Εκτίμηση επιπέδων εμπιστοσύνης, μοναξιάς και τάσης κοινωνικότητας με εργαστηριακές μετρήσεις νεύρο-ορμονικών πεπτιδίων σε επισκέπτες της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας: μελέτη παρέμβασης με έκθεση σε δομημένο οπτικοακουστικό ερέθισμα και με ομάδα ελέγχου

Abstract

Introduction: Loneliness, trust, sociability, and perceived stress have been found to be associated with lipid markers, biometrics, hormone levels, markers of inflammation, and behaviors that affect people’s health. At the same time, exposure to musical stimuli has been reported to affect neurotransmitter and hormone levels. Aim: The primary aim of the present PhD thesis was to investigate the possible effects of a music audiovisual stimulus, namely Syrtaki of M. Theodorakis, on plasma oxytocin, dopamine, vasopressin, and serum cortisol levels, and the tendency for trust, as well as on biometric and other personal characteristics in a sample of primary health care attendees. Secondary objectives included examining the associations between the aforementioned hormonal variations, semi-quantitative plasma C-reactive protein (CRP), socio-demographic factors, health information, behavioral variables, other personal information and situations, and baseline levels of loneliness, trust, sociability, and perceived stress. Material and Methods: The sample was collected between May and July 2023, and 120 participants were included out of 288 scheduled appointments during two morning sessions per week, consecutively. Participants had to be between 40 and 75 years old and with a Body Mass Index (BMI) ≤29.9 kg/m2. They were asked to voluntarily consent and agreed to provide medical information. For the analysis, available laboratory tests from their regular check-ups, which were performed up to six months before or upon the beginning of the research process, were used, after participants’ consent. Also, an information sheet was designed and used to collect the required socio-demographic, health, personal or social engagement, and personal event information for the needs of this PhD thesis. For estimating the levels of loneliness, trust, sociability, and perceived stress, relevant scales were adopted. Out of the 120 participants initially included in the study, 80 participants were randomly selected to participate in the blood sampling. From this group, participants were then randomly assigned to the intervention group (40 participants) – who watched and listened to the audiovisual stimulus, and the control group (40 participants) – without being exposed to the stimulus. Blood samples for measuring levels of plasma oxytocin, dopamine, vasopressin, serum cortisol, and plasma semi-quantitative CRP were collected from December 2023 to June 2024, early in the morning. The audiovisual music element was Syrtaki by Mikis Theodorakis and lasted approximately five minutes. For the intervention group, two blood samples were collected, one before the exposure to the music audiovisual stimulus and one 20 minutes after the exposure to measure plasma oxytocin, dopamine, vasopressin, and serum cortisol variations, while blood pressure (BP), heart rate (HR) and oxygen saturation (OS) were also measured for the intervention group before and after the exposure to the audiovisual stimulus. Results: The present findings showed that alcohol consumption was associated with increased loneliness (OR: 5.55, p=0.014), increased triglyceride levels with moderate or no loneliness (OR: 0.20, p=0.026), and increased low-density