Επιβίωση λατινικών λέξεων στηv Κοινή Νέα Ελληνική

Abstract

This dissertation collects and analyzes the lexical loans of Standard Modern Greek (SMG) that etymologically derive from the Classical or Medieval Latin language. The aim of the thesis is the compilation of a comprehensive lexicon consisting of lexical elements that originate from both the literary and oral tradition. In addition, an attempt is made to highlight the most important factors that contributed to the initial introduction and subsequent survival of these loans. For this reason, the study is divided into two parts: The first part includes theoretical issues related to lexical borrowing, the contact between Latin and Greek as well as the sample/total analysis of the corpus of Latin loan words in Standard Modern Greek. The second part is, essentially, a list of Latin loanwords in SMG with specialized information for each word. In more detail, the first chapter discusses the topic of the thesis, its objectives, the relevant literature as well as the structure of the first part of the dissertation. In the second chapter, the linguistic phenomenon of lexical borrowing is analysed, theoretically, with references to the types of lexical borrowings, the conditions and causes of borrowing, the limitations involved and the adaptation of loans to the host language. In the third chapter, there is, initially, a brief presentation of the linguistic contact between Latin and Greek from antiquity to the late Byzantine era. Moreover, there is a detailed description of the socio-historical conditions and the linguistic influence of Latin on Hellenistic Koine, while the course of this influence and its results during the medieval period are also mentioned. A special subsection deals with the imprint of the Latin language in Modern Greek with special reference to loan translation and semantic loans. Finally, the type of morphological adaptation and the derivational endings of Latin origin that entered Greek as a result of lexical borrowing are analyzed too. The fourth chapter provides a brief overview of the field of lexicography and the theoretical issues involved in writing a dictionary. The chapter concludes with a thorough description of the characteristics and the methodology implemented for the creation of the Dictionary of Latin Loanwords in SMG. In the fifth chapter, there is the main part of the analysis of the parameters that could probably lead to the introduction and survival of the Latin loans. This is complemented by the comparative study of Latin loans from the Post-classical period (on the basis of Hofmann (1989)) which, eventually, did not survive to the present day. Among the factors examined are the semantic identity of loans, the specialization of meaning when there are Greek synonymous terms, the time of the initial introduction of the loanwords in relation to sociolinguistic conditions, frequency of lexical attestation, the factor of folk etymology, the expressive brevity of loans - lexical economy. The sixth chapter presents the general observations and conclusions of the analysis in the first part. The second part of the thesis is a lexicon of Latin loans in alphabetical order. This was based on the hoarding of the INS (1998) and Babiniotis (2008) dictionaries and includes in each entry the meaning of the words in SMG, their etymology based on the dictionaries, the first written occurrence based on the available sources (TLG etc.), the semantic-morphological evolution up to the present by means of examples from the texts, the cognates of the Latin word in other languages (plus its association with a potential Ιndo-European root) and, finally, the various references of the loanwords in written texts in chronological order.

Η παρούσα διατριβή συγκεντρώνει και αναλύει τα λεξικά δάνεια της Κοινής Νέας Ελληνικής (ΚΝΕ) που ετυμολογικά ανάγονται στη Λατινική ή Μεσαιωνική Λατινική γλώσσα. Στόχος της εργασίας είναι η σύνταξη ενός ολοκληρωμένου λημματολογίου απαρτιζόμενου από αμφότερα τα λεξικά στοιχεία της λόγιας/γραπτής και προφορικής παράδοσης. Επιπλέον, επιχειρείται η ανάδειξη των σημαντικότερων παραγόντων που συνέβαλαν στη αρχική εισαγωγή και μετέπειτα επιβίωση των δανείων αυτών. Για τον λόγο αυτό, η μελέτη χωρίζεται σε δύο μέρη: Το πρώτο περιλαμβάνει θεωρητικά ζητήματα που σχετίζονται με το λεξιλογικό δανεισμό, την επαφή Λατινικής – Ελληνικής αλλά και τη δειγματοληπτική/συνολική ανάλυση του κόρπους των λέξεων. Το δεύτερο αποτελεί, ουσιαστικά το λημματολόγιο των λατινικών δανείων της ΚΝΕ με πληροφορίες, ξεχωριστά, για κάθε λέξη. Αναλυτικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο παρατίθενται το θέμα της διατριβής, οι στόχοι της, η σχετική βιβλιογραφία και η δομή του πρώτου μέρους. Στο δεύτερο κεφάλαιο, αναπτύσσεται, θεωρητικά, το γλωσσικό φαινόμενο του λεξιλογικού δανεισμού με αναφορές στα είδη των λεξικών δανείων, τις συνθήκες και αιτίες δανεισμού, τους περιορισμούς που συντρέχουν και την προσαρμογή των δανείων στην γλώσσα υποδοχής. Στο τρίτο κεφάλαιο, αρχικά, γίνεται μία ακροθιγής παρουσίαση της γλωσσικής επαφής της Λατινικής με την Ελληνική από την αρχαιότητα μέχρι την ύστερη βυζαντινή εποχή. Στη συνέχεια, γίνεται μία αναλυτική περιγραφή των κοινωνικοϊστορικών συνθηκών και της γλωσσικής επιρροής της Λατινικής στην Ελληνιστική Κοινή, ενώ καταγράφεται η πορεία αυτής της επιρροής και τα αποτελέσματά της κατά την μεσαιωνική περίοδο. Επόμενο υποκεφάλαιο πραγματεύεται το αποτύπωμα της Λατινικής γλώσσας στη Νέα Ελληνική (ΝΕ) με ξεχωριστή αναφορά στα μεταφραστικά και σημασιολογικά δάνεια. Τέλος, επισημαίνεται ο τρόπος μορφολογικής προσαρμογής και οι λατινικής προέλευσης παραγωγικές καταλήξεις που εισχώρησαν στην Ελληνική ως απότοκο του λεξικού δανεισμού. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται μία συνοπτική αναφορά στον κλάδο της λεξικογραφίας και στα θεωρητικά ζητήματα που άπτονται της συγγραφής ενός λεξικού. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με την ενδελεχή περιγραφή των χαρακτηριστικών και της μεθοδολογίας σύνταξης του Λεξικού των λατινικών δανείων της ΚΝΕ. Στο πέμπτο κεφάλαιο, πραγματοποιείται η κεντρική ανάλυση των παραμέτρων που, πιθανώς, οδήγησαν στην εισαγωγή και επιβίωση των δανείων. Αυτή συνοδεύεται και από τη συγκριτική μελέτη με λατινικά δάνεια της ελνστ. περιόδου (της λίστας Hofmann (1989)) που, τελικά, δεν επιβίωσαν μέχρι τις μέρες μας. Μεταξύ των παραγόντων που εξετάζονται είναι η σημασιολογική ταυτότητα των δανείων, η εξειδίκευση της σημασίας όταν υπάρχουν ελληνικοί συνώνυμοι όροι, η χρονική εισαγωγή των λέξεων σε συνάρτηση με τις κοινωνιογλωσσικές συνθήκες, η συχνότητα εμφάνισης, ο παράγων της παρετυμολογίας, η εκφραστική βραχύτητα των δανείων - η λεξική οικονομία. Το έκτο κεφάλαιο παρουσιάζει τις γενικές παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα της ανάλυσης που προηγήθηκε στο πρώτο μέρος. Το δεύτερο μέρος της διατριβής, αποτελείται από το λημματολόγιο των δανείων σε αλφαβητική σειρά. Αυτό στηρίχθηκε στην αποθησαύριση των λεξικών ΙΝΣ (1998) και Μπαμπινιώτη (2008) και περιλαμβάνει σε κάθε λήμμα τη σημασία των λέξεων στην ΚΝΕ, την ετυμολογία με βάση τα λεξικά, την πρώτη γραπτή αναφορά με βάση τις πηγές (TLG κ.ά), τη σημασιολογική - μορφολογική εξέλιξη μέχρι την ΚΝΕ μέσω παραδειγμάτων από τα κείμενα, τα ομόρριζα της λατινικής λέξης σε άλλες γλώσσες (συν την αναγωγή της στην αρχική ινδοευρωπαϊκή ρίζα) και, τέλος, την παράθεση γραπτών αναφορών των λέξεων, μέσα από τις πηγές, κατά χρονολογική σειρά.