Η ελληνική μηχανουργία στην περίοδο 1920-1950 και η τεκμηρίωση ιστορικού μηχανολογικού εξοπλισμού

Abstract

The present thesis The Greek machine-making sector in 1920-1950 and the documentation of historic machinery focuses on machinery which, as physical remains of a productive activity, form documents as such of economic, technological and social history. Nowadays there exists no scientifically documented procedure of choosing and preserving the machine “monument”. Documentation is an essential prerequisite of preservation and re-valuation of machinery both as labour products and technological applications and as tools for (new) production. Research followed the paths of bibliographical research, archival study and thorough study of the technical press for the period 1920-1950, as well as in situ recording of machinery. The first chapter sets the theoretical context through a bibliographical survey of philosophy and history of technology, as well as of industrial archaeology. The second chapter surveys the machine making sector in Greece. Machine shops all over the country are recorded during the period 1920-1950. These three decades have been of crucial importance to the modern Greek industry. Some machine-making industries in the main cities and in the periphery are more analytically presented, providing a more representative view of the sector during the period. The study and presentation of international standards and models of management and documentation of museum objects and collections is the precondition for the identification of the data to be recorded for historic machinery. Recording examples from Greek museums and industrial heritage organizations complete the presentation, revealing the lack in specialist treatment of the machine as a monument. A Card for Recording Machinery is developed accumulating the experience of many years in the recording and documentation of machinery. The card has been developed in such a form as to accommodate both in situ recording and subsequent archival research. Examples and samples of completed cards of several machinery are included and used in some cases as the source for the reconstruction of the history of both machinery and production sites. Moreover, archival or other sources for the documentation of historic machinery in Greece are presented. The index includes a database of the machine-making factories recorded all over Greece in the period 1920-1950. This database forms an important, previously inexistent, source for the further development in the research into the generally unknown history of the machine-making industry in Greece. Therefore, the present thesis forms an integrated proposal for the documentation of historic machinery in order to be implemented in the Industrial Museum of Hermoupolis, the recipient of the results of the present thesis. It can also be applied in the study of industrial heritage in the country. The history of Greek machine-making factories in the decades of 1920-1950 comprise the historical background and source to the documentation of machinery made in Greece.

Το περιεχόμενο της παρούσας διατριβής καθορίστηκε από την αναγνώριση μιας μεγάλης έλλειψης και ταυτόχρονα ανάγκης μετά από πολύχρονη ενασχόληση με τον μηχανολογικό εξοπλισμό, τον εντοπισμό και την καταγραφή του σε προγράμματα σε όλη τη χώρα. Η διατριβή εστιάζει στα μηχανήματα, τα οποία ως υλικά κατάλοιπα μιας παραγωγικής δραστηριότητας αποτελούν τα ίδια τεκμήρια οικονομικής, τεχνολογικής και κοινωνικής ιστορίας. Η διαπίστωση ότι τα μηχανήματα χάνονται με μεγαλύτερη ταχύτητα από τα βιομηχανικά κελύφη, καθιστά επιτακτική την ανάγκη καταγραφής και τεκμηρίωσης. Δεν υπάρχει μία επιστημονικά τεκμηριωμένη διαδικασία επιλογών για διάσωση του μνημείου «μηχανή». Η τεκμηρίωση αποτελεί βασική προϋπόθεση διάσωσης και επαναξιοδότησης των μηχανημάτων, τόσο ως προϊόντων εργασίας και τεχνολογικών εφαρμογών, όσο και ως εργαλείων νέας παραγωγής. Βασικοί στόχοι της έρευνας υπήρξαν η συγκρότηση ολοκληρωμένης πρότασης για την τεκμηρίωση του ιστορικού μηχανολογικού εξοπλισμού με σκοπό την εφαρμογή του στο Βιομηχανικό Μουσείο Ερμούπολης που είναι και ο αποδέκτης των αποτελεσμάτων της παρούσας διατριβής, αλλά και σε γενικότερα στην έρευνα της βιομηχανικής κληρονομιάς και η ιστορία της ελληνικής μηχανουργίας της περιόδου 1920-1950 ως το ιστορικό υπόβαθρο και πηγή τεκμηρίωσης των μηχανημάτων ελληνικής κατασκευής. Επίσης, στόχος ήταν η ένταξη του Δελτίου Καταγραφής και Τεκμηρίωσης Μηχανημάτων στο πλαίσιο των τεκμηριωτικών συστημάτων σε βιομηχανικά μουσεία στην Ευρώπη και των διεθνών προδιαγραφών τεκμηρίωσης, αλλά και η παρουσίαση αντίστοιχων παραδειγμάτων σε ελληνικά μουσεία και φορείς. Η έρευνα διεξάχθηκε στα ακόλουθα επίπεδα: Βιβλιογραφική έρευνα, αρχειακή έρευνα, μελέτη και αποδελτίωση το τεχνικού τύπου για το θέμα (1920-1950), επιτόπια έρευνα και εντοπισμός ενοτήτων εξοπλισμού, καταγραφή κατά περίπτωση. Αρχικά τίθεται το θεωρητικό πλαίσιο της μελέτης μέσα από βιβλιογραφική επισκόπηση της φιλοσοφίας και της ιστορίας της τεχνολογίας, καθώς και της βιομηχανικής αρχαιολογίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο, χαρτογραφείται ο κλάδος της ελληνικής μηχανουργίας. Εδώ καταγράφονται τα μηχανουργεία σε όλη την Ελλάδα, την περίοδο 1920-1950, η οποία υπήρξε κομβικής σημασίας για τη «σύγχρονη» ελληνική βιομηχανία. Τέλος, παρουσιάζονται αναλυτικότερα ορισμένες μηχανοκατασκευαστικές μονάδες, στο κέντρο και την περιφέρεια, οι οποίες δίνουν μία αντιπροσωπευτική εικόνα του μηχανοκατασκευαστικού κλάδου κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Ακολουθεί η μελέτη και παρουσίαση διεθνών προτύπων διαχείρισης και τεκμηρίωσης μουσειακών αντικειμένων και συλλογών, η οποία αποτελεί την προϋπόθεση για την συγκρότηση των δεδομένων καταγραφής του μηχανήματος. Η παρουσίαση αυτή συμπληρώνεται από τα μέχρι σήμερα παραδείγματα καταγραφών σε μουσεία ή άλλους φορείς της βιομηχανικής κληρονομιάς στην Ελλάδα. Στο τέταρτο κεφάλαιο, το μηχάνημα προσεγγίζεται ως μνημείο και τεκμήριο ιστορίας το ίδιο. Το Δελτίο Καταγραφής Μηχανημάτων και Εργαλείων που παρουσιάζεται αποκρυσταλλώνει μακρόχρονη εμπειρία στην καταγραφή και τεκμηρίωση εξοπλισμού και αναπτύχθηκε σε αυτή τη μορφή για να καλύψει τις ανάγκες τόσο της καταγραφής πεδίου, όσο και της μετέπειτα έρευνας. Το Δελτίο δοκιμάζεται σε παραδειγματικές εφαρμογές και χρησιμοποιείται ως αφετηρία για την ανασύνθεση της ιστορίας μηχανημάτων και παραγωγικών συνόλων. Επιπρόσθετα, παρουσιάζονται πηγές, αρχειακές και άλλες, για την τεκμηρίωση των ιστορικών μηχανημάτων στην Ελλάδα.