Αντιμετώπιση φαινομένων κοινωνικού αποκλεισμού: βελτίωση της νοητικής και κοινωνικο-συναισθηματικής ικανότητας εκπαιδευτικών και μαθητών δημοτικού σχολείου μέσω διαγενεακής εκπαιδευτικής παρέμβασης

Abstract

Intergenerational interventions serve as a bridge between generations and a factor in developing favourable conditions, collaborations, and relationships between students and elderly educators. The main goal is to study the impact of intergenerational interventions on both students and teachers.Specifically, the intergenerational education program aims on one hand to enhance the cognitive and psychosocial well-being of elderly individuals, and on the other hand, to provide learning support to school-aged children. Additionally, it seeks to combat stereotypes related to aging and issues of age segregation.The text discusses age-related stereotypes observed in the daily lives of children and their parents or guardians, as well as the emotions these stereotypes evoke in elderly individuals, who are often the primary recipients of such biased views.IntroductionThis study begins with the description and discussion of developmental milestones in both childhood and late adulthood, focusing on similar cognitive structures such as language, executive functions, metacognition, and others.It focuses on key issues related to cognitive and psychosocial empowerment that emerge through intergenerational interventions. The term intergenerational learning is broad and encompasses many types of relationships, interactions, and activities. How intergenerational learning is understood depends largely on how the term generation is defined.The most common definition is based on age group. Genealogically, it refers to the succession of family members. Pedagogically, one generation takes on the role of teacher and the other, the role of learner. Sociologically, a generation is a group of individuals who share common social, political, and cultural experiences. The text describes and discusses the cognitive abilities of elderly individuals and additionally analyzes the emotional change—or lack thereof—that results from intergenerational connections. It also includes an analysis of the tools used and the subsequent statistical evaluations conducted from previous implementations of intergenerational interventions. (Harper, 2014)( Antoniadou, Papantoniou, Tegos & Tsolaki, 2022) Furthermore, the emotional impact—whether positive or neutral—of intergenerational educational interventions on both age groups, the elderly and students, is examined. Method: Twenty- seven (27) retired educators, beneficiaries of the Greek Alzheimer Association of Thessaloniki, participated in the study. Of these, nine (9) formed the experimental group, nine (9) did not participate in any interventions and nine (9) were involved in various cognitive reinforcement programs offered by the Association. The student sample included hundred (100) children— eighteen (18) participated in the study, while the remaining eighteen (18) formed the control group. All ethical guidelines were strictly observed and applied throughout the study. Both the retired educators and the students underwent a comprehensive neuropsychological assessment to evaluate their cognitive abilities. Additionally, the educators were assessed for mood and daily functioning. At the end of the intervention, a questionnaire was given to the educators as well as to the parents/guardians to evaluate the outcomes of the intergenerational classroom. The entire study lasted 24 months, with the educational intervention taking place over a period of nine (9) months on a weekly basis every academic year. Sessions focused on providing support in cognitive subjects such as language and arithmetic. Results: Non-parametric tests were used to analyze the results, which revealed a significant improvement in the daily functioning of the educators in the experimental group after the intervention. Students demonstrated remarkable changes in vocabulary scores (between groups/intergroup), reading ability (between groups/intergroup), and arithmetic performance (within group). Qualitative analysis of the questionnaires revealed a range of emotions experienced by the educators and highlighted the potential to generalize such programs to different contexts. Trusting relationships were developed between participants—both teachers and students. A supportive and empowering environment was created for both generations. Numerous social interactions emerged, helping to combat social isolation among the elderly educators. Students, families, and the educational community actively participated in intergenerational activities. Conclusions: The analysis indicates that intergenerational interventions aimed at cognitive and psychosocial empowerment tend to benefit students the most, although the advantages for the educators are also notable. Changes were observed in children’s attitudes toward older adults, as well as a strong interest among the retired educators in continued active participation. In conclusion, the program has the potential to bring about long-term change within the community and to contribute as a non-pharmaceutical approach to addressing dementia-related disorders. It is anticipated that this program can serve as a model for combating age-based segregation and promoting intergenerational collaboration.

