Περίληψη
Σύμφωνα με τη φιλοσοφική ανθρωπολογία του Martin Buber, ο άνθρωπος προσεγγίζεται ως ένα αδιαίρετο όλον. Η ολότητα του ανθρώπου θεωρείται ως ενότητα αντιθέτων, που συντίθενται μεταξύ τους αποτελώντας διαφορετικές πτυχές του ανθρώπου, χωρίς όμως να είναι ενάντιες η μία προς την άλλη. Οι σχέσεις είναι συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης και η "Συνάντηση" μεταξύ Προσώπων αποτελεί κατά τον Buber το σημαντικότερο ζήτημα της ανθρώπινης ύπαρξης. Εύλογα, λοιπόν, το ενδιαφέρον του Buber για το Πρόσωπο επικεντρώνεται στη "διανθρώπινη" εμπειρία της σχέσης ενός ανθρώπου με έναν άλλο άνθρωπο. Ο Buber αντιλαμβάνεται το γίγνεσθαι και την ανάδυση του Προσώπου μέσα από τη "βασική αρχή της ανθρώπινης ζωής", η οποία συντίθεται από την ανεξάρτητη υπόσταση του ανθρώπου, "τη βασική θέση σε απόσταση" και από "την είσοδο σε σχέση". Η πρώτη, επιτρέπει στον άνθρωπο να θεάται από απόσταση τον κόσμο και να διαπιστώνει την ύπαρξη και τη διαφορετικότητα των άλλων ανθρώπων· η δεύτερη, του επιτρέπει να θεάται την ...
Σύμφωνα με τη φιλοσοφική ανθρωπολογία του Martin Buber, ο άνθρωπος προσεγγίζεται ως ένα αδιαίρετο όλον. Η ολότητα του ανθρώπου θεωρείται ως ενότητα αντιθέτων, που συντίθενται μεταξύ τους αποτελώντας διαφορετικές πτυχές του ανθρώπου, χωρίς όμως να είναι ενάντιες η μία προς την άλλη. Οι σχέσεις είναι συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης και η "Συνάντηση" μεταξύ Προσώπων αποτελεί κατά τον Buber το σημαντικότερο ζήτημα της ανθρώπινης ύπαρξης. Εύλογα, λοιπόν, το ενδιαφέρον του Buber για το Πρόσωπο επικεντρώνεται στη "διανθρώπινη" εμπειρία της σχέσης ενός ανθρώπου με έναν άλλο άνθρωπο. Ο Buber αντιλαμβάνεται το γίγνεσθαι και την ανάδυση του Προσώπου μέσα από τη "βασική αρχή της ανθρώπινης ζωής", η οποία συντίθεται από την ανεξάρτητη υπόσταση του ανθρώπου, "τη βασική θέση σε απόσταση" και από "την είσοδο σε σχέση". Η πρώτη, επιτρέπει στον άνθρωπο να θεάται από απόσταση τον κόσμο και να διαπιστώνει την ύπαρξη και τη διαφορετικότητα των άλλων ανθρώπων· η δεύτερη, του επιτρέπει να θεάται την ολότητα του κόσμου και να αντιλαμβάνεται την τάση του για ενότητα με αυτόν. Η κίνηση από την πρώτη στη δεύτερη υπόσταση, αποτελεί σημείο εκκίνησης για το γίγνεσθαι του Προσώπου. Η θεωρία του οικοδομείται στη διαπίστωση ότι ο σύγχρονος άνθρωπος διέρχεται κρίση, που νοείται ως έλλειψη νοήματος στη ζωή και οφείλεται στο γεγονός ότι επικρατούν οι σχέσεις της μορφής Εγώ-Αυτό, έναντι των σχέσεων της διαλογικής μορφής Εγώ-Συ. Η σχέση της μορφής Εγώ-Αυτό βασίζεται στη διάκριση υποκειμένου (Εγώ) και αντικειμένου (Αυτό) και