Η διήγηση της εκδίωξης των εμπόρων από το ναό και η πρόσληψή της από τη χριστιανική εικονογραφία

Abstract

In this dissertation, through seven distinct sections, each focusing on specific aspects of the subject, the way in which artists throughout all eras, both in the East and the West, have portrayed a controversial, unprecedented, and “provocative” event, narrated by all four Evangelists, is examined. This event is known as “the cleansing of the Temple” or “the expulsion of the merchants from the temple of Jerusalem,” which was carried out by Jesus Christ a few days before His Passion, according to the Synoptic Evangelists, or at the beginning of His ministry, according to John. The depiction of this event in each artistic period is inevitably connected to the interpretive texts of the New Testament of the corresponding eras. Thus, after presenting the sources and versions of the event, as well as some reflections on its historicity or its repetition for a second time, the second chapter thoroughly examines its perception by ecclesiastical writers and researchers, as well as their interpretive attempts over the centuries. Through the study of texts and artistic works, it is revealed how the perception of the event by the interpreters is linked to its perception by the artists. In the subsequent chapters, through detailed analysis, the representations of the temple and the protagonists of the event by the artists are presented, as well as the evolution of forms as we move from one artistic era to another. Specific sections utilize primary research data to assist in interpreting the event and its depictions, and an attempt is made to "map" the individual characteristics of the scene, based on a brief cataloging of numerous artworks across the entire spectrum of art. The reader will also encounter iconographic analysis of individual depictions that present particular interest, allowing them to follow the development of the perception and, therefore, the depiction of the scene, through various factors deliberately chosen in different periods that contributed to its evolution, as some of the artistic trends are briefly analyzed. The reader will trace the path of the diffusion of artistic influences reflected in this particular scene, as well as its theological and symbolic content. In the sections of the final chapter, some of the symbols are presented, along with theological, political, social, and other implications, which the artists challenge the viewers of their works to discover. The primary goals of the dissertation investigate the reasons that contributed to the creation of artworks depicting the expulsion of the merchants from the temple, by artists who based their works on the narrative of the Evangelists, the interpretation of ecclesiastical writers, as well as their own imagination. In these works, which were inspired by an event from the New Testament, the artists express their aesthetic ideas and simultaneously highlight – along with their personal, artistic autonomy – the universality of art, through constant exploration, the expression of high artistic inspiration, and deep theological composition.

Στην παρούσα διατριβή, μέσα από επτά, διακριτές ενότητες, καθεμία από τις οποίες εστιάζει σε συγκεκριμένες πτυχές του θέματος, εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο προσέλαβαν οι καλλιτέχνες, σε όλες τις εποχές, σε Ανατολή και Δύση, ένα αμφιλεγόμενο, πρωτοφανές και «προκλητικό» γεγονός, το οποίο διηγούνται και οι τέσσερις Ευαγγελιστές. Το γεγονός αυτό είναι γνωστό ως «η εκδίωξη των εμπόρων από τον ναό των Ιεροσολύμων», που έφερε εις πέρας ο Ιησούς Χριστός λίγες ημέρες πριν το πάθος του, σύμφωνα με τους συνοπτικούς ευαγγελιστές ή κατά την αρχή της διακονίας του, σύμφωνα με τον Ιωάννη. Η απεικόνιση του γεγονότος, σε κάθε καλλιτεχνική περίοδο, δεν θα μπορούσε να μη συνδέεται με ερμηνευτικά κείμενα της Καινής Διαθήκης των αντιστοίχων εποχών. Έτσι, μετά την παρουσίαση των πηγών και των εκδοχών του γεγονότος, αλλά και κάποιων προβληματισμών για την ιστορικότητά του ή την επανάληψή του για δεύτερη φορά, στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται ενδελεχώς η πρόσληψή του από τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς και ερευνητές, όπως και οι ερμηνευτικές τους απόπειρες στο πέρασμα των αιώνων. Μέσα από τη μελέτη των κειμένων και των καλλιτεχνικών δημιουργημάτων αποκαλύπτεται το πώς συνδέεται η πρόσληψη του συμβάντος, εκ μέρους των ερμηνευτών, με την πρόσληψή του από τους καλλιτέχνες. Στα επόμενα κεφάλαια παρουσιάζονται, μέσα από λεπτομερή εξέταση, οι αποδόσεις του ναού και των πρωταγωνιστών του γεγονότος από τους καλλιτέχνες, αλλά και η εξέλιξη των μορφών, καθώς περνάμε από τη μία εποχή της τέχνης στην άλλη. Στις συγκεκριμένες ενότητες αξιοποιούνται κάποια στοιχεία πρωτογενούς έρευνας, ώστε να βοηθήσουν στην ερμηνεία του γεγονότος και των απεικονίσεών του και έγινε μία προσπάθεια «χαρτογράφησης» των επί μέρους χαρακτηριστικών της σκηνής, βασισμένη σε σύντομη καταγραφή πληθώρας καλλιτεχνικών έργων, από ολόκληρο το φάσμα της τέχνης. Ο αναγνώστης θα συναντήσει και την εικονογραφική ανάλυση μεμονωμένων παραστάσεων, οι οποίες παρουσιάζουν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον, έτσι ώστε να μπορέσει να παρακολουθήσει την εξέλιξη της πρόσληψης και -επομένως και- της απόδοσης της σκηνής, μέσα από διάφορους παράγοντες, οι οποίοι επιλέχθηκαν συνειδητά, σε διαφορετικές εποχές και συνετέλεσαν στην εξέλιξή της, καθώς αναλύονται συνοπτικώς κάποιες από τις επί μέρους, καλλιτεχνικές τάσεις. Ο αναγνώστης παρακολουθεί την πορεία της διάδοσης των καλλιτεχνικών επιρροών που αντανακλώνται στη συγκεκριμένη σκηνή, αλλά και το θεολογικό και συμβολικό περιεχόμενο της. Στις ενότητες του τελευταίου κεφαλαίου, παρουσιάζονται κάποιοι από τους συμβολισμούς, καθώς και θεολογικές, πολιτικές, κοινωνικές και άλλες προεκτάσεις, που οι καλλιτέχνες καλούν τους θεατές των έργων τους να ανακαλύψουν. Οι βασικοί στόχοι της διατριβής διερευνούν τις αιτίες που συνέδραμαν στη γένεση των έργων τέχνης με θέμα την εκδίωξη των εμπόρων από τον ναό, από καλλιτέχνες που βασίστηκαν στη διήγηση των ευαγγελιστών, στην ερμηνεία εκκλησιαστικών συγγραφέων, αλλά και στη φαντασία τους. Στα έργα τους, αφορμή για τα οποία υπήρξε ένα καινοδιαθηκικό γεγονός, εκφράζουν τις αισθητικές ιδέες τους και αναδεικνύουν -ταυτόχρονα με την προσωπική τους, καλλιτεχνική αυτονομία- την καθολικότητα της τέχνης, μέσα από τη διαρκή αναζήτηση, την έκφραση υψηλής καλλιτεχνικής έμπνευσης, αλλά και τη βαθιά θεολογική συγκρότηση.

