Η ιερότητα του νερού στις εθιμικές χορευτικές πρακτικές: μια λαο-ανθρωπολογική πρόταση για τη διδασκαλία του παραδοσιακού χορού στην εκπαίδευση

Abstract

This study explores the implementation of an educational intervention for teaching traditional dance in secondary education, adopting a holistic approach that emphasizes the interconnection between cultural expression and the natural environment. Focusing on customary dance practices associated with water, the research extends beyond the mere acquisition of dance skills within their performative context. It aims to foster environmental awareness among students and promote values related to sustainability, in alignment with UNESCO's directives and the curriculum guidelines of the ‘New School for the 21st Century’. The theoretical framework guiding this study conceptualizes traditional dance as an embodied cultural practice that transmits meaning and is intrinsically linked to the socio-historical and natural environment in which it is performed. The pedagogical approach of the intervention is based on the “Meddler-in-the-Middle” teaching model, which foregrounds the dynamic, reciprocal relationship between teacher and learner in the educational process. The methodology adopted is rooted in educational ethnography and was implemented as a case study at the 4th Junior High School of Nea Smyrni. The intervention was structured through project-based lesson plans and employed contemporary teaching methodologies, including collaborative, experiential, inquiry-based, interdisciplinary, and creative learning approaches.Data collection involved a range of qualitative tools: participant observation, field notes, research journals, semi-structured interviews, questionnaires, and ethnographic data generated by students through archival and biographical/experiential research. Data triangulation enhanced the validity of the findings, supported by the researcher’s sustained presence and the constructive interpersonal relationships developed with student participants. The findings revealed significant benefits arising from a holistic perspective on traditional dance. Students came to recognize traditional dance not merely as a form of musical-motor activity, but as a structured system of cultural expression—a triadic synthesis of speech, movement, and music—embedded within a specific spatiotemporal, social, and environmental context.By engaging with dance practices related to water and traditional beliefs surrounding its ritual dimensions, the educational intervention contributed to students’ understanding of water’s vital importance. The process encouraged the development of attitudes and dispositions favoring conservation and the rational management of natural resources, thereby fostering student engagement in sustainability-oriented action and cultivating active, responsible citizenship. The study thus demonstrates that traditional dance, within the framework of formal education, can function not only as a means for cultivating skills and competencies, but also as a transformative vehicle for value formation and ethical orientation toward the future.

Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται την εφαρμογή μιας πρότασης για τη διδασκαλία του παραδοσιακού χορού στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση προσανατολισμένη σε μια ολιστική αντιμετώπισή του, με απώτερο στόχο στη σχέση των φορέων της παράδοσης με το φυσικό περιβάλλον. Με εστίαση στις εθιμικές χορευτικές πρακτικές που σχετίζονται με το νερό, η μελέτη αυτή στόχευσε πέρα από την εκμάθηση του παραδοσιακού χορού εντασσόμενου στο πλαίσιο τέλεσής του, στην αφύπνιση του ενδιαφέροντος των μαθητών/τριών για ένα καλύτερο σύγχρονο και μελλοντικό περιβάλλον, καλλιεργώντας το σεβασμό στο περιβάλλον και την αειφόρο ανάπτυξη, όπως αποτυπώνονται από την UNESCO και το Πρόγραμμα Σπουδών για το «Νέο Σχολείο του 21ου αιώνα». Για την επίτευξη του στόχου της συγκεκριμένης ερευνητικής πρότασης έχουν επιλεγεί ορισμένες θεωρητικές και μεθοδολογικές προτάσεις, βασισμένες στη σύγχρονη προβληματική για τον παραδοσιακό χορό, τη διδακτική μεθοδολογία και πρακτική και την ερευνητική μεθοδολογική διαδικασία. Το θεωρητικό πλαίσιο, που καθοδηγεί και στηρίζει την παρούσα μελέτη, αντιμετωπίζει τον παραδοσιακό χορό ως ενσαρκωμένη πρακτική που διαχέει πολιτισμικό νόημα, άρρηκτα συνδεδεμένη με το φυσικό και κοινωνικο-ιστορικό περιβάλλον στο οποίο επιτελείται. Η διδακτική προσέγγιση του προγράμματος παρέμβασης στηρίζεται στο μοντέλο διδασκαλίας “Meddler-in-the-Middle”, όπου δάσκαλος και μαθητής θεωρούνται αμοιβαία εμπλεκόμενοι στη μαθησιακή διαδικασία. Η συλλογή των δεδομένων βασίστηκε στην εκπαιδευτική εθνογραφική έρευνα. Η μελέτη εφαρμόστηκε στο 4ο Γυμνάσιο Ν. Σμύρνης και μπορεί να χαρακτηριστεί ως εθνογραφική μελέτη περίπτωσης, εκκινώντας από σχέδια διδασκαλίας- projects και εφαρμόζοντας ένα παρεμβατικό πρόγραμμα με σύγχρονες διδακτικές μεθοδολογίες και προσεγγίσεις, όπως ομαδοσυνεργατικές, βιωματικές, ανακαλυπτικές, διαθεματικές, διεπιστημονικές και δημιουργικές. Τα ερευνητικά εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν αφορούν στη συμμετοχική παρατήρηση, τις σημειώσεις πεδίου και το ημερολόγιο εργασίας, τις ημιδομημένες συνεντεύξεις, τα ερωτηματολόγια καθώς και τα εθνογραφικά δεδομένα που συνέλεξαν οι μαθητές/τριες μέσα από αρχειακή και βιογραφική/βιωματική έρευνα. Η διασταύρωση των αναλυτικών δεδομένων, που αντλήθηκαν από τις διαφορετικές πηγές μέσω του τριγωνισμού (triangulation), και με βάση τη διαρκή παρουσία της ερευνήτριας και τις εποικοδομητικές προσωπικές σχέσεις με τους συμμετέχοντες μαθητές/τριες, δοκίμασαν τα ερευνητικά ερωτήματα καταλήγοντας στα αντίστοιχα συμπεράσματα. Τα αποτελέσματα κατέδειξαν τα σημαντικά οφέλη στην ολιστική οπτική του παραδοσιακού χορού. Οι μαθητές και οι μαθήτριες αναγνώρισαν ότι ο παραδοσιακός χορός δεν είναι απλά μια μουσικοκινητική φόρμα αλλά ένα δομημένο σύστημα, όπου ως τρισδιάστατη ενότητα λόγου, κίνησης και μουσικής εντάσσεται σ’ ένα συγκεκριμένο χωρο-χρονικό πλαίσιο, άμεσα συνδεδεμένος με το φυσικό ιστορικό και κοινωνικό του περιβάλλον. Με την έμφαση στις χορευτικές πρακτικές που αφορούν στο νερό και τις αντιλήψεις των παραδοσιακών φορέων που συνδέονται με τις τελετουργικές διαστάσεις του, το διδακτικό πρόγραμμα συνέβαλε στο να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές-τριες τη σημαντικότητά του για τη ζωή. Η διαδικασία εφαρμογής συνέτεινε στην καλλιέργεια στάσεων και διαθέσεων για οικονομία και ορθολογική διαχείρισή του νερού συμβάλλοντας στην ενεργοποίηση δράσεων για την αειφορική διαχείρισή του διαμορφώνοντας έτσι ενεργούς πολίτες. Μια ερευνητική προσπάθεια, που αναδεικνύει ότι ο παραδοσιακός χορός στο πλαίσιο του σχολείου μπορεί πέρα από δεξιότητες και ικανότητες, να διαμορφώσει αρχές και στάσεις για το παρόν και το μέλλον και να δημιουργήσει υπεύθυνους ανθρώπους.