lipoprotein/high-density lipoprotein atherosclerotic index with increased subjective loneliness (OR: 4.50, p=0.035). In addition, those who were unmarried/divorced/widowed scored higher on the University of California, Los Angeles (UCLA) Loneliness Scale (unstandardized β=-4.10, p=0.045), and those who contacted or met fewer friends during the past six months were found to have significantly higher loneliness scores (β=-0.56, p<0.001). Furthermore, significantly higher loneliness scale scores were found among those with lower levels of trust (β=-1.29, p=0.032), while those with more behavioral risk factors (β=2.03, p=0.032) had significantly higher loneliness levels (β=2.03, p=0.032). In addition, it was found that after the exposure to the audiovisual stimulus, plasma oxytocin levels increased by an average of 0.72pg/ml (p<0.001) in 85.0% of participants of the intervention group, while plasma dopamine levels increased by 0.21ng/ml (p=0.001) in 67.5% of participants also of the intervention group. For each unit increase in the loneliness scale (higher loneliness), the odds of increased oxytocin and dopamine levels, after the exposure, decreased significantly (OR=0.88, p=0.039). Furthermore, in those who experienced a decrease in serum cortisol levels after the exposure to the audiovisual stimulus, mean cortisol levels decreased from 19.7 to 16.1μg/dL (p<0.001), while in those who experienced an increase in cortisol, mean cortisol increased from 12.0 to 15.3μg/dL (p=0.005). Furthermore, it was found that those who had a decrease in serum cortisol levels after the exposure to the stimulus had significantly lower mean BMI levels compared to those who experienced an increase in serum cortisol levels (26.2 vs. 27.8kg/m2, p=0.026), a greater decrease in mean systolic BP (-9.0 vs. -0.7mm Hg, p=0.050) and an increase in Emotional Reliance of Personal Trust and Connections (PerTC) Scale (+0.2 vs. -0.3, p=0.043). Participants with higher baseline plasma vasopressin levels, compared to those with lower baseline vasopressin levels, appeared to have lower mean diastolic BP before (76.2 vs. 83.1mm Hg, p<0.05) and after the intervention (77.5 vs. 84.6mm Hg, p<0.05) and higher mean plasma dopamine levels before the intervention (7.82 vs. 7.53ng/ml, p<0.05). Additionally, those with higher vasopressin levels before the exposure to the stimulus had a significantly lower increase in vasopressin levels after the exposure, compared to those with lower vasopressin levels before the exposure to the stimulus (+1.67 vs. +3.71pg/ml, respectively, p<0.001). Finally, each unit increase in BMI was associated with increased odds of higher semi-quantitative plasma CRP levels (OR=1.26, p=0.033), higher number of prescribed medications per day showed significant associations with high semi-quantitative CRP levels (OR=4.21, p=0.049), while for each unit increase in the Personal Sociability and Connections scale (PeSCs), the odds of higher semi-quantitative CRP levels decreased (OR=0.91, p=0.025). Conclusions: In summary, the music audiovisual stimulus based on Mikis Theodorakis’ Syrtaki appeared to have a unique influence on all four hormones studied. At the same time, its influence on somatometric data, on the physical response to stress, and on psycho-emotional responses, such as loneliness, was highlighted. Furthermore, the correlations of demographic, behavioral, psychosocial, and health parameters and an inflammatory marker (semi-quantitative CRP) point out the importance of future multidisciplinary