Η αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διαμόρφωση των παιδαγωγικών πρακτικών των εκπαιδευτικών στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση: μία κοινωνιολογική προσέγγιση

Abstract

The purpose of this doctoral dissertation, which draws on concepts from Basil Bernstein’s sociological theory, is to investigate the knowledge, skills, attitudes, and perceptions of permanent Primary Education teachers (PE70) working during the school year 2022–2023 in schools of the Region of Western Greece, regarding the use of technology in teaching practice. Specifically, the study aims to capture the level of teachers’ technological, pedagogical, and content knowledge, as well as to analyze their pedagogical practices in relation to their demographic and professional characteristics. At the same time, it explores the main factors that affect the successful integration of ICT in teaching, with the aim of highlighting the pedagogical practices that enhance the effectiveness of technology-supported learning in Primary Education. This dissertation seeks to answer the following research questions: a) What knowledge and skills do teachers possess with regard to technology (Technological Knowledge), pedagogy (Pedagogical Knowledge), and subject content (Content Knowledge)? b) Is there a correlation between technological knowledge and technological content knowledge, technological pedagogical knowledge, and technological pedagogical content knowledge? c) What skills and attitudes do teachers adopt when applying their pedagogical practices in the taught subjects (Pedagogical Content Knowledge, Technological Content Knowledge, Technological Pedagogical Knowledge, Technological Pedagogical Content Knowledge)? d) What differences are observed among Primary Education teachers concerning their knowledge, skills, and attitudes, under the influence of demographic and professional characteristics (gender, age, years of service, studies, training)? e) What pedagogical practices are utilized by Primary Education teachers in their attempt to integrate ICT in teaching within the classroom? f) What are the main factors that may affect the pedagogical practices of Primary Education teachers in using ICT in their teaching of subject areas? The research data were collected: a) through the administration of a questionnaire to a final sample of 953 permanent Primary Education teachers (PE70), and b) through semi-structured interviews conducted with 40 of the permanent teachers who had completed the questionnaire (methodological triangulation). The research findings revealed that permanent Primary Education teachers (PE70) working in the Region of Western Greece during the school year 2022–2023 possess sound basic technological and teaching knowledge, but they lack specialized technological skills, deeper subject knowledge, and the application of learning theories. Furthermore, the findings indicate that teachers with advanced technological knowledge demonstrate strong positive correlations with the following dimensions: technological content knowledge, technological pedagogical knowledge, and technological pedagogical content knowledge (dimensions of the TPACK model). Moreover, it was found that permanent teachers show high ability in selecting appropriate pedagogical practices, but limited interdisciplinary connections and integration of extracurricular activities. The use of technological tools related to teaching content is widespread; however, their innovative utilization remains limited. Teachers possess basic skills in selecting ICT tools but show weaknesses in critical thinking regarding their use. The research also highlighted significant differences in teachers’ knowledge, skills, and attitudes, influenced by factors such as gender, age, years of service, studies, and ICT training. Younger and less experienced teachers excel in technological skills, whereas older teachers with more years of service demonstrate stronger pedagogical knowledge. In addition, the findings indicate that most permanent teachers follow a predominantly traditional teaching model, strictly linked to the rules of visible pedagogical practice, with a limited and instrumental use of ICT. Finally, the research revealed that the main factors influencing teachers’ pedagogical practices in the use of ICT are deficiencies in school and technological infrastructure, institutional constraints, fragmented training, and the absence of a coherent educational policy.

