Η έννοια του καλού και του κακού στο παιδί της προσχολικής και της σχολικής ηλικίας. (Η ανάπτυξη της έννοιας καλό/κακό παιδί στο πλαίσιο της απόκτησης και αλλαγής των ηθικών γνώσεων)

Abstract

Η παρούσα διατριβή σχεδιάστηκε ως συμβολή στην προβληματική που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια αναφορικά στους τρόπους με τους οποίους αποκτώνται και αναδιοργανώνονται οι γνώσεις σε διάφορους τομείς. Συγκεκριμένα η εργασία αυτή επικεντρώθηκε στην περιοχή των Ηθικών Γνώσεων και ειδικότερα στην έννοια καλό και κακό παιδί προκειμένου να διερευνήσει την πορεία που ακολουθούν άτομα διαφορετικών ηλικιών καθώς αναπτύσσουν ιδέες για την έννοια καλό και κακό παιδί και τους τρόπους που οι ιδέες αυτές αλλάζουν, καθώς το παιδί προσεγγίζει την ισχύουσα άποψη της κοινωνίας στην οποία ζεί, και εκφράζουν οι απόψεις των ενηλίκων μέσω της «άτυπης» διδασκαλίας κατά την εκκοινώνηση του. Αφετηριακή υπόθεση της εργασίας ήταν ότι τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας οργανώνουν τις γνώσεις τους για το καλό και το κακό παιδί γύρω από τις διαπροσωπικές σχέσεις του παιδιου με τους άλλους. Οι πεποιθήσεις τους αυτές αποτελούν εμπόδιο για την εκμάθηση της συγκρότησης του κοινωνικού κόσμου και ειδικότερα τις διαπροσωπικές σχέσεις και τη σύσταση της ατομικης ηθικής ταυτότητας στο πλαίσιο της κοινωνικής ζωής. Υποθέσαμε ότι για να αναπτύξουν τα παιδιά την ισχύουσα κοινωνική άποψη για το καλό και το κακό παιδί απαιτείται εννοιολογική αλλαγή στις δομές της γνώσης που διαθέτουν για το καλό και το κακό παιδί. Θέσαμε ως επιπλέον στόχο της διερεύνησης μας την αναγνώριση των διαδικασιών με τις οποίες πραγματώνεται η αλλαγή αυτή. Με στόχο να διερευνηθεί η ανάπτυξη της έννοιας καλό και κακό παιδί πραγματοποιήσαμε μία εμπειρική έρευνα που είχε ως δείγμα 84 άτομα. Τα κύρια σημεία στα οποία βασίστηκε ο σχεδιασμός της εμπειρικής έρευνας ήταν η κατανόηση, από την πλευρά των ατόμων, της έννοιας καλό και κακό παιδί μέσα από τον προσδιορισμό διαφόρων γνωρισμάτων της καθημερινής ζωής ενός παιδιού. Τα άτομα απάντησαν στις ερωτήσεις που τους θέσαμε χρησιμοποιώντας ένα μικρό αριθμό επεξηγηματικών πλαισίων της έννοιας καλό και κακό παιδί. Τα επεξηγηματικά αυτά πλαίσια είχαν μία στατιστικά σημαντική σχέση με την ηλικία των ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι τρία είναι τα βασικά επεξηγηματικά πλαίσια της έννοιας καλό και κακό παιδί. Το αρχικό είναι το επεξηγηματικό πλαίσιο του μοντέλου της ηθικής του «φαίνεσθαι», ένα ενδιάμεσο είναι το μοντέλο «της καλής καρδιάς» και τέλος, το μοντέλο «της μη επιθετικότητας» που εκφράζει τις απόψεις των ενηλίκων του δείγματος της έρευνας. Εξηγήσαμε την δημιουργία των επεξηγηματικών πλαισίων δείχνοντας την ύπαρξη κάποιων βασικών προϋποθέσεων της αρχικής θεωρίας των παιδών της προσχολικής ηλικίας για τις διαπροσωπικές σχέσει του καλού και του κακού παιδιού με τους άλλους. Από τα αποτελέσματα μας προέκυψε ότι τα μικρά παιδιά για να παραιτηθούν από τα αρχικά επεξηγηματικά πλαίσια χρειάζεται να επανερμηνεύσουν στοιχεία που αφορούν την ταυτότητα την ατομική και αυτήν της συλλογικότητας. Ακόμη και όταν ενσωματώνουν στις νοητικές τους δομές τις κοινωνικές πληροφορίες για το οικοδόμημα του «χαρακτήρα» του ατόμου, ως έκφραση «της ουσίας» του, διατηρούν ορισμένες παρερμηνείες για τη θέση του παιδιού στο πλαίσιο της συλλογικότητας. Τέλος κρίναμε ότι τα αποτελέσματα μας επιτρέπουν να διατυπώσουμε ορισμένες παρατηρήσεις για την αγωγή του παιδιού.