Παράλληλες γραμματικές ως αποτέλεσμα γλωσσικής επαφής: η περίπτωση της Οφίτικης

Abstract

The main topic of this dissertation is the study of structural consequences that derive from language contact. This particular phenomenon is examined in the context of a barely researched Pontic dialect, Ofitic Pontic (OP), which in the last few years has underlied many grammatical changes under the influence of Koini Nea Elliniki (KNE). The lack of grammatical descriptions and studies regarding the current state of OP led as to conduct field research in Nea Trapezouda in order to collect speech data. We focused our research on the structure of unstressed forms of object pronouns (clitic objects). Clitic objects exhibit different structures in KNE and in Pontic varieties, therefore the grammatical changes that are taking place in OP, due to language contact, can be very distinguishable. More specifically, object clitics always followed the verbal form in all Pontic varieties, as well as in the past stages of OP (e.g. eluse sas ‘he washed your hair’). On the contrary, in KNE clitics always precede the verbal form (e.g. to ?javase ‘he read it’). The speech data, coming from second-generation Ofites (55-80 years), demonstrate that enclitics (e.g. na ?javazo se ‘to read to you’) and proclitics (e.g. na se ?javakso ‘to read to you’) are coexisting in the current state of OP. This proves that the interaction between enclitics and proclitics, which took place because of language contact, led to the coexistence of two parallel subgrammars in the grammatical system of OP. Moreover, this dissertation has focused on the study of phonological and morphological characteristics of personal pronouns, in order to ascertain if the latest are organized in the same categories in OP and KNE. Measurements of specific tonal characteristics (vowel duration, intensity and pitch) using Praat, as well as phonological, morphological, semantic and syntactic symmetries (based on Cardinaletti & Starke’s (1999) criteria) indicate that in OP personal pronouns are classified into three categories: a. Strong pronouns (e.g. ato eγo ci pero ‘I will not take this’), b. Deficient pronouns (e.g. xananata ‘they lost them’) and c. Clitics (e.g. evγalanda ‘they took them out’); contrary to KNE where personal pronouns exhibit only two categories: a. Strong pronouns and b. Clitics. The above classification matches the categorization based on the prosodic characteristics of pronouns. A series of phonological rules show that every category of pronouns is organized differently in the prosodic hierarchy

Κεντρικό θέμα της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί η μελέτη των δομικών συνεπειών που προκύπτουν από την επαφή δύο διαφορετικών γλωσσικών συστημάτων. Η διαμόρφωση του συγκεκριμένου φαινομένου εξετάζεται στα πλαίσια μιας ελάχιστα μελετημένης ποντιακής ποικιλίας, της Οφίτικης Ποντιακής (ΟΠ), η οποία τα τελευταία χρόνια έχει έρθει σε επαφή με την Κοινή Νέα Ελληνική (ΚΝΕ) και έχει υποστεί ποικίλες επιδράσεις από αυτή. Ελλείψει γραμματικών περιγραφών και μελετών που αφορούν τη σημερινή μορφή της ΟΠ, η συγκεκριμένη μελέτη βασίζεται σε ηχητικά δεδομένα που συλλέξαμε κατά τη διάρκεια έρευνας πεδίου στο χωριό Νέα Τραπεζούντα Πιερίας. Τα αποτελέσματα της επαφής των δύο συστημάτων διερευνώνται μέσα από τη δομή των άτονων τύπων των προσωπικών αντωνυμιών σε θέση αντικειμένου (κλιτικά αντικείμενα). Τα κλιτικά αντικείμενα παρουσιάζουν διαφορετικά δομικά σχήματα στην ΚΝΕ και στις ποικιλίες της Ποντιακής, με αποτέλεσμα να καθίστανται ευδιάκριτες οι αλλαγές που συντελούνται στη σύγχρονη μορφή της ΟΠ από την επαφή των δύο συστημάτων. Πιο συγκεκριμένα, σε όλες τις διαλεκτικές ποικιλίες της Ποντιακής, αλλά και στην προγενέστερη μορφή της ΟΠ, τα κλιτικά αντικείμενα πάντοτε ακολουθούσαν το ρηματικό τύπο (π.χ. eluse sas ‘σας έλουσε’). Αντίθετα, στην ΚΝΕ τα κλιτικά προηγούνται των ρηματικών τύπων (π.χ. to ?javase ‘το διάβασε’). Τα ηχητικά δεδομένα από τη δεύτερη γενιά Οφιτών (55-80 ετών) καταδεικνύουν ότι στην ΟΠ, εκτός από τα εγκλιτικά (π.χ. na ?javazo se ‘να σε διαβάσω’), εντοπίζονται και προκλιτικά (π.χ. na se ?javakso ‘να σε διαβάσω’), τα οποία αναπτύχθηκαν στη διάλεκτο λόγω της επαφής της με την ΚΝΕ. Αυτό αποδεικνύει ότι η αλληλεπίδραση των διαφορετικών δομικών σχημάτων των κλιτικών, που συντελέστηκε στα πλαίσια της επαφής της ΟΠ με την ΚΝΕ, οδήγησε στη συνύπαρξη δύο παράλληλων γραμματικών υποσυστημάτων στο σύστημα της ΟΠ. Επιπλέον, η παρούσα διατριβή εστιάζει το ενδιαφέρον της στη μελέτη των φωνολογικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών των προσωπικών αντωνυμιών, προκειμένου να διαπιστωθεί αν αυτές οργανώνονται σε αντίστοιχες κατηγορίες στην ΟΠ και την ΚΝΕ. Από μετρήσεις συγκεκριμένων τονικών χαρακτηριστικών (διάρκεια και ένταση των φωνηέντων, τονικό ύψος) με το πρόγραμμα Praat και από τη μελέτη ποικίλων ασυμμετριών στο φωνολογικό, μορφολογικό, σημασιολογικό και συντακτικό επίπεδο (με βάση τα κριτήρια των Cardinaletti & Starke (1999)) προκύπτει ότι στην ΟΠ, οι προσωπικές αντωνυμίες ταξινομούνται σε: α. Ισχυρές αντωνυμίες (π.χ. ato eγo ci pero ‘αυτό εγώ δεν το παίρνω’), β. Ασθενείς αντωνυμίες (π.χ. xananata ‘τα έχαναν’) και γ. Κλιτικά (π.χ. evγalanda ‘τα έβγαλαν’), σε αντίθεση με την ΚΝΕ, όπου χωρίζονται σε α. Ισχυρές αντωνυμίες και β. Κλιτικά. Η παραπάνω τριχοτόμηση επιβεβαιώνεται και με βάση τα προσωδιακά χαρακτηριστικά, καθώς μια σειρά φωνολογικών κανόνων δείχνει ότι η κάθε κατηγορία αντωνυμιών οργανώνεται με διαφορετικό τρόπο στην προσωδιακή ιεραρχία