Εκτίμηση επιπέδου γνώσεων - αγωγής υγείας οικογενειακού περιβάλλοντος παιδιών με βρογχικό άσθμα

Abstract

International guidelines for asthma management emphasize on the important role of asthma education. Asthma education is an essential component of asthma care and prevention. The objective of this study was to evaluate the parent's asthma knowledge, their habits and to investigate the relation between the level of knowledge with socioeconomic and demographic characteristics and behavioral and environmental modifications. A total of 192 families of asthmatic children who attended the pediatric clinic of the General Hospital of Corfu during 2004, due to an asthma exacerbation, participated in this study. The parents completed a questionnaire with 47 main questions which were categorized into five categories: a) general questions (demographics, history of the disease, family history), b) questions regarding general knowledge (nature, outcome of the disease, provocative factors), c) questions regarding practice issues, d) questions assessing the beliefs of parents on the severity of their child's asthma, the management and their knowledge. Approximately 60% were males and 40% females. Mean age, was 6,8 years (S.D. = 3,2), 67,7% having intermittent, 21,4% mild, 8,3% moderate and 2,6% severe asthma. Positive family history of atopy was reported in 56%. Only 3,1% of the parents had graduated primary school, 35% high school and 62% had received further education. The socioeconomic level was moderate in about 53,7% of the families, low at about 40% and very high at about 6%, with one third of the mother being unemployed. It is noteworthy that the prevalence of smoking was 76% (one parent 38%, both parent 38%) although the proportion of parents that know the effects of passive exposure to smoke is very high (98%). As expected males smoke more and for longer periods than females. Surprisingly the positive family history of atopy and the severity of the child's asthma are irrelevant to the smoking habit. The level of general knowledge was moderate, better in high socioeconomic level and educated mothers and when there was positive family history, yet no significant outcomes were observed in various domains such as the severity of asthma, visits to hospital or hospitalization, management by specialists and the socioeconomic level and education of the father. Only 16,3% have a written treatment plan, only 47% know what to do during an exacerbation and fewer know the difference between acute asthma therapy and prevention therapy. The level of knowledge on practice issues is disappointing and irrelevant to the socioeconomic level, education of parents and the severity of asthma. It was yet better at the group with positive family history, with many attendances to hospital and management by specialists. The level of environmental and behavioral modification was also moderate and irrelevant to all the above factors except the management by specialists. The only factor that seems to affect all aspects of education (general knowledge, practice issues, modifications) is the duration of the child's asthma over five years. The knowledge score only slightly affects the modification score. Most parents perceive their children's disease less serious than it is and overvalue their knowledge, yet the majority report their willingness to participate in an asthma education program. These findings identify the lack of education and smoking habit as major problems among families of asthmatic children, indicating the need for serious occupation with pediatric asthma by therapists and other social factors.

