Το θεατρικό, πάσχον σώμα: από τους τόπους της θεραπείας στους χώρους αναπαράστασης του πάθους: σχεδιάζοντας τον δραματικό και παραστασιακό λόγο και χώρο στη διερεύνηση ενός μεταβαλλόμενου Αρχείου

Abstract

The doctoral dissertation aims to design a research framework through the continuous intersection of the cognitive fields of health sciences with the arts in general, and theater and performing arts in particular, combined with spatial sciences. Within these interconnected domains, an entire world of possibilities emerges, where spaces, social networks, therapeutic and educational protocols are reshaped and aligned with new cultural, educational, and scientific challenges. Disease and the suffering body are at the core of this inquiry. From healthcare and medical practice environments, which impose architectural applications and behavioral strategies, to representational spaces where disease and the afflicted body become dramatic subjects and theatrical performances and from anatomical theaters to museums, educational settings, and back again to historical examples and the archival material, numerous semantic and design potentials are identified. All occur within space and its multifaceted signification, experience, and representation.Within the archival material, scenarios of performance, therapy, and habitation of body-places are detected and identified, which constitute a central part of the research proposal. The study focuses on mapping a field that originates from historical, archival memory and culminates in the realm of research dramaturgy and performance, centered on the suffering body and the clinical gaze. It uses as a case study the rich archival material from the period of the Samian Hegemony, specifically the segment pertaining to the late 19th century. The manner in which the suffering body is theatricalized through administrative, journalistic, and political discourse, the dramas produced, reproduced, deconstructed and post-constructed by the discourse of the investigated archive, and the spatialities that emerge with the diseased body at their core, constitute scenes and proposals for dramaturgy and directing. Simultaneously, they reveal the "architectural" idiom through which a society is structured and affirmed in a given space and time, ultimately constituting a “performance of the real.”Based on an interdisciplinary methodology that combines the fields of theater, health culture, architecture, and, more broadly, the humanities, the dissertation: 1) Examines the environment from which the recordings originate and in which historical bodies and subjects operate, with an emphasis on the theatricality of everyday life. This theatricality is produced by the political, social, economic, cultural, and spatial dimensions of reality. The historical example of the Hegemony of Samos is presented in its organization and performance as a multi-locational stage of action, carefully designed as a "theater in the making," with the body and its pathology always at the center. 2) The representational nature of the archive is investigated both generally and specifically as material and a process for producing space, time, and representations. In particular, the archive is approached as a stage, a performance, a memory, a cultural body, and an affective (with the deleuzian perspective) process within space and time. The theatricality of the research archive is examined, focusing on its function as a machine for producing cultural representations centered on the suffering body. Issues concerning the operation of visibility, ostentation, "ghosting" and "fabrication", the role of the imaginary in organizing the archival space and the archive's performance, the "raw" archival material and its potential "reuse" within the theatrical context, as well as the concepts of trauma and healing as memory and representation, are integral parts of the investigation. 3) A focused investigation is conducted into the historical paradigm and archival material centered on the afflicted body with regard to the functions of representation, dramatization, performance, in the referential discourse concerning the afflicted body, the function of displacement and deconstruction, post-structuralism, spatial networks, and the formation of spatial relationships. These aspects are approached through the intersection of various perspectives on language, literature, dramatic writing, and spatial theory, as well as ethical and normative evaluations. 4) The pathological body, deformation, disability, representations of the non-normative, and health politics are examined interdisciplinarily as they emerge from the material under study. They are analyzed in terms of their biocultural significance and their management within a multifaceted representational context: the political and health scene, the archival-diagnostic scene, and the theatrical scene. Starting from scientific, institutional, and descriptive testimonies, the trajectory of the cultural-representational transformations of the afflicted body is gradually constructed—from the "grotesque spectacle" of the 19th century to the body-laboratory of bodily modifications, as seen in contemporary medical, aesthetic, and philosophical performances of the 21st century. A journey that is inevitably intertwined with the clinical gaze, the healthcare perspective, and the biopolitical and biocultural approach. The performative genealogy of the suffering body emerges, which is inevitably multidimensional. Theater theory engages in dialogue with clinical and administrative language and practice, thus creating a multi-layered space of action and habitation, resembling an extended and continuous site-specific performance. 5) The aesthetic and performative quality of the suffering body is investigated within contemporary cultural coordinates, which prove to interact inextricably with the past, while indicating new ways of management. The researched archive for health and disease as a body of evidence, as well as the biological body as a continuous living archive of illness and health, remain subjects of concern across various fields of knowledge, particularly within the complex domain where theater, health sciences, and spatial studies converge.

