Χορός και αναπηρία: η διαχείριση των ΚΔΑΠ και ΚΔΑΠ -ΑΜΕΑ αναφορικά με τη διδασκαλία του χορού και επιδράσεις σε μεικτές ομάδες προσχολικής ηλικίας

Abstract

Dance, beyond being a medium of expression and entertainment, has also acquired a therapeutic role, becoming integrated into the broader field of arts-based therapies. Specifically, it aims to address physical, psychological, and psychosomatic issues by utilizing rhythm, music, and movement. Dance therapy offers freedom of expression without rigid rules and is historically linked to shamanic rituals of healing and ecstasy. In recent years, its benefits—especially in terms of emotional expression, social inclusion, and the significance of dance as a non-verbal mode of communication—have been widely applied to individuals with chronic illnesses and disabilities, with particularly encouraging results.The Centers for Creative Activities for Children (KDAP) are specialized spaces that offer creative and educational activities to children aged 5–12 during the afternoon hours, contributing to children's socialization and supporting working parents. Since their establishment in Greece, these centers have expanded significantly to include KDAP and for children with disabilities (KDAP AMEA). However, the impact of dance education on children in non-formal educational settings within the framework of KDAP and KDAP AMEA has not yet been thoroughly examined.This dissertation focuses on the function of dance as a medium of therapy, socialization, and inclusion, highlighting the emotional, psychological, and physical benefits that emerge from this activity. The theoretical section explores dance and dance therapy with a focus on individuals with disabilities, as well as the structure and operation of KDAP and KDAP AMEA as educational settings that offer dance instruction to both typically developing and neurodivergent children. The research component is empirical in nature, incorporating fieldwork and interviews conducted at two KDAP and KDAP AMEA centers in Larissa. The aim is to investigate the perspectives and experiences of coordinators, teaching staff, participating children, and their parents, in order to identify the overall benefits of dance for children in non-formal education.The findings of this study highlight the importance of dance as a means of enhancing socialization, emotional empowerment, and creative expression among children with disabilities in both formal and non-formal educational settings. The research demonstrates that dance significantly contributes to the development of self-esteem, body awareness, and collaboration, echoing the findings of previous studies, albeit in a different research context (Zitomer & Reid, 2011; Goodwin et al., 2004; Jeong et al., 2005). Furthermore, the study confirms that dance therapy and inclusive dance can serve as a bridge for inclusion and the deconstruction of stereotypes (Herman & Chatfield, 2010; Duquette, 2010), with tangible results in the psychosocial development of children. Finally, the study identifies challenges in delivering dance classes to children in non-formal education within the KDAP and KDAP AMEA framework, including issues related to accessibility, infrastructure, and staff training, and underscores the need for further enhancement of these programs through specialized dance and dance therapy curricula.

