Η επίδραση ενός προγράμματος φυσικού/σωματικού γραμματισμού στη φυσική κατάσταση, στους δείκτες υγείας και στην ποιότητα ζωής ενήλικων εκπαιδευόμενων σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον σχολείου δεύτερης ευκαιρίας

Abstract

This dissertation investigates a critical institutional and social paradox: the absence of structured exercise programs within Greece's Second Chance Schools (SCS), educational institutions that aim to holistically empower vulnerable adult learners, yet overlook the well-documented health inequalities that systematically affect this population. In response, this study examined the impact of a "Physical Literacy" program — a concept adopted to align with the pedagogical philosophy of the SCS. The program, based on Concurrent Training involving aerobic and resistance exercise, lasted 20 weeks (2 60-minute sessions per week, progressive intensity of 65%-85% of maximum heart rate), and was implemented in two phases due to the COVID-19 disruptions, improving physical fitness, health indicators, and quality of life. In a randomized controlled trial (RCT), 62 adult learners aged 19-57 from the multicultural environment of the Komotini SCS, comprising a Christian majority and distinct groups from the Muslim Minority of Western Thrace (including Turkish-speaking/Turkish-origin, Pomak, and Roma individuals, based on participant self-identification), were allocated to an intervention group (IG, n=31) and a control group (CG, n=31). Pre- and post-intervention assessments included: (a) body composition and bone mineral density analysis via the reference method of dual-energy X-ray absorptiometry (DXA) and anthropometric measurements; (b) physical fitness evaluation using the ALPHA-FIT test battery; (c) recording of hemodynamic indicators (systolic and diastolic blood pressure, heart rate); and (d) quality of life assessment via the Short Form-36 (SF-36) questionnaire, validated for the Greek population. Data were analyzed using Repeated Measures Multivariate Analysis of Variance (MANOVA). The results revealed a statistically significant time × group interaction (p < .05) for nearly all parameters, with large to exceptionally large effect sizes (mean partial η2p = .495, range: .100 - .890), indicating divergent trajectories between the groups. The IG demonstrated substantial improvements across nearly all variables, including increases in maximal oxygen uptake (+14.9%) and mental health (+22.1%), and a reduction in body fat percentage (-7.3%). Conversely, the CG exhibited stagnation or significant deterioration (e.g., +4.0% body fat, -7.2% maximal oxygen uptake), highlighting the negative impact of inactivity during the pandemic and the protective effects of the intervention. Expected baseline sex differences were confirmed (males superior in strength, females in flexibility), yet no statistically significant differences in benefits were observed across cultural groups. This highlights the program's cross-cultural applicability and simplifies the prospect of its standardized, nationwide integration. In conclusion, these findings substantiate the dissertation's central policy proposition: the institutional integration of a similar, standardized program into the official SCS curriculum, framed as "Physical Literacy" and delivered by Physical Education specialists. Future research should build upon these findings by examining the scalability of benefits through national implementation and assessing their long-term sustainability.