στην ύπαρξη αναγκών, απαιτήσεων και προσδοκιών, που προκύπτουν κατά την επικοινωνία των δύο μερών· εδώ, το Εγώ αρνείται τη διαφορετικότητα του άλλου, προσπαθεί να τον οικειοποιηθεί και η σχέση υφίσταται μέσα στο Εγώ, είναι υποκειμενική και όχι αμοιβαία. Ο άλλος συναντάται από απόσταση και δεν υπάρχει αμεσότητα, αλλά εξαρτημένη αντίδραση και ιδιοτέλεια. Στη σχέση Εγώ-Αυτό, ο άλλος υπάρχει όσο διαρκεί η σχέση και στο βαθμό πουεξυπηρετεί το Εγώ. Ο τεχνολογικός κόσμος εντείνει αυτή τη μορφή των σχέσεων, αποπροσωποποιώντας τις ανθρώπινες σχέσεις με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η ανάδυση του Προσώπου. Το Πρόσωπο για τον Buber δεν μπορεί να κατηγοριοποιηθεί, γιατί έχει τη δυνατότητα να συγκεντρώνει ιδιότητες που συχνά φαίνονται αντίθετες μεταξύ τους· ωστόσο, είναι απλώς διαφορετικές. Πρόσωπο δεν είναι η εσωτερικότητα ή η αόρατη πνευματικότητα του ανθρώπου, αλλά η ψυχοσωματική ενότητα του ανθρώπου. Χαρακτηρίζεται από μοναδικότητα σεκάθε του εκδήλωση και πραγματώνεται μέσω των στιγμών αληθινής παρουσίας στο παρόν. Αυτή η πραγμάτωση συντελείται μέσα από την προσπάθεια να συναντήσει έναν άλλο ως μοναδικό και απροσδόκητο ον, σε μία σχέση της μορφής Εγώ-Συ. Αυτή η σχέση βρίσκεται πιο πάνω από την εξίσου ουσιαστική σχέση του ανθρώπου με τη φύση, σχέση που διέπεται από οικειότητα και σεβασμό προς τους άλλους έμβιους οργανισμούς, και πιο κάτω από την ύψιστη σχέση του ανθρώπου με το υπερβατικό, το αιώνιο Συ, το Θεό· η αγάπη του ανθρώπου προς το συνάνθρωπο του είναι μέρος αυτής της αγάπης του προς το Θεό (Θεϊστικός Περσοναλισμός). Μέσα από τη σχέση της μορφής Εγώ-Συ αναδύεται το Πρόσωπο. Σε μία τέτοια σχέση το Εγώ κατανοεί τον κόσμο του Συ, τις ανάγκες και τις δυνατότητες του, και έτσι μπορεί να το αποδεχτεί στην ουσία του και να το επιβεβαιώσει για τις όποιες δυνατότητες εξέλιξης του. Χαρακτηριστική, επίσης, είναι η παρουσία του Εγώ ως ολότητας και ως αυθεντικού όντος στη σχέση, ως είναι και όχι ως φαίνεσθαι: με συνειδητή διακινδύνευση "εκτίθεται" ο αληθινός εαυτός στη σχέση και δεν προβάλλεται το πλαστό και προστατευμένο προσωπείο· η αμοιβαία επιβεβαίωση των μελών αυτής της σχέσης ενθαρρύνει και εντείνει την αυθεντική παρουσία του είναι και περιορίζει το φαίνεσθαι. Η διαλογική σχέση Εγώ-Συ διατηρεί τη σημασία της με όποια μορφή κι αν πραγματώνεται, είτε ως λεκτική ή ως μη λεκτική. Από τη σχέση αυτής της μορφής, απουσιάζουν οι τάσεις επιβολής και κατευθυντικότητας προς τον άλλον, υπάρχει εντιμότητα, επιβεβαίωση της μοναδικότητας του άλλου και αμοιβαία αποδοχή της διαφορετικότητας του καθενός. Μία τέτοια σχέση διέπεται