Dans cette thèse, à travers sept sections distinctes, chacune se concentrant sur des aspects spécifiques du sujet, on examine la manière dont les artistes, à toutes les époques, à l'Est comme à l'Ouest, ont abordé un événement controversé, inédit et "provocant", raconté par les quatre Évangélistes. Cet événement est connu sous le nom de "l'expulsion des marchands (vendeurs) du temple de Jérusalem", accomplie par Jésus-Christ quelques jours avant sa Passion, selon les Évangélistes synoptiques, ou au début de son ministère, selon Jean. La représentation de cet événement, dans chaque période artistique, est inévitablement liée aux textes interprétatifs du Nouveau Testament des époques correspondantes. Ainsi, après la présentation des sources et des versions de l'événement, ainsi que quelques réflexions sur son historicité ou sur sa répétition une deuxième fois, le deuxième chapitre examine en détail sa réception par les écrivains ecclésiastiques et les chercheurs, ainsi que leurs tentatives d'interprétation au fil des siècles. À travers l'étude des textes et des œuvres artistiques, on révèle comment la réception de l'événement par les interprètes est liée à celle des artistes. Dans les chapitres suivants, à travers une analyse détaillée, sont présentées les représentations du temple et des protagonistes de l'événement par les artistes, ainsi que l'évolution des formes à mesure que l'on passe d'une époque artistique à une autre. Certaines sections exploitent des éléments de recherche primaire pour aider à l'interprétation de l'événement et de ses représentations, et une tentative est faite pour "cartographier" les caractéristiques individuelles de la scène, sur la base d'un bref inventaire de nombreuses œuvres d'art à travers tout le spectre de l'art. Le lecteur rencontrera également une analyse iconographique de représentations individuelles présentant un intérêt particulier, lui permettant de suivre l'évolution de la réception et, par conséquent, de la représentation de la scène, à travers divers facteurs choisis délibérément à différentes époques et ayant contribué à son évolution, alors que certaines tendances artistiques sont brièvement analysées. Le lecteur suivra le parcours de la diffusion des influences artistiques qui se reflètent dans cette scène particulière, ainsi que son contenu théologique et symbolique. Dans les sections du dernier chapitre, certains symboles sont présentés, ainsi que des implications théologiques, politiques, sociales et d'autres dimensions, que les artistes invitent les spectateurs de leurs œuvres à découvrir. Les principaux objectifs de la thèse sont d'examiner les raisons qui ont contribué à la création des œuvres d'art représentant l'expulsion des marchands du temple, par des artistes qui se sont basés sur le récit des Évangélistes, l'interprétation des écrivains ecclésiastiques, ainsi que sur leur propre imagination. Dans ces œuvres, qui trouvent leur origine dans un événement du Nouveau Testament, les artistes expriment leurs idées esthétiques et mettent en valeur – en même temps que leur autonomie personnelle artistique – l'universalité de l'art, à travers une recherche constante, l'expression d'une haute inspiration artistique et une profonde construction théologique.