Η αειφορική ανάπτυξη του ορεινού τουρισμού στην Ελλάδα και οι δυνατότητες απάλειψης του στοιχείου της εποχικότητας

Abstract

This study examines mountain tourism as a multidimensional and dynamic phenomenon, synthesizing international literature, primary research data, and interdisciplinary theoretical approaches. Drawing upon 453 survey responses and material from 16 international conferences (1998–2024), the research identifies eight fundamental principles governing the phenomenon of mountain tourism, with emphasis on sustainable development, seasonality, and the transformative impact of “easy” and “difficult” joy on human experience. The tripartite model of human personality (physical, emotional, and cognitive) combined with the dual poles of human behavior (tension–relaxation) at each level, interprets tourism as an energy flow between the Individual and the Whole, which encompasses the Individual. This flow manifests either in an individual-centered mode (process of relaxation and self-confirmation) or in a whole-centered mode (process of tension and self-transcendence). Factor analysis revealed two meta-factors (relaxation/ease and exercise/difficulty), which correlate with demographic variables such as age, gender, income, and education, while highlighting the strong association of “difficult joy” with mountain tourism. Within this framework, a conceptual model based on energy flow is proposed, defining tourism as the pursuit of joy—an energetic process—through material, emotional, and cognitive transformation. The study distinguishes the directional shifts of energy flow between individual-centered (passive) and whole-centered (active) forms of tourism experience, linking harmonious energy exchange to health and sustainability, whereas imbalance between individualism and holism leads to dysfunctional outcomes. Policy recommendations focus on the design of balanced experiences, the strengthening of community participation, and the development of educational initiatives. Future research directions include modeling tourism as a system of oscillating dipoles and constructing a personality theory grounded in cognitive, emotional, and behavioral dimensions, as well as in the alternation between individual-centered and whole-centered orientations of the Individual.

Η παρούσα έρευνα εξετάζει τον ορεινό τουρισμό ως πολυδιάστατο και δυναμικό φαινόμενο, αξιοποιώντας συνθετικά τη διεθνή βιβλιογραφία, πρωτογενή ερευνητικά δεδομένα και διεπιστημονικές θεωρητικές προσεγγίσεις. Βασιζόμενη σε 453 ερωτηματολόγια και σε υλικό από 16 διεθνή συνέδρια (1998–2024), η μελέτη αναδεικνύει οκτώ θεμελιώδεις αρχές που διέπουν το φαινόμενο του ορεινού τουρισμού, με έμφαση στη βιώσιμη ανάπτυξη, την εποχικότητα και τη μετασχηματιστική επίδραση της «εύκολης ή δύσκολης» χαράς στον άνθρωπο. Το μοντέλο 3 επιπέδων της ανθρώπινης προσωπικότητας (σωματικό, συναισθηματικό και γνωστικό), και 2 πόλων της ανθρώπινης συμπεριφοράς – (σύσφιξη- χαλάρωση ) στο κάθε επίπεδο, ερμηνεύει τον τουρισμό ως ροή ενέργειας μεταξύ του Ατόμου και του Όλου, το οποίο περιέχει το Άτομο, η οποία εκδηλώνεται είτε ατομοκεντρικά (διαδικασία χαλάρωσης-αυτοεπιβεβαίωσης του ατόμου), είτε ολοκεντρικά (διαδικασία σύσφιξης-αυτοϋπέρβασης του ατόμου). Η παραγοντική ανάλυση ανέδειξε δύο μετα-παράγοντες (χαλάρωση/ευκολία και άσκηση/δυσκολία), οι οποίοι παρουσιάζουν συσχετίσεις με δημογραφικές μεταβλητές όπως ηλικία, φύλο, εισόδημα και επίπεδο εκπαίδευσης καθώς και υψηλή συσχέτιση της «δύσκολης» χαράς με τον ορεινό τουρισμό. Στο πλαίσιο αυτό, προτείνεται ένα εννοιολογικό μοντέλο βασισμένο στη ροή ενέργειας, όπου ο τουρισμός ορίζεται ως αναζήτηση της χαράς-ροή ενέργειας μέσω υλικού, συναισθηματικού και γνωστικού μετασχηματισμού. Η μελέτη διακρίνει την αλλαγή κατεύθυνσης ενεργειακής ροής μεταξύ ατομοκεντρικών (παθητικών) και ολοκοκεντρικών (ενεργητικών) μορφών τουριστικής εμπειρίας, συνδέοντας την αρμονική ενεργειακή ανταλλαγή με την υγεία και τη βιωσιμότητα, ενώ η ανισορροπία ατομοκεντρισμού - ολοκεντρισμού οδηγεί σε δυσλειτουργικές καταστάσεις. Οι προτάσεις πολιτικής εστιάζουν στον σχεδιασμό ισορροπημένων εμπειριών, στην ενίσχυση της κοινοτικής συμμετοχής και στην ανάπτυξη εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών. Ως μελλοντικές ερευνητικές κατευθύνσεις προτείνονται η μοντελοποίηση του τουρισμού ως συστήματος ταλαντευόμενων διπόλων και η διαμόρφωση μιας θεωρίας προσωπικότητας, θεμελιωμένης στις γνωστικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές διαστάσεις και στην εναλλαγή ατομοκεντρικής - ολοκεντρικής νοοτροπίας του Ατόμου