or interdisciplinary research efforts that include social, emotional, and behavioral variables together with laboratory markers or medical conditions. Additionally, feelings such as loneliness and sociability were associated with laboratory markers concerning participants’ lipid profile and renal function, as well as with social factors and health behaviors that may be related to disease development or outcome. Moreover, it is clear that music tools with a cultural background could be used in the context of interventions and research in primary healthcare to enhance social connection and emotional well-being. The need for interdisciplinarity and multidisciplinarity, both at the research and field level, is evident throughout the spectrum of the present PhD thesis, while it is necessary to have evidence-based information before designing or implementing programs trying to improve mental and physical health. The present data is important when the aim is to provide a more holistic approach concerning a person’s well-being as a whole and not only as a patient. Therefore, the need to overcome any limitations regarding the collaboration of different fields is also underlined. Evidence-based socio-medical information is essential for a more integrated approach, since behavioral and physical responses should be analyzed in combination.

Εισαγωγή: Η μοναξιά, η εμπιστοσύνη, η τάση για κοινωνικότητα και το αντιλαμβανόμενο στρες έχουν βρεθεί να σχετίζονται με λιπιδαιμικούς δείκτες, βιομετρικά δεδομένα, επίπεδα ορμονών, δείκτες φλεγμονής και συμπεριφορές που επηρεάζουν την υγεία του ατόμου. Ταυτόχρονα, η έκθεση σε μουσικά ερεθίσματα αναφέρεται ότι σχετίζεται με τα επίπεδα νευροδιαβιβαστών και ορμονών. Στόχοι: Ο πρωταρχικός σκοπός της παρούσας Διδακτορικής Διατριβής (Δ.Δ.) ήταν να διερευνηθούν οι πιθανές επιδράσεις ενός μουσικού οπτικοακουστικού ερεθίσματος, συγκεκριμένα το Συρτάκι του Μ. Θεοδωράκη, στις συγκεντρώσεις ωκυτοκίνης, ντοπαμίνης και βαζοπρεσσίνης πλάσματος και κορτιζόλης ορού, στην τάση για εμπιστοσύνη αλλά και σε βιομετρικά και άλλα προσωπικά χαρακτηριστικά σε ένα δείγμα ατόμων προερχόμενο από την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας (Π.Φ.Υ.). Δευτερεύοντες στόχοι περιλάμβαναν την εξέταση των συσχετίσεων μεταξύ των προαναφερθέντων ορμονικών διακυμάνσεων, της ημιποσοτικής αντιδρώσας πρωτεΐνης C (CRP) στο πλάσμα, των κοινωνικό-δημογραφικών παραγόντων, των πληροφοριών υγείας, των συμπεριφορικών μεταβλητών, άλλων προσωπικών πληροφοριών και καταστάσεων και των αρχικών επιπέδων μοναξιάς, εμπιστοσύνης, τάσης για κοινωνικότητα και αντιλαμβανόμενου στρες. Υλικό και Μεθοδολογία: Το δείγμα συλλέχθηκε από τον Μάιο έως και τον Ιούλιο του 2023 και συμπεριλήφθηκαν 120 συμμετέχοντες, από τα 288 προγραμματισμένα ραντεβού κατά τη διάρκεια δύο πρωινών βαρδιών ανά εβδομάδα, διαδοχικά. Οι συμμετέχοντες έπρεπε να είναι μεταξύ 40 και 75 ετών και με Δείκτης Μάζας Σώματος (Δ.Μ.Σ.) ≤29.9kg/m2. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να συναινέσουν οικειοθελώς και να συμφωνήσουν να προσφέρουν ιατρικές πληροφορίες. Για την ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν, ύστερα από τη συγκατάθεση των συμμετεχόντων, οι διαθέσιμες εργαστηριακές εξετάσεις από τον τακτικό τους έλεγχο, που διενεργήθηκαν έως και έξι μήνες πριν ή κατά την έναρξη της ερευνητικής διαδικασίας. Επίσης, σχεδιάστηκε και χρησιμοποιήθηκε ένα φύλλο καταγραφής για τη συλλογή των απαιτούμενων κοινωνικό-δημογραφικών στοιχείων, πληροφοριών υγείας και πληροφοριών προσωπικής ή κοινωνικής ενασχόλησης και καταστάσεων, για τις ανάγκες της παρούσας Δ.