από σφοδρότητα και από έναν μυστηριακό χαρακτήρα που την καθιστά απερίγραπτη. Η σχέση Εγώ-Συ δεν υφίσταται στον εσωτερικό κόσμο του Εγώ, ούτε στον εσωτερικό κόσμο του Συ, αλλά στη σφαίρα του μεταξύ, στην ίδια την επικοινωνία. Είναι η σχέση που υπερβαίνει τόσο τον ατομικισμό, όσο και τη συλλογικότητα. Μπορεί να αποτελέσει το κύτταρο για τη συγκρότηση μίας αγαπητικής κοινότητας, της οποίας οι αρμοί σύνδεσης είναι η αμοιβαία επιβεβαίωση των μελών της και η αλληλέγγυα συναίσθηση της υπευθυνότητας στο να αποκριθεί ο ένας στο κάλεσμα του άλλου για "Συνάντηση". Σύμφωνα με τον Buber, η σχέση Προσώπων ολοκληρώνεται μέσα από τη συνειδητότητα της αυθεντικής παρουσίας στη σχέση, δηλαδή μέσα από τη σφαίρα του "μεταξύ". Μετά τη δημιουργία της σφαίρας του "μεταξύ", η φυσική παρουσία και αλληλεπίδραση των συμμέτοχων δεν αποτελεί πλέον τον καθοριστικότερο παράγοντα για την επικοινωνία, γιατί η σχέση έχει ήδη θεμελιωθεί. Για τον Buber, παρόλο που η τάση προς το Συ είναι έμφυτη, ο άνθρωπος γεννιέται άτομο και όχι Πρόσωπο. Γι' αυτό και ο φιλόσοφος επικεντρώνεται στον αγώνα για αυθεντικότητα, στην προσπάθεια του ανθρώπου να γίνει Πρόσωπο. Το άτομο δεν αισθάνεται την ανάγκη να γίνει Πρόσωπο πριν τη "Συνάντηση", το Εγώ δεν υφίσταται, εάν δεν συνυπάρχει το Συ. Το Πρόσωπο αναδύεται μέσα από τη "Συνάντηση" και τη διαλογική σχέση με τον άλλον. Το περιβάλλον και η ατμόσφαιρα για το γίγνεσθαι του Προσώπου συντίθενται από την αμοιβαιότητα. Η ανάγκη που καθιστά τον άνθρωπο μέτοχο στη "Συνάντηση", που τον μετακινεί από την απόσταση στη σχέση, είναι η καθολική ανάγκη του ανθρώπου να επιβεβαιωθεί από τον άλλον και η δυνατότητα του να τον αποδεχτεί και να τον επιβεβαιώσει - με τη σειρά του - σε ό,τι είναι και σε ό,τι μπορεί να γίνει. Ο φιλόσοφος θεωρεί ότι το Εγώ στη σχέση Εγώ-Αυτό είναι το άτομο, το Εγώ στη σχέση Εγώ-Συ είναι το Πρόσωπο και ο άνθρωπος είναι και τα δύο. Μπορεί και βιώνει ένα διττό Εγώ· άλλος προσεγγίζει περισσότερο το άτομο και άλλος είναι πιο κοντά στο Πρόσωπο και ο καθένας κινείται ανάμεσα στα δύο. Το ίδιο και η "Συνάντηση": είναι η εναλλαγή των σχέσεων Εγώ-Αυτό και Εγώ-Συ, εφόσον οι στιγμές της δεύτερης σχέσης είναι σπάνιες και σύντομες η "Συνάντηση" προσεγγίζει τη διαλογική της μορφή και είναι υγιής και πλήρης σε ανάπτυξη, όσο περισσότερο οι μέτοχοι της είναι ανοιχτοί προς την πιθανότητα συγκρότησης σχέσης της μορφής Εγώ-Συ. Ακόμη και η γνώση του εξωτερικού κόσμου σχηματοποιείται μέσα από τη σχέση Εγώ-Συ και την εναλλαγή της με τη σχέση Εγώ-Αυτό, καθώς και, κυρίως, μέσα από τη διαλεκτική των δύο αυτών μορφών σχέσης. [...]
περισσότερα
