Από τη συλλογή στην καλλιέργεια: αρχαιοβοτανική διερεύνηση των πρώιμων σταδίων εκμετάλλευσης των φυτών και της αρχής της γεωργίας στον ελλαδικό χώρο (σπήλαιο Θεόπετρας, σπήλαιο Σχιστού, Σιδάρι, Ρεβένια)

Abstract

The study attempts to approach the early stages of plant resources exploitation and the transition from gathering to cultivation and production practices in Greece through the kind of information provided by the archaeobotanical evidence. The archaeobotanical research on the early stages of plant management and the beginnings of agriculture in Greece is associated with a series of practical problems and constraints (i.e. the absence of quantitatively efficient representative data, the fragmentary character of several of the older excavations of early prehistoric sites, the unsystematic methodology of sampling and processing regarding archaeobotanical assemblages collected in the past, the frequent lack of systematic documentation (stratigraphic details or accurate dating of samples), the sensitive and vulnerable nature of plant macroremains and the absence of theoretical elaboration of the data), which determine the configuration of the analytical and interpretative potential of the early botanical assemblages, affecting to a great extent the degree of their contribution to the understanding of such a broad and multilevel socioeconomic phenomenon as the transition from plant gathering to plant cultivation. The investigation of the research questions is based on the quantitative and qualitative analysis of the preserved botanical macroremains (seeds, fruits and other plant parts) that have been retrieved from 905 soil samples, deriving from four early archaeological sites which cover chronologically the time span between the end of the Middle Palaeolithic and the end of the Early Neolithic period (Theopetra cave, Schisto cave, Sidari, Revenia), and on the consideration of the new data within a common framework of discussion with the participation of the scant relevant testimonies available from earlier archaeological research in the greek territory. The issue concerning the beginning of agriculture in Greece is examined through the spectrum of the continuously augmenting information regarding the domestication, incipient cultivation and diffusion of the most important nutritional and economic plants in the various geographical niches of the planet, that is being gathered through the gradually intensified archaeobotanical research and the concurrent application of analytical techniques deriving from the scientific field of plant molecular genetics (modern and ancient DNA). Among the main aims of this research study is the intention to enrich the data set of the archaeobotanical information concerning the early prehistory of the Greek region, to suggest a cohesive framework for theoretical elaboration and discussion of this issue on the basis of the currently available relevant archaeobotanical evidence from Greece and to propose future pathways for the continuation of research on this field with specific orientation and using as an auxiliary axis the modern analytical techniques of plant molecular genetics.

Η διδακτορική διατριβή επιχειρεί να προσεγγίσει τα πρώιμα στάδια εκμετάλλευσης των φυτικών πόρων και το ζήτημα της μετάβασης από τις πρακτικές της συλλογής σε αυτές της καλλιέργειας και παραγωγής στον ελλαδικό χώρο μέσα από το είδος της πληροφορίας που προσφέρουν οι αρχαιοβοτανικές μαρτυρίες. Η αρχαιοβοτανική έρευνα των πρώιμων σταδίων διαχείρισης των φυτών και των αρχών της γεωργίας στην Ελλάδα συμπορεύεται με μια σειρά πρακτικών προβλημάτων και περιορισμών [όπως η απουσία ικανών ποσοτικά σχετικών αντιπροσωπευτικών δεδομένων, ο αποσπασματικός χαρακτήρας πολλών από τις ανασκαφές πρώιμων προϊστορικών θέσεων, η μη συστηματική μεθοδολογία συλλογής των περισσοτέρων συλλεχθέντων στο παρελθόν αρχαιοβοτανικών συνόλων, η πιθανή έλλειψη συστηματικών στοιχείων τεκμηρίωσης (στρωματογραφικών λεπτομερειών ή ακριβών χρονολογήσεων), η ευπαθής και ευδιάλυτη φύση των φυτικών καταλοίπων και η απουσία θεωρητικής επεξεργασίας των δεδομένων], που καθορίζουν ουσιαστικά τη διαμόρφωση της αναλυτικής και ερμηνευτικής δυναμικής των πρώιμων φυτικών συγκεντρώσεων, επηρεάζοντας σημαντικά το βαθμό συμβολής τους στην αρχαιολογική κατανόηση ενός κοινωνικο-οικονομικού φαινομένου τόσο ευρυφασματικού και πολυεπίπεδου όσο η μετάβαση από τη συλλογή στην καλλιέργεια των φυτών. Η διερεύνηση των ερευνητικών ερωτημάτων στηρίζεται στην ποσοτική και ποιοτική ανάλυση των φυτικών μακροκαταλοίπων (σπόροι, καρποί και άλλα φυτικά μέρη) που εντοπίστηκαν διατηρημένα σε 905 δείγματα προερχόμενα από τέσσερις πρώιμες αρχαιολογικές θέσεις του ελλαδικού χώρου, οι οποίες καλύπτουν χρονολογικά το διάστημα από τα τέλη της Μέσης Παλαιολιθικής εποχής έως τα τέλη της Αρχαιότερης Νεολιθικής περιόδου (σπήλαια Θεόπετρας και Σχιστού, Σιδάρι, Ρεβένια), και στη συνθετική θεώρηση των νέων αυτών δεδομένων σε ένα ενιαίο πλαίσιο συζήτησης με τη συμμετοχή των ελάχιστων σχετικών τεκμηρίων που υπάρχουν διαθέσιμα από παλαιότερες αρχαιολογικές έρευνες στον ελλαδικό χώρο. Το ζήτημα της αρχής της γεωργίας στην Ελλάδα εξετάζεται υπό το πρίσμα των ολοένα αυξανόμενων πληροφοριών που προκύπτουν σχετικά με την εξημέρωση και την αρχική καλλιέργεια και διάδοση των βασικών διατροφικών και οικονομικών φυτών στις διάφορες περιοχές του πλανήτη μέσα από τη συνεχώς εντατικοποιούμενη αρχαιοβοτανική έρευνα και την παράλληλη εφαρμογή των σύγχρονων αναλυτικών τεχνικών της μοριακής γενετικής των φυτών (με σύγχρονο και αρχαίο DNA). Βασικοί στόχοι της ερευνητικής εργασίας είναι η ανταπόκριση στην ανάγκη για εμπλουτισμό του συνόλου των διαθέσιμων αρχαιοβοτανικών πληροφοριών που αφορούν στην πρώιμη προϊστορία του ελλαδικού χώρου, η πρόταση ενός ενιαίου πλαισίου θεωρητικής επεξεργασίας και συζήτησης του συγκεκριμένου ζητήματος στη βάση των έως σήμερα διαθέσιμων σχετικών αρχαιοβοτανικών μαρτυριών και η πρόταση μελλοντικών διόδων συνέχισης της έρευνας πάνω σε αυτό το πεδίο με συγκεκριμένο προσανατολισμό και με επικουρικό άξονα τις σύγχρονες αναλυτικές τεχνικές της μοριακής γενετικής των φυτών.