Το πρόγραμμα εκπαίδευσης είναι σύμφωνα με διεθνείς ομοφωνίες αναπόσπαστο μέρος της θεραπευτικής παρέμβασης και αντιμετώπισης του παιδικού βρογχικού άσθματος. Δεν υπάρχει πλέον αμφιβολία ότι η επιτυχής αντιμετώπιση-έλεγχος της νόσου εξαρτώνται σε σημαντικό βαθμό από τις γνώσεις τις οποίες θα αποκτήσουν και τη συμμόρφωση που θα επιδείξουν τόσο το ασθματικό παιδί όσο και οι γονείς του. Παράλληλα η αγωγή υγείας-παιδεία με την έννοια της εκπαίδευσης αλλά και της υιοθέτησης νέων συμπεριφορών αποτελεί το μοναδικό μέσο πρόληψης του παιδικού βρογχικού άσθματος (πρωτογενής, δευτερογενής και τριτογενής πρόληψη). Η εκπαίδευση και κατανόηση του άσθματος παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η εκτίμηση του επιπέδου γνώσεων οικογενειών παιδιών με βρογχικό άσθμα η διερεύνηση των συνηθειών τους καθώς και η συσχέτιση του επιπέδου γνώσεων με κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά και τη διαμόρφωση συμπεριφοράς. Υλικό της μελέτης αποτέλεσαν μέλη οικογένειας 192 ασθματικών παιδιών που προσήλθαν στα εξωτερικά ιατρεία του παιδιατρικού τμήματος του Γενικού Νομαρχιακού Νοσοκομείου Κερκύρας κατά το έτος 2004, λόγω ασθματικού παροξυσμού του παιδιού τους. Στους γονείς χορηγήθηκε έντυπο ερωτηματολόγιο με 47 κύριες ερωτήσεις οι οποίες ομαδοποιήθηκαν σε α) ερωτήσεις μη γνωστικού περιεχομένου (δημογραφικά στοιχεία, ατομικό και οικογενειακό ιστορικό) β) γνωστικές ερωτήσεις θεωρητικού περιεχομένου οι οποίες αφορούν βασικές γνώσεις για την φύση, εξέλιξη της νόσου τους εκλυτικούς και επιβαρυντικούς παράγοντες γ) γνωστικές ερωτήσεις πρακτικού περιεχομένου οι οποίες αφορούν τις γνώσεις των γονέων σε πρακτικά ζητήματα σχετικά με την αντιμετώπιση της νόσου δ) ερωτήσεις τροποποίησης περιβάλλοντος-συμπεριφοράς και ε) ερωτήσεις αξιολόγησης της αντίληψης των γονέων για την βαρύτητα της νόσου, την αντιμετώπισή της και την ενημέρωσή τους. Περίπου το 60% των παιδιών της μελέτης μας ήταν άρρενα και 40% θήλεα. Ο μέσος όρος ηλικίας ήταν 6,8 έτη με std dev. 3,2 χρόνια. Η μέση ηλικία έναρξης των συμπτωμάτων ήταν 1,8 χρονών με std dev. 1,96 και εύρος 0,5 - 12 χρόνων. Η πλειοψηφία των παιδιών 67,7% έπασχαν από διαλείπον άσθμα, 21,4% από ήπιο, 8,3% από μέτριο και 2,6% από βαρύ άσθμα. Ατομικό ιστορικό ατοπίας παρουσίαζαν το 42,4% των παιδιών ενώ οικογενειακό ιστορικό ατοπίας αναφέρθηκε στο 56,2% των περιπτώσεων. Το μεγαλύτερο ποσοστό των γονέων ήταν μέσοι υπάλληλοι- μικροεπιχειρηματίες (53,7% των πατέρων και 39,6% των μητέρων). Το 35,4% των μητέρων ήταν άνεργες και 32,6% των πατέρων εργάτες-τεχνίτες. Το μικρότερο ποσοστό ήταν οι αγρότες (7,4% και 3,6%) και οι επιστήμονες (6,3% και 6,8%). Όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο 3,1% ήταν οι απόφοιτοι δημοτικού-γυμνασίου, 35% περίπου απόφοιτοι λυκείου και περίπου 62% απόφοιτοι ανώτερης και ανώτατης ακαδημαϊκής εκπαίδευσης. Μεγάλο ποσοστό γονέων ήταν συστηματικοί καπνιστές (66,8% των πατέρων και 48,4% των μητέρων), ενώ στο 76% των οικογενειών υπάρχει τουλάχιστον ένας καπνιστής γονέας. Οι άντρες αποδείχτηκε να είναι βαρύτεροι καπνιστές με μεγαλύτερο χρονικό διάστημα καπνισματικής συνήθειας. Το κάπνισμα αποτελεί τον πιο καλά αναγνωρισμένο εκλυτικό (σε ποσοστό 85,7%) και επιβαρυντικό παράγοντα (σε ποσοστό 98,4%) του άσθματος από τους γονείς, η γνώση όμως αυτή δεν επηρεάζει την καπνιστική συνήθεια, όπως προκύπτει από την ανάλυση των αποτελεσμάτων. Επίσης ούτε το οικογενειακό ιστορικό ατοπικής νόσου αλλά ούτε και η βαρύτητα άσθματος του παιδιού επηρεάζουν την καπνιστική συνήθεια. Το επίπεδο θεωρητικών γνώσεων των γονέων καταδεικνύεται μέτριο και ανεξάρτητο από την βαρύτητα άσθματος του παιδιού, τη συχνότητα επισκέψεων και εισαγωγών στο νοσοκομείο, αντιμετώπιση από πιο εξειδικευμένο ιατρό και το κοινωνικοοικονομικό και μορφωτικό επίπεδο της μητέρας και το ιστορικό ατοπικής νόσου. Γραπτές οδηγίες αντιμετώπισης ασθματικής κρίσης έχει μόνο το 16,3% των ερωτηθέντων. Το επίπεδο πρακτικών γνώσεων των γονέων ήταν ακόμη πιο απογοητευτικό και ανεξάρτητο με το κοινωνικοοικονομικό και μορφωτικό επίπεδο της μητέρας και του πατέρα και την βαρύτητα νόσου. Θετική συσχέτιση υπάρχει με το οικογενειακό ιστορικό ατοπίας, τις επισκέψεις-εισαγωγές στο νοσοκομείο και αντιμετώπιση από πιο εξειδικευμένο ιατρό. Το επίπεδο τροποποίησης περιβάλλοντος-συμπεριφοράς ήταν και αυτό μέτριο και ανεξάρτητο από όλους τους προαναφερθέντες παράγοντες εκτός της αντιμετώπισης από ειδικό ιατρό. Η μόνη παράμετρος που βρέθηκε να συσχετίζεται με όλους τους τομείς γνώσης-παιδείας (θεωρητικές - πρακτικές - τροποποίησης) είναι η διάρκεια νόσου του παιδιού πάνω από 5 χρόνια. Το συνολικό γνωστικό score (θεωρητικό και πρακτικό) συσχετίζεται ελαφρά μόνο με το score τροποποίησης συμπεριφοράς-περιβάλλοντος. Οι γονείς υποεκτιμούν τη βαρύτητα νόσου του παιδιού τους ενώ υπερεκτιμούν τις γνώσεις τους γύρω από το άσθμα. Η πλειοψηφία όμως δηλώνουν πρόθυμοι να παρακολουθήσουν ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης για το άσθμα. Συμπερασματικά η μελέτη αυτή καταδεικνύει ότι οι γνώσεις των γονέων είναι πτωχές, η εκπαίδευση τους πλημμελής και η καπνιστική συνήθεια μείζων πρόβλημα στις οικογένειες των ασθματικών παιδιών καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη ευαισθητοποίησης όσων ιατρών ασχολούνται σοβαρά με το παιδικό άσθμα αλλά και κοινωνικών φορέων στην επίλυση αυτών των προβλημάτων.