Το αναδυόμενο φαινόμενο της νομοφοβίας σε νεαρούς ενήλικες στην Ελλάδα: μελέτη υπό το πρίσμα της προαγωγής της υγείας

Abstract

Nomophobia (No MObile PHone PhoBIA) is a relatively new term describing individuals' fear, discomfort, or anxiety due to the lack of access or use of their smartphone. The term was first coined in 2008 and it is considered a modern type of phobia. The fact that smartphones, with their numerous applications, have become essential in people's daily life, scientific interest on the impact of their use has increased. As reported in the literature, nomophobia leads to excessive smartphone use, with one of the crucial consequences being its effect on psychosocial and physical health. Additionally, research suggests that low self-esteem may contribute to an individual's tendency towards nomophobia. The purpose of this doctoral thesis was to study the prevalence and severity of nomophobia in a young adult population, as well to evaluate the factors of self-esteem, anxiety, stress, depression, and physical health effects in relation to socio-demographic factors, smartphone use, and social media engagement. A cross-sectional study was conducted on a sample of 1,408 young adults aged 18–25 years, who participated voluntarily by completing an anonymous self-reported questionnaire. Data were collected through the Nomophobia Questionnaire (NMP-Q), the Rosenberg Self-Esteem Scale (RSES), the Depression Anxiety Stress Scale-Short Form (DASS-21), and self-perceived health status questions. The questionnaire also included socio-demographic characteristics, smartphone use, and social media engagement variables. Descriptive analysis of continuous variables was performed using measures of central tendency (mean, median) and dispersion (standard deviation, quartiles). For categorical and ordinal variables, absolute and relative frequencies were reported. Inferential statistical analysis was conducted using both parametric (chi-square, t-test, ANOVA) and non-parametric tests (Kruskal-Wallis, Brown-Forsyth), as appropriate. Correlations between quantitative variables were assessed using Pearson and Spearman correlation coefficients. For multivariate analyses, linear, logistic, and modified Poisson regression models were employed. The validity and reliability of the Greek version of the Nomophobia Questionnaire were examined using exploratory factor analysis and structural equation modeling. The internal consistency of the other questionnaires (DASS-21 and RSES) was assessed using Cronbach's alpha. The significance level was set at 0.05. All statistical analyses were performed using SPSS v.28 statistical software (IBM Corp, Armonk, NY, USA). Almost all participants (99.8%) exhibited some level of nomophobia, with a moderate level being the most prevalent (57.0%). Women and non-working participants were more likely to exhibit nomophobia (p <0.001). The study also showed an inverse relationship between age and the presence of nomophobia (p <0.001). Additionally, 36.1% of participants reported checking their smartphone very frequently (within 10 minutes) (p <0.001), while 45.8% of those with any level of nomophobia reported a negative impact on their academic performance. Regarding self-esteem, 18.5% of the participants showed low self-esteem, while the rest showed normal or high levels. Students with low self-esteem were twice as likely to exhibit a higher level of nomophobia compared to those with normal/high self-esteem (adj Cum OR = 1.99, p <0.001). This suggests a strong association between low self-esteem and nomophobia. Data analysis indicated that women were more likely to experience severe anxiety and stress compared to men (63.3% vs. 55.1% for anxiety and 18.1% vs. 13.8% for stress scale). Participants with severe levels of nomophobia also exhibited severe negative emotional states across all DASS components: 40.6% in depression, 73.7% in anxiety, and 32.7% in stress (all p values < 0.001). Furthermore, participants with severe levels of depression and anxiety frequently checked their phones and used them in all daily activities. Correlation analysis revealed that self-esteem had a moderating effect on the relationship between nomophobia and DASS scores, altering the strength of associations among these variables. Stronger relationships were observed between nomophobia and DASS components in individuals with normal/high self-esteem than in those with low self-esteem. Regarding perceived health status and nomophobia, results indicated a significant positive association between nomophobia and overall health burden (e.g., musculoskeletal, hearing/vision, and psychosomatic symptoms). Depression and stress appeared to play a significant mediating role in this association. Additionally when examining nomophobia and negative psychological states (depression, anxiety, stress) and self-esteem in relation to smartphone and social media use, four key variables were considered: social media application usage,, number of friends, number of followers, and the number of messages exchanged daily. High levels of nomophobia were associated with greater social media engagement and a higher number of online friends. This was also observed among participants with normal/high self-esteem compared to those with low self-esteem. However, stress, anxiety, and depression were not associated with social media use. Elevated stress and anxiety appeared to negatively impact the number of online followers, while high levels of anxiety correlated with an increased number of messages exchanged through social media platforms. Nomophobia is increasingly prevalent among young adults, a trend that has been described as a pandemic within this age group. Excessive smartphone use is a significant risk factor for the development of nomophobic tendencies. Therefore, a proactive approach to early prevention is essential, highlighting the need for comprehensive health promotion programs to address this emerging issue.