Δ. Χρησιμοποιήθηκαν κλίμακες για την αποτύπωση των επιπέδων μοναξιάς, εμπιστοσύνης, τάσης για κοινωνικότητα και αντιλαμβανόμενου στρες. Από τους 120 συμμετέχοντες που συμπεριλήφθηκαν αρχικά στη μελέτη, πραγματοποιήθηκε τυχαία επιλογή 80 συμμετεχόντων, για να λάβουν μέρος στην αιμοληψία. Από αυτήν την ομάδα, οι συμμετέχοντες στη συνέχεια κατανεμήθηκαν, και πάλι τυχαιοποιημένα, στην ομάδα παρέμβασης (40 συμμετέχοντες) –οι οποίοι παρακολούθησαν το οπτικοακουστικό ερέθισμα– και στην ομάδα ελέγχου (40 συμμετέχοντες) –χωρίς έκθεση στο ερέθισμα. Δείγματα αίματος για τη μέτρηση των επιπέδων ωκυτοκίνης, ντοπαμίνης, βαζοπρεσσίνης πλάσματος, κορτιζόλης ορού και ημιποσοτικής CRP πλάσματος, συλλέχθηκαν από τον Δεκέμβριο του 2023 έως τον Ιούνιο του 2024, νωρίς το πρωί. Το οπτικοακουστικό μουσικό στοιχείο, ήταν το Συρτάκι του Μίκη Θεοδωράκη και είχε διάρκεια περίπου πέντε λεπτών. Για την ομάδα παρέμβασης ελήφθησαν δύο δείγματα αίματος, ένα αμέσως πριν την έκθεση στο μουσικό οπτικοακουστικό ερέθισμα και ένα 20 λεπτά μετά την έκθεση, για τη μέτρηση της ωκυτοκίνης, ντοπαμίνης, βαζοπρεσσίνης πλάσματος και της κορτιζόλης ορού, ενώ η αρτηριακή πίεση (Α.Π.), ο καρδιακός ρυθμός και ο κορεσμός οξυγόνου μετρήθηκαν επίσης για την ομάδα παρέμβασης πριν και μετά την έκθεση στο οπτικοακουστικό ερέθισμα. Αποτελέσματα: Από τα παρόντα ευρήματα φάνηκε ότι η κατανάλωση αλκοόλ σχετίζεται με αυξημένη μοναξιά (OR: 5,55, p=0,014), τα αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων με μέτρια ή καθόλου μοναξιά (OR: 0,20, p=0,026), ενώ ο αυξημένος αθηρωματικός δείκτης λιποπρωτεΐνης χαμηλής πυκνότητας (LDL)/ λιποπρωτεΐνης υψηλής πυκνότητας (HDL) με αυξημένη υποκειμενική μοναξιά (OR: 4,50, p=0,035). Επιπλέον, τα άτομα που ήταν άγαμα/διαζευγμένα/σε χηρεία σημείωσαν υψηλότερη βαθμονόμηση στην κλίμακα μοναξιάς του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, Λος Άντζελες (UCLA) (unstandardized β=-4,10, p=0,045) και όσοι επικοινώνησαν με ή συνάντησαν λιγότερα φιλικά πρόσωπα κατά τη διάρκεια του τελευταίου εξαμήνου βρέθηκαν να έχουν σημαντικά υψηλότερη βαθμονόμηση στη μοναξιά (β=-0,56, p<0,001). Σημαντικά υψηλότερη βαθμονόμηση στην κλίμακα μοναξιάς ανιχνεύθηκε σε όσους είχαν χαμηλότερα επίπεδα εμπιστοσύνης (β=-1,29, p=0,032), ενώ όσοι είχαν περισσότερους συμπεριφορικούς παράγοντες κινδύνου είχαν σημαντικά υψηλότερη βαθμονόμηση στη μοναξιά (β=2,03, p=0,032). Εκτός αυτού, βρέθηκε ότι μετά την έκθεση στο οπτικοακουστικό ερέθισμα τα επίπεδα ωκυτοκίνης αυξήθηκαν κατά μέσο όρο 0,72pg/ml (p<0,001) στο 85,0% των συμμετεχόντων για την ομάδα παρέμβασης, ενώ τα επίπεδα ντοπαμίνης αυξήθηκαν κατά 0,21ng/ml (p=0,001) στο 67,5% των συμμετεχόντων επίσης για την ομάδα παρέμβασης. Για κάθε επιπλέον μονάδα στη βαθμονόμηση της κλίμακας της μοναξιάς (υψηλότερη μοναξιά), οι πιθανότητες για αυξημένα επίπεδα ωκυτοκίνης και ντοπαμίνης, μετά την παρέμβαση, μειώθηκαν σημαντικά (OR=0,88, p=0,039). Επίσης, σε όσους παρατηρήθηκε μείωση των επιπέδων κορτιζόλης μετά την έκθεση στο οπτικοακουστικό ερέθισμα, τα επίπεδα κορτιζόλης μειώθηκαν κατά μέσο όρο από 19,7 σε 16,1μg/dL (p<0,001), ενώ σε όσους παρατηρήθηκε αύξηση της κορτιζόλης, η κορτιζόλη αυξήθηκε κατά μέσο όρο από 12,0 σε 15,3μg/dL (p=0,005). Ακόμη, βρέθηκε ότι όσοι είχαν μείωση των επιπέδων κορτιζόλης ορού μετά την έκθεση στο ερέθισμα είχαν σημαντικά χαμηλότερα μέσα επίπεδα Δ.Μ.Σ. σε σχέση με εκείνους που εμφάνισαν αύξηση των επιπέδων κορτιζόλης ορού (26,2 έναντι 27,8kg/m2, p=0,026), μεγαλύτερη μείωση της μέσης συστολικής Α.