Κοινωνική εργασία στην εκπαίδευση: ένταξη και συμπερίληψη μαθητών με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες

Abstract

School social workers have played a significant role in education for decades, as their interventions positively influence the educational system with the ultimate aim of responding to the complex needs of all students. According to the School Social Work Association of America (SSWAA), school social workers serve as a link between students, families, the school, and the wider community. Their goal is the holistic support and well-being of students, educators, and parents, ensuring they can fully overcome the challenges that arise both inside and outside of school. This is achieved by identifying and addressing psychosocial, emotional, behavioral, family, or social barriers that affect students' learning and adjustment. School social workers collaborate in an interdisciplinary way with teachers, parents, and other professionals, fostering a positive school climate and ensuring social justice and equal access to education for all students, especially vulnerable groups. In the contemporary Greek general school, the contribution of school social workers is crucial in the process of integration and inclusion, as they ensure a favorable social and learning environment for students with disabilities or SEN. The purpose of this dissertation is to investigate the process and application of integration and inclusion of students with disabilities or SEN in primary and secondary general education, through the experiences and perspectives of school social workers. A qualitative research methodology was chosen, and during data collection, thirty-two (32) school social workers from across Greece participated in the study through purposeful sampling based on specific criteria that were set at the outset and are detailed further on. For the needs of the research, the semi-structured in-depth interview was used as the most suitable tool, while content analysis was employed for data analysis. As revealed through the analysis of the research data, social workers working in education hold positive views on the process of integration and inclusion and argue that all students can and should attend their neighborhood school. For its part, the general school must undertake all necessary actions to make the integration and inclusion of all students, without exception, possible within its environment. The results of this study present the interventions of school social workers and the positive outcomes they bring about. They also present the approaches and methods of school social work adopted by social workers. The study further identifies the factors that hinder the integration and inclusion of students with disabilities or SEN, as well as the ways to address these difficulties. Furthermore, the original findings of the present study highlighted the challenges faced by school social workers in carrying out their work, the collaborations and interdisciplinary cooperation they develop to achieve the goals of inclusive education. Finally, their positions on the effective integration and inclusion of students with disabilities or SEN are recorded. The results of the study can be used to promote the necessary changes regarding the integration and inclusion of students with disabilities or SEN and to advocate for their rights.

Οι σχολικοί κοινωνικοί λειτουργοί διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση εδώ και δεκαετίες, καθώς με τις παρεμβάσεις τους, επηρεάζουν με θετικό τρόπο το εκπαιδευτικό σύστημα, με απώτερο στόχο αυτό να ανταποκριθεί στις σύνθετες ανάγκες όλων των μαθητών. Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Σχολικής Κοινωνικής Εργασίας της Αμερικής (SSWAA) οι σχολικοί κοινωνικοί λειτουργοί λειτουργούν ως σύνδεσμος μεταξύ των μαθητών, των οικογενειών, του σχολείου και της ευρύτερης κοινότητας. Στόχος τους είναι η ολιστική υποστήριξη και ευημερία μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων, διασφαλίζοντας ότι μπορούν να προσπελάσουν πλήρως τις δυσκολίες που αναφύονται τόσο στο χώρο του σχολείου, όσο και εκτός αυτού. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της αναγνώρισης και αντιμετώπισης ψυχοκοινωνικών, συναισθηματικών, συμπεριφορικών, οικογενειακών ή κοινωνικών εμποδίων που επηρεάζουν τη μάθηση και την προσαρμογή των μαθητών. Οι σχολικοί κοινωνικοί λειτουργοί συνεργάζονται διεπιστημονικά με εκπαιδευτικούς, γονείς και άλλους επαγγελματίες, προωθώντας ένα θετικό σχολικό κλίμα και διασφαλίζοντας την κοινωνική δικαιοσύνη και την ίση πρόσβαση στην εκπαίδευση για όλους τους μαθητές, ιδίως για τις ευάλωτες ομάδες. Στο σύγχρονο Ελληνικό γενικό σχολείο, η συμβολή των σχολικών κοινωνικών λειτουργών καθίσταται σημαντική στη διαδικασία της ένταξης και της συμπερίληψης, καθώς διασφαλίζουν ένα ευνοϊκό κοινωνικό και μαθησιακό περιβάλλον για τους μαθητές με αναπηρία ή Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (Ε.Ε.Α.). Η παρούσα διατριβή σκοπό έχει να διερευνήσει τη διαδικασία και εφαρμογή της ένταξης και συμπερίληψης μαθητών με αναπηρία ή Ε.Ε.Α., στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια γενική εκπαίδευση, μέσα από τα βιώματα και το λόγο των σχολικών κοινωνικών λειτουργών. Επιλέχθηκε η ποιοτική μεθοδολογία έρευνας και κατά τη διάρκεια της συλλογής των δεδομένων συμμετείχαν στην έρευνα τριάντα δύο (32) σχολικοί κοινωνικοί λειτουργοί σε όλη την Ελληνική επικράτεια, μέσω της σκόπιμης δειγματοληψίας και της δειγματοληψίας χιονοστιβάδας και με βάση συγκεκριμένα κριτήρια που τέθηκαν εξ αρχής και τα οποία αναφέρονται αναλυτικά στη συνέχεια. Για τις ανάγκες της έρευνας χρησιμοποιήθηκε η συνέντευξη εις βάθος με ημιδομημένη μορφή, ως καταλληλότερο εργαλείο, ενώ για την ανάλυση των δεδομένων της έρευνας χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση περιεχομένου. Όπως αναδεικνύεται μέσα από την ανάλυση των δεδομένων της έρευνας, οι κοινωνικοί λειτουργοί που εργάζονται στην εκπαίδευση έχουν θετικές απόψεις για τη διαδικασία της ένταξης και τις συμπερίληψης και υποστηρίζουν ότι όλοι οι μαθητές μπορούν και θα πρέπει να φοιτούν στο σχολείο της γειτονιάς τους. Από την μεριά του το γενικό σχολείο θα πρέπει να πραγματοποιήσει όλες τις απαιτούμενες ενέργειες, ώστε να καταστεί δυνατή η ένταξη και συμπερίληψη όλων ανεξαιρέτως των μαθητών στο περιβάλλον του. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης παρουσιάζουν τις παρεμβάσεις των σχολικών κοινωνικών λειτουργών και των θετικών αποτελεσμάτων που αυτές επιφέρουν. Τις προσεγγίσεις και τις μεθόδους της σχολικής κοινωνικής εργασίας που υιοθετούν οι σχολικοί κοινωνικοί λειτουργοί. Τους παράγοντες που δυσχεραίνουν την ένταξη και συμπερίληψη μαθητών με αναπηρία ή Ε.Ε.Α., καθώς και τους τρόπους αντιμετώπισης των δυσκολιών. Επιπλέον, τα πρωτότυπα ευρήματα της παρούσας έρευνας, ανέδειξαν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σχολικοί κοινωνικοί λειτουργοί, κατά την άσκηση του έργου τους, τις συνεργασίες και τη διεπιστημονική συνεργασία που αναπτύσσουν, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της ενταξιακής και συμπεριληπτικής εκπαίδευσης. Τέλος καταγράφονται οι θέσεις τους για την αποτελεσματική ένταξη και συμπερίληψη μαθητών με αναπηρία ή Ε.Ε.Α.. Τα αποτελέσματα της μελέτης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση των αναγκαίων μεταβολών αναφορικά με την ένταξη και συμπερίληψη μαθητών με αναπηρία ή Ε.Ε.Α. και της διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους.