Επιχειρηματική κουλτούρα, περιφερειακή κουλτούρα και καινοτομία: μια περιφερειακή προσέγγιση στον τουριστικό κλάδο

Abstract

This doctoral dissertation focuses on the study of organizational and regional culture as critical variables for enhancing the innovative capacity and non-financial performance of small and medium-sized enterprises (SMEs) in the hotel sector in the Regions of Central Macedonia (RCM) and Eastern Macedonia and Thrace (REMTh). The research addresses a well-acknowledged gap in the literature, as the systematic exploration of organizational culture and its relationship with innovation and performance among tourism SMEs at the regional level—particularly in less developed innovation and business ecosystems—remains notably limited. The theoretical framework is grounded in the Competing Values Framework (CVF), which distinguishes between four types of organizational culture (Clan, Adhocracy, Hierarchy, Market). The interpretation of findings is further supported by the integration of the Stra.Tech.Man model (Strategy–Technology–Management), which views innovation as a dynamic outcome of the interaction between strategy, technological capability, and managerial structure. Moreover, the study analyses the concept of a shared regional culture through the lens of innovation, emphasizing the function of regional ecosystems of collaboration between businesses, public institutions, universities, and private knowledge and innovation actors, drawing on the principles of the Triple Helix model. The methodology employed a mixed qualitative approach combined with elements of descriptive statistical analysis. The main research tool for SMEs was a semi-structured interview that included both closed- and open-ended questions, allowing for descriptive statistical processing alongside phenomenological interpretation via qualitative content analysis. Additionally, interviews were conducted with representatives from universities, regional public bodies, and national-level private organizations, such as the Greek Tourism Confederation (SETE) and the Capsule T travel and hospitality accelerator, focusing on their contribution to shaping a common regional innovation culture. The empirical research involved 102 hotel-sector SMEs and 7 institutional stakeholders. Data were collected through in-person or online interviews and analyzed with the aim of mapping cultural dimensions, identifying relationships with innovation and non-financial performance, and interpreting the presence or absence of shared regional perceptions and practices in relation to innovation. The findings confirm the role of organizational culture as a key enabler of innovation and non-financial performance in the hospitality sector, with Clan culture—followed by Adhocracy—emerging as the most supportive types. At the same time, the research demonstrates the absence of a well-structured shared collaborative regional culture of innovation in the tourism sector of both RCM and REMTh, despite existing collaborative intentions and institutional infrastructures. This highlights the need for targeted policies to strengthen interconnections between SMEs, private actors, and institutional stakeholders, aiming to support the formation of a coherent regional innovation ecosystem and culture.