Η διδακτορική διατριβή επιδιώκει να σχεδιάσει έναν ερευνητικό χάρτη μέσα από τη συνεχή διάσχιση των γνωστικών πεδίων των επιστημών της υγείας με τις τέχνες γενικά και του θεάτρου και της παραστασιακής τέχνης ειδικά, σε συνδυασμό με τις επιστήμες του χώρου. Σε αυτές τις διασυνδεόμενες περιοχές ανοίγεται ένας ολόκληρος κόσμος δυνατοτήτων, εντός του οποίου οι χώροι, τα κοινωνικά δίκτυα, τα θεραπευτικά και εκπαιδευτικά πρωτόκολλα αναδιαμορφώνονται και συντονίζονται με τα νέα πολιτισμικά, εκπαιδευτικά, επιστημονικά διακυβεύματα. Η ασθένεια και το σώμα που πάσχει, βρίσκονται στο κέντρο του προβληματισμού. Από τους χώρους νοσηλείας και ιατρικής πράξης, που επιβάλλουν αρχιτεκτονικές εφαρμογές και συμπεριφορικές στρατηγικές, μέχρι τους χώρους αναπαράστασης, όπου η ασθένεια και το πάσχον σώμα γίνονται δραματικές υποθέσεις και θεατρικές επιτελέσεις μέσα στα αρχειακά ευρήματα, αλλά και από τα ανατομεία μέχρι τα μουσεία, τους χώρους εκπαίδευσης και πάλι πίσω στα ιστορικά παραδείγματα και την αρχειακή ύλη, εντοπίζονται πλήθος σημασιολογικών και σχεδιαστικών δυνατοτήτων. Όλα συμβαίνουν στο χώρο και στην πολλαπλή σημασιοδότηση, εμπειρία και αναπαράστασή του. Ανιχνεύονται και προσδιορίζονται μέσα στην αρχειακή ύλη σενάρια παράστασης, σενάρια θεραπείας, σενάρια κατοίκησης των σωμάτων-τόπων τα οποία και συγκροτούν κύριο μέρος της ερευνητικής πρότασης. Η έρευνα εστιάζει στη χαρτογράφηση ενός πεδίου που εκκινεί από την ιστορική, αρχειακή μνήμη και εκβάλλει στο πεδίο της ερευνητικής δραματουργίας και παράστασης, με άξονα το πάσχον σώμα και το κλινικό βλέμμα, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα μελέτης το πλούσιο αρχειακό υλικό από την περίοδο της Ηγεμονίας της Σάμου, μάλιστα το κομμάτι που αφορά τον όψιμο 19ο αιώνα. Ο τρόπος με τον οποίο το πάσχον σώμα θεατροποιείται μέσα από τον διοικητικό, δημοσιογραφικό, πολιτικό λόγο, τα δράματα που παράγει, αναπαράγει και μεταδομεί ο λόγος του ερευνώμενου αρχείου, οι χωρικότητες που προκύπτουν με κέντρο το σώμα που νοσεί, συνιστούν σκηνές και προτάσεις δραματουργίας και σκηνοθεσίας, ενώ παράλληλα αφήνουν να διαφανεί η αρχιτεκτονική με την οποία δομείται, και επιβεβαιώνεται μια κοινωνία σε δεδομένο χώρο και χρόνο, συνιστώντας εντέλει μια «παράσταση του πραγματικού». Με βάση τη διεπιστημονική μεθοδολογία που συνδυάζει τα πεδία του θεάτρου, του πολιτισμού της υγείας, της αρχιτεκτονικής, και γενικότερα των ανθρωπιστικών σπουδών, στη διατριβή :1) Εξετάζεται το περιβάλλον από όπου εκκινούν οι καταγραφές και δρουν τα ιστορικά σώματα και υποκείμενα με έμφαση στη θεατρικότητα της καθημερινότητας, η οποία παράγεται από την πολιτική, κοινωνική, οικονομική, πολιτισμική, χωρική διάσταση του πραγματικού. Το ιστορικό παράδειγμα της Ηγεμονίας της Σάμου παρουσιάζεται στην οργάνωση και επιτέλεσή του, ως μια πολυτοπική σκηνή δράσης, προσεκτικά σχεδιασμένης, ως ένα «θέατρο εν τω γίγνεσθαι», με κέντρο πάντα το σώμα και την παθολογία του. 2) Διερευνάται η