Εργασία, τεχνολογία και υποκείμενο: αυτοματοποίηση της παραγωγής και μορφές οργάνωσης της εργασίας

Abstract

The purpose of this dissertation is to investigate, from the standpoint of social theory, the relations between labour, technology and the subject of labour. To this end, these concepts are first examined in their “pure” form, as they appear within the structure and organisation of society, the latter being conceived as an organic whole. More specifically, it is shown that the secategories gradually co-constitute and co-develop one another, existing within an increasingly contradictory unity with themselves and with nature. At the same time, the trajectory and direction of this developmental process are also traced. Subsequently, the analysis becomes historical. Here, the aim is to elucidate the conditions of emergence of labour, technology and the subject of labour, as well as the stages of their initial appearance, formation and maturation. The conditions of emergence of the object under study are located within the realm of nature, while the further analysis is conducted precisely through the lens of the gradual transformation of these initial natural conditions by labour and the progressive predominance of its social character. At this point, primary emphasis is placed on the era of the capitalist mode of production, within which the object under study tends towards the completion of its formative process. Within thisframework, particular attention is given to the study of the forms of labour organisation (Taylorism, Fordism, lean production) as necessary forms assumed by the collective labourer(the subject of labour), based on the given level of development of the social character of labour, which, in turn, is determined by the nature of the labour instrument (manual, mechanised, automated). At the same time, the reciprocal influence exerted by the form of labour organisation on the development of technology is underscored. Within this framework, and for the purposes of articulating our own argument, a brief critique is also offered of certain theoretical approaches that have exerted significant influence within the field of labour process theory, within which this dissertation is situated.

Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι η διερεύνηση, από τη σκοπιά της κοινωνικής θεωρίας, των σχέσεων μεταξύ εργασίας, τεχνολογίας και του υποκειμένου της εργασίας. Για τον σκοπό αυτό, αρχικά εξετάζονται οι έννοιες αυτές σε «καθαρή» μορφή, εντοπιζόμενες στη δομή και στη διάρθρωση της κοινωνίας, ειλημμένης της τελευταίας ως οργανικό όλο. Πιο συγκεκριμένα, δείχνεται πως βαθμιαία οι κατηγορίες αυτές αλληλοδημιουργούνται και αλληλοαναπτύσσονται, ευρισκόμενες σε μια κλιμακούμενη αντιφατική ενότητα με τον εαυτό τους και με τη φύση, ενώανιχνεύεται επίσης και η πορεία–κατεύθυνση της εν λόγω αναπτυξιακής διαδικασίας. Ενσυνεχεία, η εξέταση γίνεται ιστορική. Εδώ σκοπός είναι να καταδειχθούν οι προϋποθέσεις εμφάνισης της εργασίας, της τεχνολογίας και του υποκειμένου της εργασίας, καθώς και τα στάδια της πρωταρχικής εμφάνισης, της διαμόρφωσης και της ωρίμανσής τους. Οι προϋποθέσεις εμφάνισης του υπό μελέτη αντικειμένου εντοπίζονται στους κόλπους της φύσης, ενώ η περαιτέρω εξέταση γίνεται ακριβώς υπό το πρίσμα της διαδικασίας βαθμιαίου μετασχηματισμού των αρχικών αυτών φυσικών όρων από την εργασία και της σταδιακής κατίσχυσης του κοινωνικού της χαρακτήρα. Σε αυτό το σημείο δίνεται πρωτίστως έμφαση στην εποχή του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, στα πλαίσια του οποίου το υπό μελέτη αντικείμενο κατατείνει στην ολοκλήρωση της διαδικασίας διαμόρφωσής του. Στο πλαίσιο αυτό δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη μελέτη των μορφών οργάνωσης της εργασίας (τεϊλορισμός, φορντισμός, λιτή παραγωγή) ως αναγκαίων μορφών που προσλαμβάνει ο συλλογικός εργαζόμενος (υποκείμενο της εργασίας) στη βάση του εκάστοτε δεδομένου βαθμού ανάπτυξης του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας, ο οποίος, με τη σειρά του, προσδιορίζεται από τον χαρακτήρα του εργασιακού μέσου (χειροκίνητο, εκμηχανισμένο, αυτοματοποιημένο). Ταυτόχρονα, υπογραμμίζεται και η αντεπίδραση που ασκεί η μορφή οργάνωσης της εργασίας στη διαδικασία ανάπτυξης της τεχνολογίας. Στο πλαίσιο αυτό, και για τις ανάγκες άρθρωσης του δικού μας επιχειρήματος, πραγματοποιείται και μια σύντομη κριτική ορισμένων θεωρητικών αντιλήψεων με σημαντική επιρροή στο πεδίο της θεωρίας περί της εργασιακής διαδικασίας, εντός του οποίου τοποθετούμε και την παρούσα διατριβή.