Οι διαγενεακές παρεμβάσεις αποτελούν μοχλό σύνδεσης των γενεών και παράγοντα ανάπτυξης ευνοϊκών συνθηκών, συνεργασιών και σχέσεων μαθητών και ηλικιωμένων εκπαιδευτικών. Βασικός στόχος είναι η μελέτη των συνθηκών της διαγενεακής παρέμβαση, τόσο στους μαθητές όσο και στους εκπαιδευτικούς. Συγκεκριμένα το πρόγραμμα διαγενεακής εκπαίδευσης, αποσκοπεί αφενός στη νοητική και ψυχοκοινωνική ενδυνάμωση των ατόμων τρίτης ηλικίας και αφετέρου στην παροχή μαθησιακής υποστήριξης σε παιδιά σχολικής ηλικίας. Επιπλέον στοχεύει στην καταπολέμηση των στερεοτύπων γύρω από την γήρανση αλλά και τα ζητήματα του ηλικιακού διαχωρισμού. Γίνεται συζήτηση των ηλικιακών στερεοτύπων που παρατηρούνται στην καθημερινότητα, των παιδιών και των γονέων ή κηδεμόνων καθώς και για τα συναισθήματα που προκαλούνται στους ηλικιωμένους που είναι οι βασικοί αποδέκτες των στερεοτυπικών απόψεων. Εισαγωγή: Η παρούσα εργασία ξεκινάει με την περιγραφή και συζήτηση γύρω από τα αναπτυξιακά ορόσημα τόσο της παιδικής ηλικίας όσο και της ύστερης ενήλικης ζωής, σε παρεμφερείς νοητικές δομές (γλώσσα, εκτελεστικές λειτουργίες, μεταγιγνώσκειν κ.α.). Επικεντρώνεται, στα βασικά ζητήματα της νοητικής και ψυχοκοινωνικής ενδυνάμωσης που διαφαίνονται μέσα από την διαγενεακή παρεμβάση. Ο σχχεδιασμός και το περιεχομεμο της παρέμβασης καθως και τα εργαλεια αξιολόγησης, δεν περιλαμβαναν αναγνωριση ή μετρηση της συναισθηματικης καταστασης των παιδιων , συνεπως δεν υπαρχει η δυνατοτητα αξιολιγησης της κατά τα άλλα ιδιαιτερα ενδιαφερουσας θεματικής. Στις ποιοτικες μεττησεις εγινε εμμεση αναφορα στο συναισθημα των παιδιων αναφορικα με την παρεμβαση, αλλα ο κυριος στοχος ηταν τα στερεότυπα και κυριως το στερεότυπο του ηλικισμού. Η αναγνωριση των συναισθηματων θα μπορουσε να ενταχθει στους περιορισμους της μελετης, καθως δεν υπαρχουν εργαλεια αξιολογησης πριν και μετα την παρεμβασης. Ο όρος διαγενεακή μάθηση (intergenerational learning) είναι ιδιαίτερα ευρύς και καλύπτει πολλά είδη σχέσεων, αλληλεπιδράσεων και δραστηριοτήτων. Η θεώρηση της διαγενεακής μάθησης επηρεάζεται από το πως ορίζεται η έννοια «γενιά». (Harper, 2014) (Antoniadou, Papantoniou, Tegos & Tsolaki, 2022) Ο όρος διαγενεακή μάθηση (intergenerational learning) είναι ιδιαίτερα ευρύς και καλύπτει πολλά είδη σχέσεων, αλληλεπιδράσεων και δραστηριοτήτων. Η θεώρηση της διαγενεακής μάθησης επηρεάζεται από το πως ορίζεται η έννοια «γενιά». Ο πιο συνηθισμένος ορισμός είναι με βάση την ηλικιακή ομάδα. Γενεαλογικά: περιγράφει τη διαδοχή των μελών της οικογένειας. Παιδαγωγικά: η μία γενιά αναλαμβάνει τον ρόλο του δασκάλου και η άλλη γενιά, τον ρόλο του μαθητή. Κοινωνιολογικά: η γενιά ως σύνολο ατόμων, που μοιράζονται κοινές κοινωνικές, πολιτικές και πολιτιστικές εμπειρίες. ) ( Antoniadou, Papantoniou, Tegos & Tsolaki, 2022) Γίνεται περιγραφή και συζήτηση των νοητικών ικανοτήτων των ηλικιωμένων και επιπρόσθετα ανάλυση της σχετικής συναισθηματικής αλλαγής ή μη που προκαλεί η διαγενεακή σύνδεση. Μέθοδος: Συμμετείχαν είκοσι