Ο κόσμος των επιθέτων: χρήση και λειτουργία του επιθέτου στην ελληνιστική εξαμετρική ποίηση

Abstract

In the present doctoral dissertation, the aim is to study the use and function of adjectives in Hellenistic hexametric poetry, specifically in the works of Aratus, Callimachus, Theocritus, Apollonius Rhodius, Nicander, Bion, and Moschus. More precisely, the study seeks to identify the Homeric formulaic epithets adopted by the Hellenistic poets and to investigate the shifts they undergo on semantic, morpho-syntactic, metrical, and ultimately poetological levels. A central focus of the dissertation is the determination and interpretation of the semantic range of these adjectives, as well as the changes it undergoes in comparison to their original epic usage. The Hellenistic poets introduce different shades of meaning that serve the new poetic demands of the works in which they appear. The Hellenistic epic framework often requires a process of “de-epicization” of the traditional epithets and noun–epithet formulas—that is, a deliberate distancing from the conventions of archaic poetics. The abandonment of earlier functions can also be achieved through an opposite process, that of “hyper-epicization,” a tendency toward an artificial recreation of epic atmosphere, which may lead to the reformation or reactivation of conventional formulas. Inevitably and reciprocally, these semantic redirections both result from and give rise to syntactic and morphological reconfigurations. For this reason, the dissertation also explores the syntactic changes affecting conventional ornamental adjectives, as their strict attributive use is often replaced by other syntactic structures that likewise contribute to semantic differentiation. Additionally, the study includes an examination of new morphological word formations composed of the structural elements of Homeric epic adjectives, in order to highlight more vividly the multifaceted perspective of the learned poets (poetae docti) in their re-evaluation of literary genres—one key feature of which is the lexicon, and particularly the use of fixed epithets. Finally, among the aims of this study is the identification of patterns of formulaic repetition in the use and distribution of adjectives across the works under examination, though not, of course, under the lens of Homer’s strict formulaic technique.

Στην παρούσα διδακτορική διατριβή τίθεται ως σκοπός να μελετηθεί ο τρόπος χρήσης και λειτουργίας των επιθέτων στην ελληνιστική εξαμετρική ποίηση και συγκεκριμένα στα έργα των Αράτου, Καλλιμάχου, Θεοκρίτου, Απολλωνίου Ροδίου, Νικάνδρου, Βίωνα και Μόσχου. Πιο συγκεκριμένα, στην εργασία αναζητούνται τα ομηρικά τυπικά επίθετα που παραλαμβάνονται από τους ελληνιστικούς ποιητές και διερευνώνται οι μετατοπίσεις που αυτά υφίστανται σε σημασιολογικό, μορφο-συντακτικό, μετρικό και εν τέλει ποιητολογικό επίπεδο. Στα κεντρικά ζητήματα της διατριβής αναδείχθηκε ο προσδιορισμός και η ερμηνεία της σημασιολογικής εμβέλειας αυτών των επιθέτων αλλά και των μεταβολών της σε σχέση με τον αρχικό επικό χειρισμό. Οι ελληνιστικοί ποιητές προσθέτουν διαφορετικές νοηματικές αποχρώσεις, οι οποίες εξυπηρετούν τις νέες ποιητικές απαιτήσεις των έργων όπου εντάσσονται. Το ελληνιστικό επικό πλαίσιο επιτάσσει συχνά την «απο-ομηρικοποίηση» τυπικών επιθέτων και λογοτύπων ουσιαστικό–επίθετο, την εσκεμμένη, δηλαδή, αποστασιοποίησή τους από τα στεγανά της αρχαϊκής ποιητικής. Η εγκατάλειψη της πρότερης λειτουργίας δύναται να επιτευχθεί ακόμα και με την αντίστροφη μέθοδο, την υπερ-επικοποίηση, μια τάση εκζήτησης προς τη δημιουργία επικής ατμόσφαιρας, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε αναμόρφωση ή αναμόχλευση τετριμμένων λογοτύπων. Αναπόφευκτα και αμφίδρομα, οι σημασιολογικέςανακατευθύνσεις συμπαρασύρονται από και συμπαρασύρουν τις συντακτικές και μορφολογικές επανατοποθετήσεις. Για τον λόγο αυτό διερευνώνται, επίσης, οι συντακτικές αλλαγές στις οποίες υπόκειται το συμβατικό κοσμητικό επίθετο, καθώς η αυστηρή επιθετική χρήση αντικαθίσταται και από άλλες συντακτικές φόρμες, οι οποίες συμβάλλουν επίσης στη σημασιολογική διαφοροποίηση. Επιπρόσθετα, συμπεριλαμβάνεται η μελέτη νέων μορφολογικών λεκτικών σχημάτων που συντίθενται με δομικά υλικά τα επικά συστατικά ομηρικών επιθέτων, ώστε να φανεί εναργέστερα η πολυπρισματική οπτική των λογίων ποιητών (poetae docti) στην αναθεώρηση των ειδών, ένα χαρακτηριστικό των οποίων είναι και το λεξιλόγιο και δη οι σταθεροί προσδιορισμοί. Τέλος, ανάμεσα στους σκοπούς της παρούσας εργασίας βρίσκεται και ο εντοπισμός στοιχείων τυπικής επανάληψης ως προς τη χρησιμοποίηση των επιθέτων και τη διάχυσή τους στα εξεταζόμενα έργα, αν και όχι φυσικά υπό το πρίσμα της ακραιφνούς λογοτυπικότητας του Ομήρου.