Η επίδραση του περιβάλλοντος στις οικοσυστημικές υπηρεσίες ορεινών λιβαδιών με έμφαση στην κτηνοτροφία και την ποιότητα των κτηνοτροφικών προϊόντων στα πλαίσια της ορεινής περιφερειακής οικονομίας

Abstract

The present study investigates the influence of the ecosystem on the mountainous regional economy, focusing on the contribution of ecosystem services, and in particular, on the role of livestock farming. The ecosystem services of mountain areas are in constant interaction with each other and with anthropogenic economic activities. Through literature, the role of grazing as a key mediator between livestock and ecosystem is documented. The parameters that determine grazing behaviour and pasture productivity are recorded, and the benefits of joint grazing of cattle with sheep and goats, a practice followed in some areas of Evrytania, are highlighted. The Regional Unit of Evrytania is presented comprehensively as a study area, with emphasis on the historical links of the region with semi-extensive livestock farming, as well as on demographic, climatological (with emphasis on the shift in the region's bioclimate), geological-hydrological data. The absence of water, air and soil pollution is highlighted, using government reports and official records. The situation of livestock farming in the area is investigated, highlighting methodological errors that distort the true picture. By processing monthly reports from the Hellenic Statistical Authority, the impact of the Covid 19 pandemic and the war in Ukraine on the input and output costs of livestock production is investigated. The main finding is that the increase in the disposal price of products did not outweigh the losses from the increase in production costs. Losses from predators are studied as a major threat to livestock production, while statistical processing of data from the Hellenic Agricultural Insurance Organisation (ELGA) highlights methodological errors in existing recording methods that lead to an underestimation of the problem and the absence of initiatives to protect livestock production. The pastures of Evrytania are studied in terms of pasture composition and dry matter production. Field sampling has identified more than 100 plant species, many of them medicinal and some aromatic and toxic. Plant indicators of poor rangeland condition were also identified. Plant diversity decreases with altitude. All three representative meadows are dominated by broad-leaved grasses, while grasses are more abundant in the sub-alpine meadow of Velouchi. The spatial choices and daily grazing routes of three flocks of sheep are also recorded, and daily grazing routes of more than 16 km are recorded, a distance that exceeds the maximum limits of the literature. An experimental study was carried out on key characteristics of commercial carcasses and meat quality (chemical composition, Fatty Acids, Fatty Acid Quality Indexes, oxidative stability, tenderness, colour, pH) of three mountainous semi-extensive, one lowland and one intensive flock at 60 and 90 days of age. After statistical treatment, the positive effect of grazing on meat quality was confirmed, especially on the fatty acid profile, fatty acid quality indicators, and oxidative stability of fats. The independent variable Body Weight and the non-quantitative variable 'Lamb Group' were related to all dependent variables.All findings were incorporated into a SWOT (Strengths-Weaknesses-Opportunities-Threats) analysis for semi-extensive livestock farming in Mountain Greece and especially in Evrytania, as a basis for the extraction of specific conclusions and proposals for the strengthening of semi-extensive livestock farming as an "anti-frail" production system, which can recover, develop and become a key pillar of the regional economy.