Η νομοφοβία (No MObile PHone PhoBIA) είναι ένας σχετικά νέος όρος που περιγράφει τον φόβο, τη δυσφορία ή το άγχος των ατόμων, λόγω της έλλειψης πρόσβασης ή της χρήσης του έξυπνου κινητού τηλεφώνου. Ο όρος εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2008 και αναφέρεται σε ένα σύγχρονο τύπο φοβίας. Το έξυπνο κινητό τηλέφωνο με τις πολυάριθμες εφαρμογές του, έχει γίνει απαραίτητο στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, ωθώντας την επιστημονική κοινότητα να ασχοληθεί με τον αντίκτυπο της χρήσης του. Όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία, η νομοφοβία απορρέει από την υπερβολική χρήση του έξυπνου κινητού τηλεφώνου, ενώ ένα από τα κρίσιμα ζητήματα αυτής της χρήσης είναι η επίδραση στην ψυχοκοινωνική και σωματική υγεία. Ο σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν να μελετηθεί το φαινόμενο της νομοφοβίας σε έναν πληθυσμό νέων ενηλίκων και να αξιολογηθεί ως προς τα επίπεδα αυτοεκτίμησης, άγχους, στρες, κατάθλιψης και αντιλαμβανόμενης σωματικής υγείας τους. Συμπληρωματικά, η νομοφοβία μελετήθηκε ως προς τη σχέση της με τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των νέων και τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Για το σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκε συγχρονική μελέτη σε δείγμα 1408 νέων ενηλίκων ηλικίας 18–25 ετών, οι οποίοι συμμετείχαν σε εθελοντική βάση με ένα ανώνυμο αυτοσυμπληρούμενο ερωτηματολόγιο μέσω διαδικτυακής εφαρμογής. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν με τη χρήση του Ερωτηματολογίου της νομοφοβίας (NMP-Q), της Κλίμακας Αυτοεκτίμησης Rosenberg (RSES), της Κλίμακας άγχους, στρες, κατάθλιψης (DASS-21) και ερωτήσεων της υποκειμενικής εκτίμησης της υγείας των συμμετεχόντων. Επίσης, το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος, καθώς και μεταβλητές χρήσης του έξυπνου κινητού τηλεφώνου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η περιγραφική παρουσίαση των συνεχών μεταβλητών της μελέτης έγινε με τη βοήθεια μέτρων κεντρικής τάσης όπως η μέση τιμή και η διάμεσος ενώ η διασπορά τους εκτιμήθηκε μέσω της τυπικής απόκλισης και των τεταρτημορίων. Για τις κατηγορικές και διατεταγμένες μεταβλητές χρησιμοποιήθηκαν οι απόλυτες και οι σχετικές συχνότητες. Η επαγωγική αξιολόγηση των δεδομένων έγινε με παραμετρικές και μη παραμετρικές διαδικασίες (χ2, t-test, ANOVA, Kruskal-Wallis και Brown-Forsyth test), ενώ οι συσχετίσεις μεταξύ των ποσοτικών μεταβλητών εκτιμήθηκαν μέσω συντελεστών απλής και μερικής συσχέτισης (συντελεστές συσχέτισης Pearson). Για τις πολυμεταβλητές αναλύσεις χρησιμοποιήθηκαν υποδείγματα γραμμικής, διατακτικής και (τροποποιημένης) παλινδρόμησης Poisson. Η εγκυρότητα και η αξιοπιστία του ερωτηματολογίου της Νομοφοβίας (NMP-Q) στην ελληνική εκδοχή του, ελέγχθηκε με τη βοήθεια διερευνητικών και επιβεβαιωτικών μεθόδων (Exploratory Factor Analysis και Structural Equation Models). Η εσωτερική αξιοπιστία των υπολοίπων ερωτηματολογίων (DASS και Rosenberg Self-Esteem Questionnaire) εκτιμήθηκε με τη χρήση του συντελεστή Cronbach’s-alpha. Τα επίπεδα σημαντικότητας τέθηκαν στο 0,05. Οι στατιστικές αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν χρησιμοποιώντας το στατιστικό λογισμικό SPSS v.28 (IBM Corp, Armonk, NY, ΗΠΑ). Σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες (99,8%) εμφάνισαν κάποιο επίπεδο νομοφοβίας, με το μέτριο επίπεδο να επικρατεί (57,0%). Οι γυναίκες και οι μη εργαζόμενοι συμμετέχοντες είχαν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν υψηλότερα επίπεδα (p <0,001). Αναφορικά με την ηλικία, η μελέτη έδειξε να υπάρχει αντίστροφη σχέση ως προς την κλιμάκωση της νομοφοβίας (p <0,001). Επιπλέον, το 36,1% των συμμετεχόντων έλεγχε πολύ συχνά το έξυπνο κινητό τηλέφωνο (κάθε 10 λεπτά ή λιγότερο) (p <0,001), ενώ το 45,8% των συμμετεχόντων με νομοφοβία ανέφερε αρνητική επίδραση στην ακαδημαϊκή του επίδοση. Σχετικά με τις κατηγορίες αυτοεκτίμησης, το 18,5% των συμμετεχόντων εμφάνισε χαμηλή αυτοεκτίμηση. Οι συμμετέχοντες με χαμηλή αυτοεκτίμηση είχαν διπλάσια πιθανότητα να εκδηλώσουν υψηλότερο επίπεδο νομοφοβίας σε σύγκριση με εκείνους με φυσιολογική/υψηλή αυτοεκτίμηση (adj Cum OR = 1,99, p <0,001). Παρατηρήθηκε ότι, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η νομοφοβία συνδέονται ισχυρά μεταξύ τους. Η ανάλυση των δεδομένων έδειξε ότι, οι γυναίκες παρουσίασαν σοβαρό επίπεδο άγχους και στρες σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άνδρες (63,3% έναντι 55,1% για το άγχος και 18,1% έναντι 13,8% για την κλίμακα στρες). Αναφορικά με τη νομοφοβία, οι συμμετέχοντες με σοβαρό επίπεδο νομοφοβίας εμφάνισαν επίσης σοβαρά επίπεδα αρνητικών συναισθηματικών καταστάσεων σε όλες τις συνιστώσες του DASS, δηλαδή 40,6% στην κατάθλιψη, 73,7% στο άγχος και 32,7% στο στρες (όλες οι τιμές p <0,001). Οι συμμετέχοντες με σοβαρό επίπεδο κατάθλιψης και άγχους, έλεγχαν πολύ συχνά το τηλέφωνό τους και το χρησιμοποιούσαν σε όλες τις καθημερινές δραστηριότητες. Επιπλέον, σε περαιτέρω ανάλυση συσχέτισης παρατηρήθηκε ότι, η αυτοεκτίμηση είχε τροποποιητική επίδραση στη σχέση μεταξύ νομοφοβίας και των συνιστωσών του DASS, γεγονός που διαφοροποιεί τη συσχέτιση μεταξύ των εμπλεκόμενων μεταβλητών. Ισχυρότερες σχέσεις εμφανίστηκαν μεταξύ της νομοφοβίας και των παραμέτρων του DASS σε άτομα με φυσιολογική/υψηλή αυτοεκτίμηση σε σχέση με τα άτομα χαμηλής αυτοεκτίμησης. Όσον αφορά την υποκειμενική αξιολόγηση της υγείας των συμμετεχόντων και τη νομοφοβία, τα αποτελέσματα έδειξαν μια ισχυρή θετική συσχέτιση μεταξύ της νομοφοβίας και της αντιλαμβανόμενης επιβάρυνσης της υγείας, όπως, μυοσκελετικά, ακοής/όρασης και ψυχοσωματικά συμπτώματα). Η κατάθλιψη και το άγχος φαίνεται ότι κατείχαν σημαντικό διαμεσολαβητικό ρόλο σε αυτή τη συσχέτιση. Αναφορικά με τη σχέση της νομοφοβίας, των παραμέτρων αυτοεκτίμησης και DASS και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από το έξυπνο κινητό τηλέφωνο, τα αποτελέσματα συνοψίστηκαν μέσω τεσσάρων μεταβλητών: τη χρήση των εφαρμογών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τον αριθμό των φίλων, τον αριθμό των ακολούθων και τον αριθμό των μηνυμάτων που αντάλλασσαν οι συμμετέχοντες σε καθημερινή βάση. Τα υψηλά επίπεδα νομοφοβίας συνδέθηκαν με υψηλή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και, ως εκ τούτου, με μεγάλο αριθμό φίλων. Το ίδιο παρατηρήθηκε και στους συμμετέχοντες με υψηλή/φυσιολογική αυτοεκτίμηση σε σύγκριση με εκείνους με χαμηλή. Όσον αφορά το στρες, το άγχος και την κατάθλιψη δεν βρέθηκε συσχέτιση με τη χρήση των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, ενώ το αυξημένο στρες και το άγχος φάνηκε να διαδραματίζει αρνητικό ρόλο στον αριθμό των διαδικτυακών ακολούθων. Επιπλέον, τα υψηλά επίπεδα άγχους συσχετίστηκαν με αυξημένο αριθμό μηνυμάτων, τα οποία ανταλλάσσονταν μέσω των εφαρμογών ηλεκτρονικής κοινωνικής δικτύωσης. Η νομοφοβία φαίνεται να είναι ένα ευρέως διαδεδομένο φαινόμενο στην ηλικιακή ομάδα των νέων ενηλίκων, ώστε να χαρακτηρίζεται ως πρόβλημα «πανδημίας». Η υπερβολική ενασχόληση με το έξυπνο κινητό τηλέφωνο, αναγνωρίζεται ως ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη νομοφοβικών συμπεριφορών. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να δοθεί βαρύτητα στην έγκαιρη πρόληψη, καθιστώντας αναγκαία την ανάπτυξη ολοκληρωμένων προγραμμάτων Προαγωγής της Υγείας.