Αναπαραγωγικοί παράγοντες και περιβαλλοντικές επιδράσεις στην εμφάνιση Νευρογνωστικής Διαταραχής (ΝΓΔ)

Abstract

Purpose: Reproductive factors have been associated with cognitive function in older age· however, findings have been inconsistent and sometimes non-linear, complicated by the emergence of associations in men as well. In the present study, (A) we examined the relationship between reproductive and cognitive factors, controlling for multiple covariates in both sexes, and (B) we tested for non-linearity by investigating a critical age threshold of menarche as well as social and educational influences. Method: In Study A, we analysed data from 914 women with natural menopause (M Αge=72.65±5.57) and 811 men (M Αge=74.43±5.37), participants in the HELIAD study (Dardiotis et al., 2014). Participants provided detailed reproductive, medical, and social histories and were assessed for Mild Cognitive Impairment-MCI or dementia, including severity. In Study B, we compared neuropsychological performance among 1,082 women (M Αge=72.69±5.48) with different ages at menarche (childhood, early–mid–late adolescence) in relation to prevalence, severity, and type of dementia. Covariates were controlled in both studies.Results: In women, later menarche (>14 years), early menopause, fewer menstrual years, shorter interpregnancy intervals, and menstrual irregularity were associated with worse cognitive performance. Conversely, first childbirth before age 25, having more children (both overall and before age 20), and older age at fourth childbirth were linked to better cognitiveability (ORs:.95–2.20). In men, older age at third and fourth childbirth, having more children at ages 40+ or 20–29, last child >35 years, and childlessness were associated with worse cognitive performance. Conversely, first childbirth >35 years (in regards to language tasks) and high parity were associated with higher cognitive performance (ORs:1.37–2.20). Similar patterns were observed in dementia diagnosis/subtype, while the protective effects of education and socioeconomic status were limited in women at risk. In adjusted models, associations persisted in women for childbirth <25 years, number of children <20 years, and marital status, whereas in men, findings persisted for first childbirth <25 years and overall reproductive span. Conclusions: Reproductive patterns differentially affect cognitive function across sexes. Moderate reproductive activity appears protective, whereas extreme patterns (e.g., very early/late childbirth, childlessness) may be linked to cognitive decline. Menarche at 11–14 years appears to constitute a critical neuroprotective window, and environmental influences warrant further investigation.

Σκοπός: Οι αναπαραγωγικοί παράγοντες έχουν συνδεθεί με τη γνωστική λειτουργία στην τρίτη ηλικία, ωστόσο υπάρχει ασυνέπεια και μη γραμμικότητα στα ευρήματα που περιπλέκεται από την ανάδειξη συσχετίσεων και σε άνδρες. Στην παρούσα εργασία: (Α) εξετάσαμε τη σχέση μεταξύ αναπαραγωγικών και γνωστικών παραγόντων, ελέγχοντας για εύρος συμμεταβλητών, και στα δύο φύλα και (Β) ελέγξαμε τη μη γραμμικότητα της σχέσης, μέσω της διερεύνησης ενός κρίσιμου ηλικιακού κατωφλίου εμμηναρχής, αλλά και των κοινωνικών/εκπαιδευτικώνεπιδράσεων. Μέθοδος: Στη Μελέτη Α αναλύσαμε δεδομένα από 914 γυναίκες με φυσιολογική εμμηνόπαυση (Μ.Ο. Ηλικίας=72.65±5.57) και 811 άνδρες (Μ.Ο. Ηλικίας=74.43±5.37), συμμετέχοντες στη μελέτη HELIAD (Dardiotis et al., 2014). Οι συμμετέχοντες παρείχαν αναλυτικό αναπαραγωγικό, ιατρικό, και κοινωνικό ιστορικό, εκτιμήθηκαν για Ήπια Γνωστική Διαταραχή-ΗΓΔ ή άνοια, καθώς και τη βαρύτητα αυτής. Στη Μελέτη Β, συγκρίναμε τη νευροψυχολογική επίδοση 1082 γυναικών (Μ.Ο. Ηλικίας=72.69±5.48) με διαφορετική ηλικία εμμηναρχής (παιδική ηλικία, πρώιμη–μέση–όψιμη εφηβεία), ως προς την επικράτηση, βαρύτητα και τύπο άνοιας. Αποτελέσματα: Στις γυναίκες, η καθυστερημένη εμμηναρχή (>14 έτη), η πρόωρη εμμηνόπαυση, τα λιγότερα εμμηνορροϊκά έτη, η μικρότερη απόσταση μεταξύ εγκυμοσυνών και η εμμηνορροϊκή κανονικότητα συνδέθηκαν με χειρότερη γνωστική επίδοση. Αντίθετα, η πρώτη κύηση πριν τα 25, η απόκτηση περισσότερων παιδιών, γενικά, αλλά και πριν την ηλικία των 20 ετών και η μεγαλύτερη ηλικία στην τέταρτη τεκνοποίηση συσχετίστηκαν με καλύτερη γνωστική ικανότητα (ORs:.95–2.20). Στους άνδρες, η μεγαλύτερη ηλικία κατά την τρίτη και τέταρτη τεκνοποίηση, περισσότερα παιδιά που γεννήθηκαν στα 40+ ή στα 20-29 έτη, το τελευταίο παιδί να γεννήθηκε όταν οι ίδιοι ήταν >35 ετών και η ατεκνία συνδέθηκαν με χειρότερη γνωστική επίδοση. Αντίθετα, η πρώτη τεκνοποίηση >35 ετών (για τη γλωσσική ικανότητα) και η πολυτεκνία συνδέθηκαν με υψηλότερη επίδοση (ORs:1.37–2.20). Ανάλογα ευρήματα καταγράφηκαν και στη διάγνωση/υπότυπο άνοιας, ενώ τα οφέλη της εκπαίδευσης/κοινωνικοοικονομικής θέσης βρέθηκαν περιορισμένα σε γυναίκες στις ομάδες κινδύνου. Στα προσαρμοσμένα μοντέλα, διατηρήθηκαν στις γυναίκες, οι συσχετίσεις με τεκνοποίηση <25 ετών, αριθμό παιδιών γεννηθέντων πριν την ηλικία των 20 ετών και την οικογενειακή κατάσταση, ενώ στους άνδρες παρέμειναν τα ευρήματα για τεκνοποίηση πριν την ηλικία των 25 ετών και το συνολικό χρονικό εύρος τεκνοποίησης. Συμπεράσματα: Τα αναπαραγωγικά μοτίβα επηρεάζουν διαφορετικά τη γνωστική λειτουργία στα δύο φύλα. Η μέτρια αναπαραγωγική δραστηριότητα φαίνεται προστατευτική, ενώ ακραία δραστηριότητα (λ.χ., πρώιμη/όψιμη τεκνοποίηση, ατεκνία) πιθανόν να συνδέονται με εξασθένηση. Η εμμηναρχή στην ηλικία των 11–14 ετών φαίνεται να αποτελεί κρίσιμο νευροπροστατευτικό παράθυρο, με τις περιβαλλοντικές επιδράσεις να χρήζουν περαιτέρω μελέτης.