παραστασιακότητα του αρχείου γενικά και ειδικά ως υλικό και διαδικασία παραγωγής χώρου, χρόνου και παραστάσεων. Συγκεκριμένα το προσεγγίζεται το αρχείο ως σκηνή, παράσταση, ως μνήμη, πολιτισμικό σώμα και παθηματική διαδικασία στο χώρο και το χρόνο. Ερευνάται η θεατρικότητα του αρχείου έρευνας, η λειτουργία του ως μιας μηχανής παραγωγής πολιτισμικών αναπαραστάσεων με κέντρο το πάσχον σώμα. Ζητήματα που αφορούν τη λειτουργία της ορατότητας, της «στοίχειωσης» και της «μύθευσης», ο ρόλος του φαντασιακού στην οργάνωση του αρχειακού χώρου και της παράστασης του αρχείου, η πρώτη ύλη και η εν δυνάμει «μετα-χρήση» της στο θεατρικό περικείμενο, η έννοια του τραύματος και του ιάματος ως μνήμη και ως αναπαράσταση, αποτελούν μέρη της έρευνας. 3) Γίνεται εστιασμένη διερεύνηση του ιστορικού παραδείγματος και του αρχειακού υλικού με κέντρο το πάσχον σώμα ως προς λειτουργίες της παράστασης, της δραματοποίησης στον αναφορικό λόγο για το πάσχον σώμα, τη λειτουργία της μετατόπισης και της μεταδόμησης, τα χωρικά δίκτυα και τη διαμόρφωση των χωρικών σχέσεων, που προσεγγίζονται μέσα από τη σύμπλεξη ποικίλων θεωρήσεων για τη γλώσσα, τη λογοτεχνία, τη δραματική γραφή και τη θεωρία των χώρων αλλά και τις ηθικές και κανονιστικές αξιολογήσεις. 4) Διερευνώνται διεπιστημονικά το παθολογικό σώμα, η παραμόρφωση, η αναπηρία, οι αναπαραστάσεις του μη-κανονικού και οι πολιτικές της υγείας, όπως αναδεικνύονται από το ερευνώμενο υλικό. Μελετώνται ως προς το βιοπολιτισμικό τους πρόσημο και τη διαχείρισή τους σε μια πολλαπλή παραστασιακή συνθήκη: στην πολιτική και υγειονομική σκηνή, στην αρχειακή-διαγνωστική σκηνή, στη σκηνή του θεάτρου. Με αφετηρία τις επιστημονικές, θεσμικές και περιγραφικές μαρτυρίες, συγκροτείται βαθμιαία η διαδρομή των πολιτιστικών-παραστασιακών μεταλλαγών του πάσχοντος σώματος από «θέαμα φρικώδες» , το 19ο αιώνα, μέχρι το σώμα-εργαστήριο σωματικών τροποποιήσεων, όπως συμβαίνει στις σύγχρονες ιατρικές ή αισθητικές και φιλοσοφικές επιτελέσεις του 21ου αιώνα. Μια διαδρομή που είναι οπωσδήποτε συνυφασμένη με το κλινικό βλέμμα, την υγειονομική οπτική, την βιοπολιτική και βιοπολιτισμική προσέγγιση. Αναδεικνύεται η παραστασιακή γενεαλογία του πάσχοντος σώματος η οποία είναι αναπόφευκτα πολυδιάστατη. Η θεωρία του θεάτρου συνδιαλέγεται με την κλινική και διοικητική γλώσσα και πρακτική, συνθέτοντας έτσι έναν πολυεπίπεδο χώρο δράσης και κατοίκησης, προσομοιάζοντας έτσι μια εκτεταμένη και διαρκή τοποειδική παράσταση. 5) Ερευνάται η αισθητική και παραστασιακή ποιότητα του πάσχοντος σώματος στη σύγχρονες πολιτισμικές συντεταγμένες οι οποίες αποδεικνύεται ότι αλληλεπιδρούν αναπόδραστα με το παρελθόν, υποδεικνύοντας ωστόσο νέους τρόπους διαχείρισης, καθώς το σώμα του αρχείου για την υγεία και την ασθένεια, αλλά και το βιολογικό σώμα ως διαρκές αρχείο ασθένειας και υγείας δεν παύουν να απασχολούν τα ποικίλα γνωστικά πεδία και ειδικά το σύμπλοκο πεδίο όπου συναντιούνται το θέατρο, οι επιστήμες της υγείας και του χώρου.