Το θέμα της διδακτορικής διατριβής είναι «Η αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διαμόρφωση των παιδαγωγικών πρακτικών των εκπαιδευτικών στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση: Μία κοινωνιολογική προσέγγιση». Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής, η οποία αξιοποιεί έννοιες από την κοινωνιολογική θεωρία του Basil Bernstein, είναι η διερεύνηση των γνώσεων, δεξιοτήτων, στάσεων και απόψεων μόνιμων εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΠΕ70) που εργάστηκαν κατά το σχολικό έτος 2022 – 2023 σε σχολικές μονάδες της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, αναφορικά με την αξιοποίηση της τεχνολογίας στη διδακτική πράξη. Ειδικότερα, επιδιώκεται η αποτύπωση του επιπέδου της τεχνολογικής, της παιδαγωγικής και της γνωστικής κατάρτισης των εκπαιδευτικών, καθώς και η ανάλυση των παιδαγωγικών τους πρακτικών σε συνάρτηση με τα δημογραφικά και υπηρεσιακά χαρακτηριστικά τους. Παράλληλα, διερευνώνται οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχή ενσωμάτωση των ΤΠΕ στη διδασκαλία, με στόχο την ανάδειξη των υλοποιούμενων παιδαγωγικών πρακτικών που ενισχύουν την αποτελεσματικότητα της τεχνολογικά υποστηριζόμενης μάθησης στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Στην παρούσα διατριβή μας απασχόλησε η απάντηση στα εξής ερευνητικά ερωτήματα: α) Ποιες γνώσεις και δεξιότητες κατέχουν οι εκπαιδευτικοί όσον αφορά την τεχνολογία (Τεχνολογική Γνώση), την παιδαγωγική (Παιδαγωγική Γνώση) και το περιεχόμενο της σχολικής γνώσης (Γνώση Περιεχομένου); β) Υπάρχει συσχέτιση της τεχνολογικής γνώσης με την τεχνολογική γνώση περιεχομένου, την τεχνολογική παιδαγωγική γνώση και την τεχνολογική παιδαγωγική γνώση περιεχομένου; γ) Ποιες δεξιότητες και στάσεις υιοθετούν οι εκπαιδευτικοί κατά την εφαρμογή των παιδαγωγικών τους πρακτικών στα διδασκόμενα γνωστικά αντικείμενα (Παιδαγωγική Γνώση Περιεχομένου, Τεχνολογική Γνώση Περιεχομένου, Τεχνολογική Παιδαγωγική Γνώση, Τεχνολογική Παιδαγωγική Γνώση Περιεχομένου); δ) Ποιες διαφορές παρατηρούνται μεταξύ των εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης όσον αφορά τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις στάσεις τους, υπό την επίδραση των δημογραφικών και υπηρεσιακών τους χαρακτηριστικών (φύλο, ηλικία, έτη υπηρεσίας, σπουδές, επιμόρφωση); ε) Ποιες παιδαγωγικές πρακτικές αξιοποιούνται από τους εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην προσπάθεια ενσωμάτωσης των ΤΠΕ κατά τη διδασκαλία των γνωστικών αντικειμένων εντός της σχολικής τάξης; Και στ) Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τις παιδαγωγικές πρακτικές των εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην αξιοποίηση των ΤΠΕ κατά τη διδασκαλία των γνωστικών τους αντικειμένων; Η συλλογή των ερευνητικών δεδομένων έγινε: α) με τη χορήγηση ερωτηματολογίου σε τελικό δείγμα 953 μόνιμων εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΠΕ70) και β) με τη διεξαγωγή ημιδομημένων συνεντεύξεων σε 40 από τους μόνιμους εκπαιδευτικούς που συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο (μεθοδολογική τριγωνοποίηση). Τα ερευνητικά μας ευρήματα αποκάλυψαν ότι οι μόνιμοι εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΠΕ70) που εργάστηκαν στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας κατά το σχολικό έτος 2022 - 2023 διέθεταν καλές βασικές τεχνολογικές και διδακτικές γνώσεις, αλλά υστερούσαν σε εξειδικευμένες τεχνολογικές δεξιότητες, βαθύτερη γνώση των γνωστικών αντικειμένων και εφαρμογή θεωριών μάθησης. Ακόμη, τα ευρήματα δείχνουν ότι οι μόνιμοι εκπαιδευτικοί με ανεπτυγμένη την τεχνολογική γνώση παρουσιάζουν ισχυρές θετικές συσχετίσεις με τις εξής διαστάσεις: τεχνολογική γνώση περιεχομένου, τεχνολογική παιδαγωγική γνώση και την τεχνολογική παιδαγωγική γνώση περιεχομένου (διαστάσεις μοντέλου TPACK). Επιπλέον, αναδείχθηκε ότι οι μόνιμοι εκπαιδευτικοί παρουσιάζουν υψηλή ικανότητα επιλογής κατάλληλων παιδαγωγικών πρακτικών, αλλά περιορισμένη διαθεματική σύνδεση και ένταξη εξωσχολικών δραστηριοτήτων. Η χρήση τεχνολογικών εργαλείων σχετικών με το διδακτικό περιεχόμενο είναι διαδεδομένη, ωστόσο η καινοτόμος αξιοποίησή τους παραμένει περιορισμένη. Ακόμη, διαθέτουν βασικές δεξιότητες επιλογής των ΤΠΕ, αλλά υστερούν σε κριτική σκέψη κατά τη χρήση τους. Επίσης, η έρευνα ανέδειξε σημαντικές διαφοροποιήσεις στις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις στάσεις των μόνιμων εκπαιδευτικών επηρεαζόμενες από παράγοντες όπως το φύλο, η ηλικία, τα έτη υπηρεσίας, οι σπουδές και η επιμόρφωση στις ΤΠΕ. Οι νεότεροι και λιγότερο έμπειροι εκπαιδευτικοί υπερέχουν σε τεχνολογικές δεξιότητες, ενώ οι μεγαλύτεροι και με περισσότερα έτη υπηρεσίας διαθέτουν ισχυρότερες παιδαγωγικές γνώσεις. Ακόμη, τα ευρήματα δείχνουν ότι οι περισσότεροι μόνιμοι εκπαιδευτικοί ακολουθούν κυρίως ένα παραδοσιακό μοντέλο διδασκαλίας, συνδεδεμένο απόλυτα με τους κανόνες της ορατής παιδαγωγικής πρακτικής, με περιορισμένη και εργαλειακή χρήση των ΤΠΕ. Τέλος, η έρευνα ανέδειξε ότι οι κυριότεροι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τις παιδαγωγικές πρακτικές των εκπαιδευτικών στην αξιοποίηση των ΤΠΕ είναι οι ελλείψεις σε σχολικές και τεχνολογικές υποδομές, οι θεσμικοί περιορισμοί, η αποσπασματική επιμόρφωση και η απουσία συνεκτικής εκπαιδευτικής πολιτικής.