Κοινοτισμός και κοινωνικοοικονομικός μετασχηματισμός: η περίπτωση των εβραϊκών κοινοτήτων στην τσαρική Ρωσία (1791-1917)

Abstract

This dissertation examines the formation, functions, and transformations of Jewish communities in Tsarist Russia (1791–1917), focusing on the connection between their institutional structures and the economic, social, and ideological processes of the period. Its aim is to understand the communal institution as a form of socio-economic mediation through which imperial authority and the internal social stratification of Jews were mutually shaped. The study is grounded in a theoretical framework that emphasizes class relations and forms of socio-economic organization, situating the analysis within the context of the Asiatic mode of production and collective state despotism. It draws extensively on primary sources (legislation, archival records) and secondary studies, combining historical, sociological, and theoretical analysis. Special attention is given to institutions such as the Kahal, agricultural colonies, the transition from arendar to banker, and the internal differentiations of the shtetl. It also examines, on the one hand, the theological and social dimensions of war in Judaism, and, on the other, the process of forming Jewish national consciousness and the confrontation between different political and ideological currents (Zionism, socialism, Bund). The findings indicate that the transformations of Jewish political thought were closely linked to the social position of the communities and the pressures of the state, while the concept of war acquired changing meanings depending on the historical context.

Η παρούσα διατριβή εξετάζει τη διαμόρφωση, τις λειτουργίες και τις μεταβολές των εβραϊκών κοινοτήτων στην τσαρική Ρωσία (1791–1917), εστιάζοντας στη σύνδεση των θεσμικών τους δομών με τις οικονομικές, κοινωνικές και ιδεολογικές διεργασίες της περιόδου. Στόχος είναι η κατανόηση του κοινοτικού θεσμού ως μορφής κοινωνικοοικονομικής διαμεσολάβησης, μέσα από την οποία η αυτοκρατορική εξουσία και η εσωτερική κοινωνική διαστρωμάτωση των Εβραίων συν διαμορφώνονταν. Η μελέτη βασίζεται σε θεωρητικό πλαίσιο που δίνει έμφαση στις ταξικές σχέσεις και στις μορφές κοινωνικοοικονομικής οργάνωσης, δίνοντας έμφαση στην ανάλυση τόσο των διαφορετικών τρόπων παραγωγής στη Ρωσική Αυτοκρατορία όσο και των δομών και πρακτικών του απολυταρχικού ρωσικού κράτους. Η έρευνα αξιοποιεί εκτενώς πρωτογενείς πηγές (νομοθεσία, αρχειακά τεκμήρια) και δευτερογενείς μελέτες, συνδυάζοντας ιστορική, κοινωνιολογική και θεωρητική ανάλυση. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται σε θεσμούς όπως το Καχάλ, στις γεωργικές αποικίες, στη μετάβαση από τον arendar στον τραπεζίτη, καθώς και στις εσωτερικές διαφοροποιήσεις του shtetl. Εξετάζονται επίσης, αφενός, οι θεολογικές και κοινωνικές διαστάσεις του πολέμου στον Ιουδαϊσμό, αφετέρου η διαδικασία συγκρότησης της εβραϊκής εθνικής συνείδησης και η αντιπαράθεση διαφορετικών πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων (σιωνισμός, σοσιαλισμός, Bund). Τα πορίσματα δείχνουν ότι οι μετασχηματισμοί της εβραϊκής πολιτικής σκέψης υπήρξαν αλληλένδετοι με την κοινωνική θέση των κοινοτήτων και τις πιέσεις του κράτους, ενώ η έννοια του πολέμου απέκτησε μεταβαλλόμενο περιεχόμενο ανάλογα με το ιστορικό πλαίσιο.