Ο χορός, πέρα από μέσο έκφρασης και ψυχαγωγίας, έχει αποκτήσει και θεραπευτικό ρόλο, εντασσόμενος στις μεθόδους θεραπείας μέσω των τεχνών. Ειδικότερα, στοχεύει στην αντιμετώπιση σωματικών, ψυχικών και ψυχοσωματικών προβλημάτων, αξιοποιώντας τον ρυθμό, τη μουσική και την κίνηση. Η χοροθεραπεία προσφέρει ελευθερία έκφρασης, χωρίς αυστηρούς κανόνες, και συνδέεται ιστορικά με τελετουργίες σαμάνων για θεραπεία και έκσταση. Τα τελευταία χρόνια τα οφέλη της χοροθεραπείας αναφορικά με τη συμβολή της στην έκφραση συναισθημάτων, στον ρόλο της στην κοινωνική ένταξη και στη σημασία του χορού ως μη λεκτικού μέσου επικοινωνίας χρησιμοποιούνται ευρέως σε άτομα με χρόνιες παθήσεις ή και αναπηρίες και τα αποτελέσματα, που προκύπτουν, είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά.Τα Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών (ΚΔΑΠ) είναι ειδικοί χώροι, που προσφέρουν δημιουργικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες σε παιδιά 5 – 12 ετών κατά τις απογευματινές ώρες, συμβάλλοντας στην κοινωνικοποίηση των παιδιών και διευκολύνοντας τους γονείς τους. Από την ίδρυσή τους στην Ελλάδα, μέχρι και σήμερα, τα ΚΔΑΠ έχουν επεκταθεί σημαντικά, περιλαμβάνοντας και τα ΚΔΑΠ ΑΜΕΑ, που απευθύνονται σε παιδιά με αναπηρίες. Ωστόσο, η επίδραση της διδασκαλίας του χορού στα παιδιά μη τυπικής εκπαίδευσης στο πλαίσιο των ΚΔΑΠ και ΚΔΑΠ ΑΜΕΑ δεν έχει μέχρι σήμερα μελετηθεί. Η παρούσα διατριβή επικεντρώνεται στη λειτουργία του χορού, ως μέσο θεραπείας, κοινωνικοποίησης και συμπερίληψης και στα συναισθηματικά, ψυχικά και σωματικά οφέλη, που προκύπτουν από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Το θεωρητικό μέρος της εργασίας εστιάζει στον χορό και στη χοροθεραπεία με εστίαση στα άτομα με αναπηρία, καθώς και στον θεσμό των ΚΔΑΠ και των ΚΔΑΠ ΑΜΕΑ σε επίπεδο οργάνωσης και λειτουργίας, ως χώροι διδασκαλίας, μεταξύ άλλων θεματικών, και του χορού σε παιδιά τυπικής και μη τυπικής εκπαίδευσης. Το ερευνητικό μέρος έχει εμπειρικό ερευνητικό χαρακτήρα, αξιοποιώντας επιτόπια μελέτη καθώς και συνεντεύξεις σε δύο ΚΔΑΠ και ΚΔΑΠ ΑΜΕΑ στη Λάρισα, προκειμένου να διερευνηθούν οι απόψεις και οι εμπειρίες των υπευθύνων και των μελών του διδακτικού προσωπικού, καθώς και των, συμμετεχόντων σε μαθήματα χορού, παιδιών και των γονέων τους, ώστε να διαπιστωθούν τα εν γένει οφέλη, που προκύπτουν από τον χορό σε παιδιά μη τυπικής εκπαίδευσης. Τα αποτελέσματα του παρόντος ερευνητικού πονήματος αναδεικνύουν τη σημασία του χορού ως μέσον ενίσχυσης της κοινωνικοποίησης, της συναισθηματικής ενδυνάμωσης και της δημιουργικής έκφρασης παιδιών με αναπηρία στα ΚΔΑΠ τυπικής και μη τυπικής εκπαίδευσης. Καταδεικνύεται ερευνητικά ότι ο χορός συμβάλλει ουσιαστικά στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης, της σωματικής αυτοαντίληψης και της συνεργασίας, αντανακλώντας πορίσματα προηγούμενων μελετών, αν και σε ένα διαφορετικό ερευνητικό πλαίσιο (Zitomer & Reid, 2011· Goodwin et al., 2004· Jeong et al., 2005). Παράλληλα, επιβεβαιώνεται το γεγονός ότι η χοροθεραπεία και ο συμπεριληπτικός χορός μπορούν να λειτουργήσουν ως γέφυρα συμπερίληψης και αποδόμησης στερεοτύπων (Herman & Chatfield, 2010· Duquette, 2010), με ουσιαστικά αποτελέσματα στην ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη των παιδιών. Τέλος, εντοπίζονται προκλήσεις στην προσφορά μαθημάτων χορού σε παιδιά μη τυπικής εκπαίδευσης στο πλαίσιο των ΚΔΑΠ και ΚΔΑΠ ΑΜΕΑ, που σχετίζονται με την πρόσβαση, την υποδομή και την εκπαίδευση του προσωπικού, καθώς και την ανάγκη περαιτέρω ενίσχυσης των δομών με εξειδικευμένα προγράμματα χορού/χοροθεραπείας.