Η διατριβή διερευνά ένα κρίσιμο θεσμικό και κοινωνικό παράδοξο: την απουσία δομημένων προγραμμάτων άσκησης από τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ), δομές που, ενώ στοχεύουν στην ολιστική ενδυνάμωση ευάλωτων ενήλικων εκπαιδευομένων, παραλείπουν να παρέμβουν στις τεκμηριωμένες κοινωνικές ανισότητες υγείας που πλήττουν συστηματικά τον συγκεκριμένο πληθυσμό. Η μελέτη εξέτασε την επίδραση ενός προγράμματος «Φυσικού/Σωματικού Γραμματισμού» — όρος που υιοθετήθηκε για εννοιολογική εναρμόνιση με την παιδαγωγική φιλοσοφία των ΣΔΕ. Το πρόγραμμα, βασισμένο στη Συνδυαστική Προπόνηση με αερόβια άσκηση και αντιστάσεις, εφαρμόστηκε για 20 εβδομάδες (2 συνεδρίες/εβδομάδα, 60 λεπτά/συνεδρία, προοδευτική ένταση 65%-85% ΜΚΣ) σε δύο φάσεις λόγω COVID-19, βελτιώνοντας φυσική κατάσταση, δείκτες υγείας και ποιότητα ζωής. Σε τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμασία, 62 ενήλικες εκπαιδευόμενοι (19-57 ετών) από το πολυπολιτισμικό περιβάλλον του ΣΔΕ Κομοτηνής, αποτελούμενοι από χριστιανική πλειονότητα και ομάδες της Μουσουλμανικής Μειονότητας Δυτικής Θράκης (Τουρκόφωνοι/Τουρκογενείς, Πομάκοι, Ρομά, κατόπιν αυτοπροσδιορισμού), κατανεμήθηκαν σε πειραματική ομάδα (ΠΟ, n = 31) και ομάδα ελέγχου (ΟΕ, n = 31). Πριν και μετά την παρέμβαση, πραγματοποιήθηκε αξιολόγηση που περιλάμβανε: α) ανάλυση της σύστασης σώματος και της οστικής πυκνότητας μέσω της μεθόδου αναφοράς, απορροφησιομετρίας ακτίνων Χ διπλής ενέργειας (DXA), και ανθρωπομετρικές μετρήσεις, β) εκτίμηση της φυσικής κατάστασης με τη δέσμη δοκιμασιών ALPHA-FIT, γ) καταγραφή αιμοδυναμικών δεικτών (συστολική και διαστολική αρτηριακή πίεση, καρδιακή συχνότητα) και δ) αξιολόγηση της ποιότητας ζωής μέσω του ερωτηματολογίου Short Form-36 (SF-36), επικυρωμένο για τον ελληνικό πληθυσμό. Τα δεδομένα αναλύθηκαν με Πολυμεταβλητή Ανάλυση Διακύμανσης με Επαναλαμβανόμενες Μετρήσεις (Repeated Measures MANOVA). Τα αποτελέσματα έδειξαν στατιστική σημαντική αλληλεπίδραση χρόνου μέτρησης × ομάδας (p < .05) σε όλες σχεδόν τις παραμέτρους, με μεγάλα έως εξαιρετικά μεγάλα μεγέθη επίδρασης (μέσος η2p = .495, εύρος: .100 ˗ .890), υποδεικνύοντας αποκλίνουσες πορείες μεταξύ των ομάδων. Η ΠΟ επέδειξε ουσιαστικές βελτιώσεις σε όλες σχεδόν τις παραμέτρους, όπως αύξηση μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου (+14.9%), ψυχικής υγείας (+22.1%), και μείωση ποσοστού σωματικού λίπους (-7.3%). Αντιθέτως, η ΟΕ παρουσίασε στασιμότητα ή σημαντική επιδείνωση (π.χ., αύξηση ποσοστού σωματικού λίπους +4.0%, μείωση μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου -7.2%), αναδεικνύοντας τις συνέπειες αδράνειας εν μέσω COVID-19 και την ισχυρή προστατευτική δράση της παρέμβασης. Επιβεβαιώθηκαν, επίσης, οι αναμενόμενες αρχικές διαφορές μεταξύ των φύλων (υπεροχή ανδρών στη δύναμη, γυναικών στην ευλυγισία), αναδεικνύοντας τις γνωστές ανθρωπομετρικές και φυσιολογικές διαφορές. Παράλληλα, δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές στα οφέλη μεταξύ των διακριτών πολιτισμικών ομάδων του δείγματος, εύρημα που υπογραμμίζει τη δυνατότητα διαπολιτισμικής του εφαρμοσιμότητας και απλοποιεί την προοπτική μιας τυποποιημένης, πανελλαδικής ενσωμάτωσής του. Συμπερασματικά, τα ευρήματα θεμελιώνουν την κεντρική πρόταση πολιτικής της διατριβής: θεσμική ενσωμάτωση αντίστοιχου, τυποποιημένου προγράμματος στο επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα των ΣΔΕ, ως Φυσικού Γραμματισμού, υλοποιούμενο από Εκπαιδευτικούς Φυσικής Αγωγής. Μελλοντική έρευνα θα μπορούσε να οικοδομήσει σε αυτά τα ευρήματα, εστιάζοντας στην κλιμάκωση των οφελών μέσω εφαρμογής σε μεγαλύτερο δείγμα και πανελλαδικής ενσωμάτωσης στα ΣΔΕ, καθώς και στην αξιολόγηση της μακροπρόθεσμης διατήρησής τους.