οκτώ (27) συνταξιούχοι εκπαιδευτικοί, ωφελούμενοι στην Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer Θεσσαλονίκης εκ των οποίων οι εννέα (9) αποτέλεσαν την πειραματική ομάδα, εννέα (9) δεν συμμετείχαν σε παρεμβάσεις και εννέα (9) παρακολουθούσαν διάφορα προγράμματα νοητικής ενδυνάμωσης, στην Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer Θεσσαλονίκης. Το δείγμα των μαθητών αποτέλεσαν 100) παιδιά, όπου, δέκα οκτώ (18) πήραν μέρος στην μελέτη και δέκα οκτώ (18) αποτέλεσαν την ομάδα ελέγχου. Όλοι οι ηθικοί περιορισμοί λήφθηκαν υπόψη και εφαρμόστηκαν σε όλα τα σημεία. Τόσο οι συνταξιούχοι εκπαιδευτικοί όσο και οι μαθητές υποβλήθηκαν σε πλήρη νευροψυχολογικό έλεγχο για την αξιολόγηση των νοητικών τους ικανοτήτων, ενώ οι εκπαιδευτικοί υποβλήθηκαν και σε διάφορες μετρήσεις της διάθεσης και καθημερινής λειτουργικότητας. Μετά το πέρας της παρέμβασης δόθηκε ερωτηματολόγιο σε εκπαιδευτικούς και γονείς/ κηδεμόνες ώστε να κρίνουν την έκβαση της διαγενεακής τάξης. Η μελέτη είχε διάρκεια εικοσιτέσσερις (24) μήνες και η εκπαιδευτική παρέμβαση εννέα (9) μήνες σε εβδομαδιαία βάση και συναντήσεις με βασικό περιεχόμενο την παροχή υποστήριξης στα νοητικά αντικείμενα της γλώσσας και της αριθμητικής. Αποτελέσματα: Εφαρμόστηκαν μη παραμετρικοί έλεγχοι για την εξαγωγή των αποτελεσμάτων όπου διαφάνηκε η διαφορά στην καθημερινή λειτουργικότητα των εκπαιδευτικών συμμετεχόντων μετά την παρέμβαση. Οι μαθητές παρουσίασαν σημαντικές αλλαγές στις μετρήσεις του λεξιλογίου (διο-ομαδικά), της αναγνωστικής ικανότητας (διο-ομαδικά) και της αριθμητικής (ενδοομαδική). Η ποιοτική ανάλυση των ερωτηματολογίων ανέδειξε τα διάφορα συναισθήματα που προκλήθηκαν στους εκπαιδευτικούς αλλά και την γενίκευση τέτοιων προγραμμάτων σε διαφορετικά πλαίσια. Ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ των συμμετεχόντων, εκπαιδευτικών και των μαθητών. Δημιουργία ενδυναμωτικού και θετικού περιβάλλοντος και για τις δύο γενιές. Πολλαπλές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που οδηγούν στην καταπολέμηση της κοινωνικής απομόνωσης για τους ηλικιωμένους εκπαιδευτικούς. Ενεργός συμμετοχή των μαθητών, οικογένειας και εκπαιδευτικής κοινότητας σε διαγενεακές δραστηριότητες. Συμπεράσματα: Μέσα από την σχετική ανάλυση παρατηρείται ότι, οι διαγενεακές παρεμβάσεις που έχουν στόχο τη νοητική και ψυχοκοινωνική ενδυνάμωση φαίνεται να ευνοούν περισσότερο τους μαθητές αλλά και τα οφέλη για τους εκπαιδευτικούς δεν παύουν να είναι ασήμαντα. Παρατηρήθηκαν αλλαγές στη στάση των παιδιών προς την τρίτη ηλικία, αλλά και το έντονο ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών για ενεργό συμμετοχή. Εν κατακλείδι το πρόγραμμα έχει τη δυναμική να επιφέρει μακροχρόνιες αλλαγές στην κοινότητα και να συμβάλει, και ως μια μη φαρμακευτική παρέμβαση στην καταπολέμηση των διαταραχών της άνοιας. Αναμένουμε να λειτουργήσει ως πρότυπο πρόγραμμα που θα συμβάλλει στην καταπολέμηση του ηλικιακού διαχωρισμού και στην προώθηση της διαγενεακής συνεργασίας.