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εστιάζει στη μελέτη της οργανωσιακής και περιφερειακής κουλτούρας ως κρίσιμων μεταβλητών για την ενίσχυση της καινοτομικής ικανότητας και της επίδοσης, σε μη χρηματοοικονομικούς όρους, των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) του ξενοδοχειακού κλάδου στις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΚΜ) και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (ΠΑΜΘ). Η προσέγγιση απαντά σε ένα διαπιστωμένο ερευνητικό κενό, καθώς η συστηματική μελέτη της οργανωσιακής κουλτούρας και των σχέσεων της με την καινοτομία και την επίδοση των τουριστικών ΜΜΕ σε περιφερειακό επίπεδο, και ιδίως σε λιγότερο ανεπτυγμένες καινοτομικά και επιχειρηματικά περιφέρειες, παραμένει εξαιρετικά περιορισμένη. Ως θεωρητικό υπόβαθρο χρησιμοποιήθηκε το Πλαίσιο Ανταγωνιστικών Αξιών (Competing Values Framework – CVF), το οποίο διακρίνει τέσσερις τύπους οργανωσιακής κουλτούρας: Φυλής (Clan), Ανοιχτού Συστήματος (Adhocracy), Ιεραρχική (Hierarchy), Αγοράς (Market). Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων ενισχύθηκε με την ένταξη του θεωρητικού μοντέλου Stra.Tech.Man (Strategy – Technology – Management), το οποίο εξετάζει τη δυναμική της καινοτομίας ως αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης στρατηγικής, τεχνολογικής ικανότητας και διοικητικής δομής. Επιπλέον, αναλύθηκε η έννοια της κοινής - συνεργατικής περιφερειακής κουλτούρας υπό το πρίσμα της καινοτομίας, με έμφαση στη λειτουργία του περιφερειακού οικοσυστήματος συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων, δημόσιων φορέων, πανεπιστημίων και ιδιωτικών φορέων γνώσης και καινοτομίας, στη βάση του υποδείγματος της θεωρίας της Τριπλής Έλικας (Triple Helix). Η μεθοδολογία της διατριβής ακολούθησε μια μεικτή ποιοτική προσέγγιση με στοιχεία περιγραφικής στατιστικής ανάλυσης. Το ερευνητικό εργαλείο για τις ΜΜΕ ήταν μια ημιδομημένη συνέντευξη που συνδύαζε κλειστού και ανοικτού τύπου ερωτήσεις, επιτρέποντας τόσο την περιγραφική στατιστική ανάλυση όσο και τη φαινομενολογική ερμηνεία βάσει της μεθοδολογίας της ανάλυσης περιεχομένου. Αντίστοιχα, πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις με εκπροσώπους πανεπιστημίων, περιφερειακών δημόσιων φορέων και ιδιωτικών οργανισμών εθνικής εμβέλειας, όπως ο Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) και o επιταχυντής ταξιδιών και φιλοξενίας Capsule T, εστιάζοντας στην αξιολόγηση της συμβολής τους στη διαμόρφωση μιας κοινής - συνεργατικής καινοτομικής κουλτούρας σε περιφερειακό επίπεδο. Η ανάλυση δεδομένων αποσκοπούσε στην κατανόηση τόσο της επικρατούσας μορφής κουλτούρας εντός των ΜΜΕ, όσο και της σχέσης της με την οργανωσιακή (μη χρηματοοικονομική) επίδοση, την καινοτομία και τις συνθήκες συνεργασίας σε περιφερειακό επίπεδο. Η έρευνα κάλυψε συνολικά 102 ξενοδοχειακές ΜΜΕ και 7 θεσμικούς φορείς. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μέσω δια ζώσης ή διαδικτυακών συνεντεύξεων και αναλύθηκαν με στόχο τη χαρτογράφηση των διαστάσεων της κουλτούρας, την αποτύπωση των σχέσεων της με την καινοτομία και την επίδοση, καθώς και την ερμηνεία της ύπαρξης ή μη κοινών αντιλήψεων και πρακτικών καινοτομίας σε επίπεδο περιφέρειας. Η διατριβή τεκμηριώνει την θέση της οργανωσιακής κουλτούρας ως παράγοντα για την ενίσχυση της καινοτομίας και της μη χρηματοοικονομικής επίδοσης στον ξενοδοχειακό τομέα, με την κουλτούρα φυλής, ως πρώτη, και εν συνεχεία την κουλτούρα ανοιχτού συστήματος να αναδεικνύονται ως οι πλέον υποστηρικτικές. Παράλληλα, καταδεικνύεται η απουσία συγκροτημένης κοινής - συνεργατικής περιφερειακής κουλτούρας υπό το πρίσμα της καινοτομίας στο κλάδο του τουρισμού στις ΠΚΜ και ΠΑΜΘ, παρά την ύπαρξη συνεργατικών προθέσεων και σχετικώς αναπτυσσόμενων θεσμικών υποδομών. Το εύρημα αυτό αναδεικνύει την ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές ενίσχυσης της διασύνδεσης μεταξύ ΜΜΕ, ιδιωτικών, κρατικών και μεικτών θεσμικών δρώντων, προκειμένου να καταστεί εφικτή η συγκρότηση ενός καινοτομικού οικοσυστήματος με ενοποιητική κουλτούρα σε περιφερειακό επίπεδο.