Θεσμικά προβλήματα της κοινωνικής επανένταξης των αποφυλακιζομένων

Abstract

Η φυλακή «...είναι μεγάλη εμπειρία. Μπαίνει στο μυαλό σου. Δεν ξεκολάει. Δύσκολη περίοδος... Στέλνοντάς μας στη φυλακή νομίζουν ότι κάνουν καλό. Αλλά είναι αντίστροφη μέτρηση! Μας ταλαιπωρούν. Δεν μας βάζουν μυαλό. Μέσα δεν μαθαίνεις.. .και όταν βγεις δε σε βοηθούν. Σε αφήνουν πίσω. Τότε θα πας να κλέψεις. Η φυλακή σε κάνει άγριο, χειρότερο. Υπάρχουν παιδιά που δεν σκέφτονται να βγουν να βρουν δουλειά. Συζητάνε τι έκαναν, πώς θα κλέψουν...Δεν μπορείς να βρεις δουλειά. Δεν θα δουλέψει όμως το ποινικό μητρώο. Εγώ θα δουλέψω.. ,». Με τρόπο λιτό και εκφραστικό η προαναφερθείσα εξομολόγηση περιγράφει την κοινωνική, νομική και την ψυχολογική κατάσταση του ατόμου, το οποίο έχοντας υποστεί εγκλεισμό στη φυλακή, προσπαθεί να επανενταχθεί στην κοινωνία. Αποκαλύπτει δε ότι η επάνοδος των τέως κρατουμένων στην κοινωνία είναι μία τόσο δυσχερής και επώδυνη διαδικασία, ώστε πολλές φορές επαναστρέφει στο έγκλημα αυτόν που την υφίσταται ή του δημιουργεί ακόμη και συναισθήματα ολοκληρωτικής παραίτησης από το δικαίωμα στην ελεύθερη ζωή. Αποτελεί, άλλωστε, κοινό τόπο για την Εγκληματολογία και τη Σωφρονιστική ότι η διαδικασία της επανένταξης των αποφυλακιζόμενων ατόμων στο κοινωνικό σύνολο κάθε άλλο παρά μία ομαλή μετάβαση από τον εγκλεισμό στην ελευθερία είναι. Το μέγεθος δε του προβλήματος αυτού, το οποίο αποδεικνύει κατά ένα μεγάλο μέρος και το γνωστικό ενδιαφέρον του θέματος της παρούσας διδακτορικής διατριβής, μπορεί να γίνει ευκρινώς αντιληπτό με μία ενδεικτική αναφορά στον σημαντικότατο για την κοινωνική επανένταξη των αποφυλακιζομένων παράγοντα της εργασιακής τους επανένταξης. Η εξεύρεση εργασίας είναι πολύ σημαντική για την επάνοδο του αποφυλακιζομένου στην κοινωνία, όχι μόνον επειδή η εργασία αποτελεί το κύριο μέσο βιοπορισμού του ατόμου, αλλά επειδή ταυτόχρονα αποτελεί και στοιχείο κοινωνικής συνοχής. Συγκεκριμένα, η εργασιακή επανένταξη συμβάλλει στη δημιουργία νέων δεσμών και στηριγμάτων του ατόμου στον κοινωνικό ιστό και στην αποκατάσταση των παλαιότερων που ο εγκλεισμός είχε αποκόψει. Ο μέσος όμως αποφυλακιζόμενος, σύμφωνα με στοιχεία ερευνών διαθέσιμα ήδη από τη δεκαετία του I960, είναι ένας «ηττημένος» (looser) στον κόσμο της εργασίας. Το ίδιο επιβεβαιώνουν και τα αποτελέσματα πιο πρόσφατων ερευνών, προσθέτοντας ότι το ποσοστό της ανεργίας των υπό όρο απολυόμενων είναι οκτώ (8) φορές μεγαλύτερο από αυτό των υπόλοιπων πολιτών, παρότι το ποσοστό της ανεργίας των καταδικασθέντων γενικά είναι τρεις φορές μεγαλύτερο. Συγκεκριμένα, το ποσοστό των ανέργων μεταξύ αυτών που απολύονται από τη φυλακή υπό όρο ανέρχεται σε 71,5%, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζει και αυξητικές τάσεις τα τελευταία χρόνια. Οι δε θέσεις εργασίας που ανευρίσκουν εν τέλει οι αποφυλακιζόμενοι κάθε άλλο παρά ελκυστικές είναι, με αποτέλεσμα να παραμένουν πολλές φορές οικειοθελώς άνεργοι για χρονικές περιόδους που ποικίλλουν σε διάρκεια. Για τον θεσμό της φυλακής, άλλωστε, έχει εκφρασθεί η άποψη ότι κατά ένα τουλάχιστον μέρος, αν όχι εξ ολοκλήρου, περιέχει και ρυθμίζει το περιθωριακό ή δευτερεύον εργατικό δυναμικό, που συντίθεται από ανέργους και υποαπασχολουμένους. [...]