Π. (-9,0 έναντι -0,7mm Hg, p=0,050) και αυξημένη Συναισθηματική Εξάρτηση στην Κλίμακα Προσωπικής Εμπιστοσύνης και Επαφών (PerTC) (+0,2 έναντι -0,3, p=0,043). Οι συμμετέχοντες με υψηλότερα αρχικά επίπεδα βαζοπρεσσίνης, σε σύγκριση με εκείνους που βρέθηκαν με χαμηλότερα αρχικά επίπεδα βαζοπρεσσίνης, φαίνεται πως παρουσίασαν χαμηλότερα μέσα επίπεδα διαστολικής Α.Π. πριν (76,2 έναντι 83,1mm Hg, p<0,05) και μετά την παρέμβαση (77,5 έναντι 84,6mm Hg, p<0,05) και υψηλότερα μέσα επίπεδα ντοπαμίνης πριν από την παρέμβαση (7,82 έναντι 7,53ng/ml, p<0,05). Επίσης, όσοι είχαν υψηλότερα επίπεδα βαζοπρεσσίνης πριν από την έκθεση στο ερέθισμα, σε σχέση με εκείνους που είχαν χαμηλότερα επίπεδα, βρέθηκαν με σημαντικά χαμηλότερη αύξηση των επιπέδων βαζοπρεσσίνης μετά την έκθεση (+1,67 έναντι +3,71pg/ml, αντίστοιχα, p<0,001). Τέλος, μία μοναδιαία αύξησης του Δ.Μ.Σ. βρέθηκε να σχετίζεται με αυξημένες πιθανότητες για υψηλότερα επίπεδα ημιποσοτικής CRP (OR=1,26, p=0,033), η λήψη μεγαλύτερου αριθμού συνταγογραφημένων φαρμάκων την ημέρα έδειξε σημαντικές συσχετίσεις με υψηλά επίπεδα ημιποσοτικής CRP (OR=4,21, p=0,049), ενώ για κάθε αύξηση μίας μονάδας στην κλίμακα Προσωπικής Κοινωνικότητας και Επαφών (PeSCs), οι πιθανότητες για υψηλότερα επίπεδα ημιποσοτικής CRP μειώθηκαν (OR=0,91, p=0,025). Συμπεράσματα: Συνοψίζοντας, το μουσικό οπτικοακουστικό ερέθισμα που βασίστηκε στο Συρτάκι του Μίκη Θεοδωράκη, φάνηκε να επηρεάζει με διαφορετικούς τρόπους και τις τέσσερεις ορμόνες που μελετήθηκαν. Ταυτόχρονα, αναδείχθηκε η επιρροή του σε σωματομετρικά δεδομένα, στη σωματική απόκριση στο στρες αλλά και σε ψυχοσυναισθηματικές αποκρίσεις, όπως η μοναξιά. Επιπλέον, οι συσχετίσεις δημογραφικών, συμπεριφορικών, ψυχοκοινωνικών και παραμέτρων υγείας και ενός δείκτη φλεγμονής (ημιποσοτική CRP), αναδεικνύουν τη σημασία μελλοντικών διεπιστημονικών ερευνητικών προσπαθειών που περιλαμβάνουν κοινωνικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές μεταβλητές από κοινού με εργαστηριακούς δείκτες ή ασθένειες. Επιπρόσθετα, συναισθήματα όπως η μοναξιά και η τάση για κοινωνικότητα συνδέονται με εργαστηριακούς δείκτες που σχετίζονται με το λιπιδαιμικό προφίλ των ατόμων και τη νεφρική λειτουργία αλλά και με κοινωνικούς παράγοντες και συμπεριφορές υγείας που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην εμφάνιση ή έκβαση ασθενειών. Ακόμη, διαφαίνεται ότι μουσικά εργαλεία που χαρακτηρίζονται από ένα πολιτισμικό υπόβαθρο θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στα πλαίσια παρεμβάσεων αλλά και ερευνών στην Π.Φ.Υ. για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της συναισθηματικής ευεξίας. Η ανάγκη για διεπιστημονικότητα τόσο σε επίπεδο έρευνας όσο και σε επίπεδο πεδίου είναι διάχυτη σε όλο το φάσμα των αποτελεσμάτων της Δ.Δ., ενώ είναι απαραίτητο να υπάρχουν δεδομένα βασισμένα στην τεκμηρίωση πριν το σχεδιασμό ή την υλοποίηση προγραμμάτων βελτίωσης της ψυχικής και σωματικής υγείας. Με αυτόν τον τρόπο, γίνεται αντιληπτό ότι τα προαναφερόμενα δεδομένα είναι σημαντικά κυρίως όταν ο στόχος είναι μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση σχετικά με την ευημερία του ατόμου ως μία ενιαία οντότητα και όχι μόνο ως ασθενή. Ως εκ τούτου, υπογραμμίζεται και η ανάγκη να ξεπεραστούν τυχόν περιορισμοί όσον αφορά στη συνεργασία διαφορετικών επιστημονικών πεδίων. Οι κοινωνικό-ιατρικές πληροφορίες που βασίζονται στην τεκμηρίωση είναι απαραίτητες για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, καθώς συμπεριφορικές και σωματικές αντιδράσεις θα πρέπει να αναλύονται παράλληλα.