Κοινωνική και επαγγελματική κινητικότητα στον τουριστικό τομέα. Εμπειρικές προσεγγίσεις σε τουριστικές περιοχές του νομού Χαλκιδικής

Abstract

[…] Στην παρούσα διδακτορική διατριβή αντικείμενο διερεύνησης αποτελούν οι επαγγελματικές μετακινήσεις των ατόμων -κυρίως μέσα στην ίδια γενιά- που απασχολούνται στον τουριστικό τομέα, και πως αυτές συνδέονται με την ανοδική κοινωνική κινητικότητα. Η θέση αυτή αποτελεί μια ενδιαφέρουσα οπτική διερεύνησης της κινητικότητας, συνιστώντας ταυτόχρονα και μια πρωτότυπη προσέγγιση στο θέμα των κοινωνικών διαστάσεων της τουριστικής ανάπτυξης. Ειδικότερα για την ανάλυση του θέματος έχουν τεθεί τρεις στόχοι: α) καταγραφή της επαγγελματικής κινητικότητας στον τουριστικό τομέα, β) ανάλυση των στρατηγικών κινητικότητας όπως αυτές εκφράζονται μέσω των επαγγελματικών επιλογών τριών διαφορετικών ομάδων ερωτώμενων του τουριστικού τομέα (επιχειρηματίες του τουρισμού, εργαζόμενοι με σχέση μισθωτής εργασίας, αυτοαπασχολούμενοι), γ) συγκρότηση των κυρίαρχων τύπων επαγγελματικής και κοινωνικής κινητικότητας -ανοδικής, οριζόντιας, καθοδικής- που χαρακτηρίζουν τον τουριστικό τομέα. Με βάση τους παραπάνω στόχους κύρια πεδία διερεύνησης του θέματος αποτελούν: - Η συσχέτιση της επαγγελματικής και κοινωνικής κινητικότητας με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ερωτώμενων, μέσω της χρήσης μεταβλητών όπως: φύλο, ηλικία, εκπαίδευση, οικογενειακή καταγωγή. Η ανάλυση θα εστιάσει κυρίως στην ενδογενεακή κινητικότητα, ωστόσο θα πραγματοποιηθούν και συγκρίσεις διαγενεακής επαγγελματικής κινητικότητας. - Η καταγραφή των μετακινήσεων των ερωτώμενων ανάμεσα σε: τομείς παραγωγής, κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, ομάδες επαγγελμάτων, και της θέσης που καταλαμβάνουν στο επάγγελμα. Με την ανάλυση των μετακινήσεων σκιαγραφούνται καταρχήν οι τάσεις/ροές επαγγελματικής κινητικότητας προς τον τουρισμό αλλά και ο βαθμός στον οποίο λειτουργεί ανταγωνιστικά ή παράλληλα με άλλους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας. Σε ένα δεύτερο επίπεδο μπορούν να διαφανούν ορισμένοι τύποι κινητικότητας, κυρίως μέσα από την ανάλυση της θέσης στο επάγγελμα η οποία συνδέεται με το κοινωνικοοικονομικό γόητρο και κατά συνέπεια επηρεάζει την κοινωνική και επαγγελματική κινητικότητα. Επιπλέον μέσα από την ανάλυση των επαγγελματικών επιλογών που πραγματοποίησαν οι ερωτώμενοι είναι πιθανό να διαφανούν διαφορετικές στρατηγικές επαγγελματικής κινητικότητας. - Ο βαθμός επίδρασης «εξωγενών παραγόντων» στην κινητικότητα των ερωτώμενων. Συχνά πέρα από τις προσωπικές επιλογές των ατόμων, καθοριστικό ρόλο στην επαγγελματική πορεία ασκούν κοινωνικοί και επαγγελματικοί παράγοντες. Τέτοιοι παράγοντες αποτελούν: οι διαρθρωτικές αλλαγές που πραγματοποιούνται στην αγορά εργασίας, η ύπαρξη δικτύων κοινωνικών σχέσεων μέσω των οποίων προωθούνται στις θέσεις με υψηλό γόητρο άτομα που προέρχονται από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, καθώς και η ύπαρξη οικογενειακής επαγγελματικής στρατηγικής. Οι παραπάνω παράγοντες θα αποτελέσουν στοιχεία της διερεύνησης μας, ειδικότερα στο βαθμό που αποτελούν πρακτικές συγκεκριμένης στρατηγικής επαγγελματικής κινητικότητας. - Η σύνδεση της κινητικότητας με τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης στον τουριστικό τομέα. Ο τουρισμός ως κλάδος οικονομικής δραστηριότητας παρουσιάζει ιδιαιτερότητες, οι οποίες αντανακλώνται στα χαρακτηριστικά και τις μορφές απασχόλησης (εποχικότητα, περιστασιακή και ανειδίκευτη εργασία, άτυπη και παραοικονομική απασχόληση, πολυδραστηριότητα). Οι μορφές αυτές απασχόλησης είναι πιθανό να εμποδίζουν ή να διευκολύνουν την επαγγελματική και κοινωνική κινητικότητα των ατόμων. Οι βασικές υποθέσεις εργασίας που θα εξετάσουμε μέσα από την ανάλυση των ευρημάτων της εμπειρικής διερεύνησης είναι οι εξής: - Θεωρούμε ότι η έντονη τουριστική ανάπτυξη θα έχει προκαλέσει γεωγραφική κινητικότητα τόσο σε περιοχές που γειτνιάζουν με αυτές της έρευνας στη χερσόνησο της Κασσάνδρας όσο και σε επίπεδο Νομού. - Εικάζουμε ότι στην επαγγελματική και κοινωνική εξέλιξη των ερωτώμενων βαρύνουσα σημασία έχουν ορισμένοι δημογραφικοί-κοινωνικοί παράγοντες όπως η εκπαίδευση, η κοινωνική καταγωγή, και η ύπαρξη οικογενειακών στρατηγικών απασχόλησης. - Θεωρούμε ότι ο οργανωμένος μαζικός τουρισμός διακοπών που είναι το κυρίαρχο πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης στις περιοχές της έρευνας, θα έχει προκαλέσει σημαντική επαγγελματική κινητικότητα ειδικότερα από τον πρωτογενή τομέα, δεδομένου ότι η γεωργία ήταν η κύρια παραγωγική δραστηριότητα πριν την ανάπτυξη του τουρισμού. - Υποθέτουμε ότι τα άτομα που ασκούν επαγγέλματα σε άλλους Κλάδους Οικονομικής Δραστηριότητας από τα οποία απολαμβάνουν υψηλές οικονομικές απολαβές και χαίρουν κοινωνικής αναγνώρισης και κύρους, θα παρουσιάζουν σε μικρότερο βαθμό κινητικότητα προς τον τουριστικό τομέα. - Υποθέτουμε ότι ο χρόνος και τα μοντέλα κινητικότητα διαφοροποιούνται τόσο μεταξύ των διαφόρων μορφών τουριστικών επιχειρήσεων όσο και μεταξύ των διαφορετικών ομάδων ερωτώμενων (ιδιοκτήτες, μισθωτοί, αυτοαπασχολούμενοι). - Εικάζουμε ότι η κινητικότητα που προκάλεσε η ανάπτυξη του τουρισμού θα έχει μεταβάλει ουσιαστικά την επαγγελματική και κοινωνική δομή, παρέχοντας ευκαιρίες και δυνατότητες πραγματοποίησης ανοδικής κινητικότητας σε άτομα που προέρχονται από χαμηλότερα επαγγελματικά και κοινωνικά στρώματα. […]