Θωμά Στανισλάου Βελάστη, Περί Θυμού: κριτική έκδοση, με εισαγωγή, σχόλια και γλωσσάριο

Abstract

The revival of interest in his work in the late 1980s and throughout the 1990s did not succeed in making Thomas Stanislaus Velastis (Chios, 1717 – Palermo, 1773) anything more than a familiar stranger within our literary canon. Yet this resourceful Greek Jesuit of Genoese ancestry from Chios, with eleven published titles to his name, who writes in Latin, Italian, and the Chian dialect, and whose output ranges –whether original or in translation– from grammatical pamphlets and linguistic treatises to sermons, works of devotional literature, and catechetical texts, culminating in didactic and lyrical poetry, fully merits renewed scholarly attention. The present critical edition of "Perì Thymoù" (i.e., On Anger; Rome, 1747) aims precisely tofacilitate such renewed engagement. This poetic composition, comprising 2,500 rhymed fifteen-syllable lines and divided into three parts that discuss, respectively, the causes, effects, and remedies of anger, is approached here through a distinctive editorial lens. Using "Perì Thymoù" as both a starting point and a guiding thread, the edition seeks to serve as a comprehensive introduction both to Velastis’ entire oeuvre and to the life and intellectual milieu within which that oeuvre emerged – thus assuming a more pronounced interpretative stance than might ordinarily be expected. This objective has decisively shaped the edition’s structure: at the macro level, through the inclusion of a full and extensive intellectual biography of Velastis and ahighly detailed Interpretative Commentary; and at the micro level, through the development of individual chapters and sections (Language, Versification and Prosody, Model and Literary Sources, Glossary), which, while maintaining constant dialogue and mutual interdependence, are structured so as to function as distinct studies. By employing Velastis’s Jesuit identity as a heuristic tool; by bringing to light the work’s model (Livinus de Meyer, "De Ira Libri Tres", Antwerp, 1694) and highlighting both its dense intertextual weave and its deliberate insertion into the long tradition of treatises on anger; and, finally, by examining the literary strategies through which an interdenominational authorial subject assimilated and negotiated the influences of post-Tridentine Catholicism and its associated propagandistic practices, the present edition offers a fresh reading of Perì Thymoù. At the same time, it aspires to challenge the perception of the eighteenth century as an unpoetic period within modern Greek literary history and criticism.

Η ανανέωση του ενδιαφέροντος για το έργο του στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 δεν κατόρθωσε να καταστήσει τον Θωμά Στανισλάο Βελάστη (Χίος, 1717 – Παλέρμο, 1773) κάτι περισσότερο από έναν οικείο ξένο της λογοτεχνίας μας. Ωστόσο, αυτός ο πολυμήχανος Έλληνας ιησουίτης από τη Χίο, με την απώτερη γενουατική καταγωγή και τους έντεκα συγγραφικούς τίτλουςστο ενεργητικό του, ο οποίος γράφει στα λατινικά, στα ιταλικά και στα χιώτικα, και κινείται, πρωτότυπα ή από μετάφραση, από το γραμματικό φυλλάδιο και τη γλωσσολογική πραγματεία έως το κήρυγμα, τη λογοτεχνία ευσεβείας και την κατήχηση, με αποκορύφωμα τη διδακτική και λυρική ποίηση, αξίζει να επανασυστηθεί. Τις νέες αυτές συστάσεις φιλοδοξεί να δώσει η ανά χείρας κριτική έκδοση του «Περί Θυμού» (Ρώμη, 1747), ποιητικής σύνθεσης εκτεινόμενης σε 2500 ομοιοκατάληκτους δεκαπεντασύλλαβους στίχους και διακρινόμενης σε τρία μέρη πραγματευόμενα αντιστοίχως τις αιτίες, τις συνέπειες και τους τρόπους αντιμετώπισης της οργής. Ειδοποιό χαρακτηριστικό της παρούσας έκδοσης είναι ότι, με αφετηρία και όχημα το «Περί Θυμού», επιχειρεί να λειτουργήσει ως εισαγωγή στο σύνολο έργο του Βελάστη –όσο και στον βίο και στην πολιτεία του μέσα στα οποία αυτό το έργο διαμορφώθηκε– λαμβάνοντας έτσι έναν ερμηνευτικό χαρακτήρα ισχυρότερο από τον αναμενόμενο ή τον συνήθη. Το γεγονός αυτό επέδρασε καθοριστικά στην οργάνωσή της: μακροσκοπικά, με την πρόταξη μιας πλήρους και εκτενούς πνευματικής βιογραφίας του Βελάστη και με την επίταξη ενός αναλυτικότατου Ερμηνευτικού Υπομνήματος· μικροσκοπικά, με την ανάπτυξη επιμέρους κεφαλαίων και ενοτήτων (Γλωσσικά, Μετρικά, Πρότυπο και Πηγές, Γλωσσάριο) κατά τρόπο που, ενώ συνομιλούν διαρκώς και αλληλο-προϋποτίθενται, συγχρόνως μπορούν να λειτουργήσουν και ως αυτόνομες μελέτες. Αξιοποιώντας την ιησουιτική ιδιότητα του Βελάστη ως ευρετικό εργαλείο· φέρνοντας στο φως το πρότυπο του έργου (Livinus de Meyer, "De Ira Libri Tres", Αμβέρσα, 1694) αλλά και αναδεικνύοντας την πυκνή διακειμενική του ύφανση και την ενσυνείδητη ένταξή του στη μακρά παράδοση των περί οργής λόγων· διερευνώντας εν τέλει τον λογοτεχνικό τρόπο αφομοίωσης και διαχείρισης των επιδράσεων του μετατριδεντικού Καθολικισμού και των συναφών προπαγανδιστικών πρακτικών του από ένα ενωτικό συγγραφικό υποκείμενο, η ανά χείρας έκδοση προσφέρει μια φρέσκια ανάγνωση του «Περί Θυμού». Συγχρόνως, επιδιώκει να συμβάλει δημιουργικά στην αναθεώρηση της εικόνας του ελληνικού 18ου αιώνα ως αντιποιητικού.