Η παρούσα εργασία μελετά την επίδραση του οικοσυστήματος στην ορεινή περιφερειακή οικονομία, μέσω των υπηρεσιών που προσφέρει και κυρίως μέσω της κτηνοτροφίας. Οι οικοσυστημικές υπηρεσίες των ορεινών περιοχών βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση μεταξύ τους, με τους οργανισμούς, αλλά και με ανθρώπινες οικονομικές δραστηριότητες. Η μελέτη αυτής της αλληλεπίδρασης, των συγκρούσεων και των συνεργειών της, αποτελεί προαπαιτούμενο για τον καθορισμό στρατηγικών ανάπτυξης με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος και την αειφορία. Στην παρούσα Διδακτορική Διατριβή τεκμηριώνεται ο ρόλος της βόσκησης ως βασικός μεσολαβητής μεταξύ κτηνοτροφίας και οικοσυστήματος μέσω αναλυτικής βιβλιογραφικής έρευνας. Παράλληλα, καταγράφονται οι παράμετροι που καθορίζουν τη συμπεριφορά βόσκησης και την παραγωγικότητα των λιβαδιών, ενώ αναδεικνύονται τα οφέλη της από κοινού βόσκησης βοοειδών με αιγοπρόβατα, πρακτική που ακολουθείται σε ορισμένες περιοχές της Ευρυτανίας. Επίσης, γίνεται αναλυτική παρουσίαση της Περιφερειακής Ενότητας Ευρυτανίας ως περιοχή μελέτης, με έμφαση στους ιστορικούς δεσμούς της με την ημιεκτατική κτηνοτροφία. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζονται κλιματικά, δημογραφικά και γεωλογικά-υδρολογικά στοιχεία ενώ αναδεικνύεται η απουσία ρύπανσης νερού, αέρα και εδάφους, αξιοποιώντας κρατικές αναφορές και επίσημα αρχεία. Με την επεξεργασία μηνιαίων αναφορών της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, διερευνάται η επίδραση της πανδημίας Covid 19 και του πολέμου στην Ουκρανία στο κόστος εισροών και εκροών της ζωικής παραγωγής. Το βασικό εύρημα είναι ότι η αύξηση της τιμής διάθεσης προϊόντων δεν υπερκάλυψε τις απώλειες από την αύξηση του κόστους παραγωγής. Μελετώνται οι απώλειες από θηρευτές ως βασική απειλή για την κτηνοτροφία, ενώ με στατιστική επεξεργασία δεδομένων του Οργανισμού Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛΓΑ) αναδεικνύονται μεθοδολογικά λάθη στις υπάρχουσες μεθόδους καταγραφής που οδηγούν σε υποτίμηση του προβλήματος και απουσία πρωτοβουλιών προστασίας της κτηνοτροφίας. Μελετήθηκαν τρία αντιπροσωπευτικά λιβάδια της Ευρυτανίας (Φραγκίστα, Μυρίκη και Βελούχι), όσον αφορά τη λιβαδική σύνθεση και την παραγωγή βοσκήσιμης ύλης (ξηρής ουσίας) με σκοπό την εκτίμηση της βοσκοϊκανότητάς τους και της ποιότητας της βοσκήσιμης ύλης. Με δειγματοληψίες στο πεδίο αναγνωρίστηκαν περισσότερα από 100 φυτικά είδη, πολλά από τα οποία ήταν φαρμακευτικά και κάποια αρωματικά και τοξικά. Αναγνωρίστηκαν επίσης φυτά – δείκτες κακής λιβαδικής κατάστασης. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, η φυτοποικιλότητα μειώνεται με το υψόμετρο ενώ, και στα τρία αντιπροσωπευτικά λιβάδια, κυριαρχούν οι πλατύφυλλες πόες με τα αγρωστώδη να συναντώνται, σε μεγαλύτερο ποσοστό, στο υποαλπικό λιβάδι του Βελουχίου, και τα ψυχανθή στο λιβάδι της Μυρίκης. Καταγράφονται ακόμα οι χωρικές επιλογές και οι ημερήσιες διαδρομές βόσκησης τριών κοπαδιών προβάτων, ενώ καταγράφονται ημερήσιες διαδρομές βόσκησης άνω των 16 χιλιoμέτρων, απόσταση που υπερβαίνει τα ανώτατα όρια που καταγράφονται στη βιβλιογραφία.Πραγματοποιήθηκε πειραματική μελέτη βασικών χαρακτηριστικών των εμπορικών σφαγίων καθώς και της ποιότητας του κρέατος (χημική σύσταση, Λιπαρά Οξέα, Δείκτες Ποιότητας Λιπαρών Οξέων, οξειδωτική σταθερότητα, τρυφερότητα, χρώμα, pH) τριών ορεινών ημιεκτατικών εκτροφών, μιας πεδινής και μιας εντατικής εκτροφής σε ηλικία 60 και 90 ημερών. Μετά από στατιστική επεξεργασία επιβεβαιώθηκε η θετική επίδραση της βόσκησης στην ποιότητα του κρέατος, κυρίως στο προφίλ λιπαρών οξέων, στους δείκτες ποιότητας των λιπαρών οξέων και στην οξειδωτική σταθερότητα των λιπών. Συσχετίστηκε η ανεξάρτητη μεταβλητή Σωματικό Βάρος και η μη ποσοτική μεταβλητή «Ομάδα αρνιών» με όλες τις εξαρτημένες μεταβλητές που αναφέρθηκαν προηγουμένως.Όλα τα ευρήματα ενσωματώθηκαν σε ανάλυση SWOT (Δυνατά σημεία-Αδυναμίες-Ευκαιρίες-Απειλές) για την ημιεκτατική κτηνοτροφία στην Ορεινή Ελλάδα και ειδικότερα στην Ευρυτανία, ως βάση για την εξαγωγή συγκεκριμένων συμπερασμάτων και προτάσεων για την ενίσχυση της ημιεκτατικής κτηνοτροφίας ως «αντιεύθραυστου» παραγωγικού συστήματος, που μπορεί να ανακάμψει, να αναπτυχθεί και να αποτελέσει βασικό πυλώνα της περιφερειακής οικονομίας.