράμα του θνήσκοντος Θεού. Τις απόψεις αυτές διαμόρφωσε ο ποιητής υπό την επίδραση του ευρωπαϊκού εσωτερισμού -κυρίως των έργων του Edouard Schure- ως αδιάλειπτη, ωστόσο, συνομιλία με την προαναφερθείσα νιτσεϊκή αντίληψη για τον τραγικό ήρωα. Η προσεκτική ανάγνωση της Θυμέλης έδειξε την αδιάλειπτη συνομιλία του Σικελιανού, όχι μόνο με τα αισχύλεια έργα, στα οποία φανερά παραπέμπει ο ποιητής, αλλά και με των δύο άλλων τραγικών καθώς και με την πλατωνική φιλοσοφία. Έτσι το κυρίαρχο θέμα του πάσχοντος σικελιανικού ήρωα δεν συνδέει μόνο τους αντίστοιχους τραγικούς ήρωες (Προμηθέα, Ηρακλή, Ορέστη, Φιλοκτήτη, Ιππόλυτο, Οιδίποδα) με τον μαινόμενο Διόνυσο αλλά και με τον πάσχοντα Ιησού. Η ανίχνευση επίσης κοινών εκφραστικών τρόπων (οπτικών αντανακλάσεων, λεκτικών απηχήσεων κ.α.) ή ολόκληρων μοτίβων, όπως το μοτίβο της πυρκαγιάς ή το σχήμα «ο κυνηγός και το θήραμα», έδειξαν αφενός την καταλυτική επίδραση των Βακχ?ν και αφετέρου την άρρηκτη σχέση με την πλατωνική μανία. Με τον τρόπο αυτόν: α) ερμηνεύεται η σιβυλλική φράση του Αλαφροΐσκιωτου για την «ιερή μανία του Αίαντα», β) αιτιολογείται η παρουσία του Ηρακλή για τη αναγέννηση της τραγωδίας και γ) φωτίζονται από διαφορετική οπτική αρκετά ποιήματα του Λυρικού Βίου