Οι βυζαντινές πηγές του συναξαριστή του Αγίου Νικόδημου του Αγιορείτη

Abstract

The aim of this dissertation is to investigate the manuscripts used by Saint Nikodemos the Hagiorite in the compilation of his Synaxarion. Following the identification of relevant manuscripts from the Protaton and the Monasteries of Pantokratoros, Dionysiou, and Koutloumousiou on Mount Athos, a comparative method was applied between these manuscripts, the printed Synaxarion of Maximos Margounios, and the Synaxarion of Saint Nikodemos, in order to accurately determine the sources em-ployed by the saint. The dissertation is structured as follows: Part One examines the personality and literary work of Saint Nikodemos, with particular focus on his Synaxarion, through its Prologue, subsequent editions, and its influence on the creation of new Synaxaria. It also presents the manuscripts identified during the research and includes a reference to Maximos Margounios and his printed Synaxarion, which served as the impe-tus for Saint Nikodemos’s compilation. Part Two contains a detailed comparative study (including comparison of headings, epigrams, narrative structure, and vocabulary) between the Synaxaria of Nikodemos, the aforementioned monastic manuscripts, and the Synaxarion of Margounios. Part Three presents the research findings, accompanied by relevant diagrams. Finally, the dissertation concludes with an appendix listing the saints added by Saint Nikodemos to his Synaxarion, who were not included in the printed version by Margounios. This study contributes to a more comprehensive understanding of the sources and methodology employed by Saint Nikodemos the Hagiorite in the com-position of his Synaxarion.

Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι η διερεύνηση των χειρογράφων που χρησιμοποίησε ο άγιος Νικόδημος για τη σύνταξη του Συναξαριστή του. Μετά τον εντοπισμό των σχετικών χειρογράφων από το Πρωτάτο και τις Μονές Παντοκράτορος, Διονυσίου και Κουτλουμουσίου του Αγίου Όρους, εφαρμόστηκε συγκριτική μέθοδος μεταξύ αυtών, του τυπωμένου Συναξαριστή του Μάξιμου Μαργουνίου και του Συναξαριστή του αγίου Νικοδήμου, προκειμένου να προσδιοριστούν με ακρίβεια οι πηγές που χρησιμοποίησε ο άγιος Νικόδημος. Η διατριβή διαρθρώνεται ως εξής: Στο πρώτο μέρος εξετάζεται η προσωπικότητα και το συγγραφικό έργο του αγίου Νικοδήμου, καθώς και το έργο του Συναξαριστή του, μέσα από το Προοίμιό του, τις εκδόσεις που το ακολούθησαν και την επίδραση του στη δημιουργία νέων Συναξαριστών. Παρουσιάζονται επίσης τα χειρόγραφα που εντοπίστηκαν στο πλαίσιο της έρευνας και ακολουθεί αναφορά στον Μάξιμο Μαργούνιο και τον τυπωμένο Συναξαριστή του, ο οποίος αποτέλεσε την αφορμή για τη σύνταξη του έργου του αγίου Νικοδήμου. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει την αναλυτική συγκριτική μελέτη (σύγκριση επικεφαλίδων, επιγραμμάτων, διήγησης και λεξιλογίου) των Συναξαρίων του Νικοδήμου με τα χειρόγραφα των παραπάνω μονών και τον Συναξαριστή του Μαργουνίου. Στο τρίτο μέρος παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας, συνοδευόμενα από σχετικά διαγράμματα. Τέλος, η διατριβή ολοκληρώνεται με επίμετρο που καταγράφει τους αγίους που πρόσθεσε ο άγιος Νικόδημος στον Συναξαριστή και δεν περιλαμβάνονταν στον τυπωμένο Συναξαριστή του Μαργουνίου. Η μελέτη συμβάλλει στην πληρέστερη κατανόηση των πηγών και της μεθοδολογίας που ακολούθησε ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης για τη σύνταξη του Συναξαριστή του.

Le but de la présente thèse est d’examiner les manuscrits qu’a utilisés saint Nicodème pour la composition de son Synaxaire. Après l’identification des manuscrits concernés provenant du Protaton et des monastères de Pantocrator, Dionysiou et Koutloumousiou du Mont Athos, une méthode comparative a été appliquée entre ceux-ci, le Synaxaire imprimé de Maxime Margounios et le Synaxaire de saint Nicodème, afin de déterminer avec précision les sources utilisées par ce dernier. La thèse est structurée comme suit: Dans la première partie, sont étudiées la personnalité et l’œuvre littéraire de saint Nicodème, ainsi que son Synaxaire, à travers son Prologue, les éditions qui ont suivi et l’influence qu’il a exercée sur la création de nouveaux Synaxaires. Sont également présentés les manuscrits identifiés au cours de la recherche, suivis d’une présentation de Maxime Margounios et de son Synaxaire imprimé, qui fut à l’origine de la rédaction de l’œuvre de saint Nicodème. La deuxième partie comprend une étude comparative détaillée (comparaison des titres, des épigrammes, de la narration et du lexique) entre les Synaxaires de Nicodème, les manuscrits des monastères susmentionnés et le Synaxaire de Margounios. Dans la troisième partie sont présentés les résultats de la recherche, accompagnés de graphiques pertinents. Enfin, la thèse se conclut par un appendice recensant les saints ajoutés par saint Nicodème à son Synaxaire et qui ne figuraient pas dans le Synaxaire imprimé de Margounios. Cette étude contribue à une meilleure compréhension des sources et de la méthodologie suivie par saint Nicodème l’Hagiorite dans la composition de son Synaxaire.