Οικονομικοί και χωρικοί μετασχηματισμοί στο αθηναϊκό κέντρο: η περίπτωση της οικονομίας του κοσμήματος

Abstract

This dissertation examines the historical evolution of productive activities and corresponding spatial policies in the center of Athens, with particular emphasis on historically established creative, artisanal, and small-scale industrial activities. It specifically employs an in-depth case study of the jewelry economy. The research explores the factors that have contributed to the resilience of this sector over time, as well as contemporary pressures leading to its contraction amidst intense economic and spatial transformations. Historically, the center of Athens served as a site for the coexistence of manufacturing, commerce, banking services, and public administration. However, starting in the 1980s, there was a shift toward dominance by the tertiary sector and a significant decline in artisanal activities. In the 2000s, the Olympic Games triggered substantial reconfigurations in land use, benefiting new sectors such as culture and entertainment, while the economic crisis of 2009 further pressured the urban productive system. Despite these transformations, strong spatial concentrations of activities such as jewellery production and trade have persisted. This dissertation argues that from the 1970s until today, the economy of Athens has been undergoing a continuous transformation from a productive, locally interconnected base toward a consumption-driven economy, shaped by supra-local and local policies and narratives aimed at enhancing the city's competitiveness in the international system. Spatial policies have adapted accordingly, becoming more flexible and privatized, with new stakeholders playing crucial roles and creating challenges regarding transparency and democratic participation. This development is closely linked to regional policies promoted by the European Union, fostering competition among cities and regions to secure resources through strategic identity management and the leveraging of comparative advantages. The case of jewelry production in the historic center exemplifies the resilience of a productive network where small businesses thrive in strongly spatially concentrated clusters, maintained through informal networks and mutual interdependencies. Nevertheless, the city's shift towards consumption and tourism intensifies the challenges facing the preservation and growth of these productive activities, accelerating changes that impact labor relations, land use, and the overall social and economic fabric of Athens.

Η παρούσα διατριβή εξετάζει τη διαχρονική εξέλιξη των παραγωγικών δραστηριοτήτων και των αντίστοιχων χωρικών πολιτικών στο κέντρο της Αθήνας, εστιάζοντας ειδικότερα στις ιστορικά εγκατεστημένες δημιουργικές, χειροτεχνικές και μικρο-βιοτεχνικές δραστηριότητες, με μελέτη περίπτωσης την οικονομία του κοσμήματος. Η έρευνα διερευνά τους λόγους που επέτρεψαν την αντοχή του συγκεκριμένου κλάδου στο πέρασμα του χρόνου, καθώς και τις σύγχρονες πιέσεις που οδηγούν στη συρρίκνωσή του, εν μέσω έντονων οικονομικών και χωρικών μετασχηματισμών. Ιστορικά, το κέντρο της Αθήνας λειτούργησε ως πεδίο συνύπαρξης μεταποίησης, εμπορίου, τραπεζικών υπηρεσιών και δημόσιας διοίκησης, όμως από τη δεκαετία του 1980 σημειώθηκε μετάβαση προς την κυριαρχία του τριτογενούς τομέα και τη μείωση των βιοτεχνικών δραστηριοτήτων. Στη δεκαετία του 2000, οι Ολυμπιακοί Αγώνες πυροδότησαν αναδιάταξη χρήσεων γης, ευνοώντας νέους τομείς όπως ο πολιτισμός και η ψυχαγωγία, ενώ η κρίση του 2009 επέφερε περαιτέρω πιέσεις στον αστικό παραγωγικό ιστό. Παρά ταύτα, παραμένουν ισχυρές χωρικές συγκεντρώσεις δραστηριοτήτων. Η διατριβή υποστηρίζει ότι από τη δεκαετία του 1970 έως σήμερα η οικονομία της Αθήνας διέρχεται ένα συνεχή μετασχηματισμό από παραγωγική, τοπικά διασυνδεδεμένη βάση, προς μια οικονομία κατανάλωσης, αποτέλεσμα υπερτοπικών και τοπικών πολιτικών και αφηγήσεων που στοχεύουν στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της πόλης στο διεθνές σύστημα. Οι χωρικές πολιτικές προσαρμόζονται σε νέα δεδομένα, αποκτώντας ευέλικτο και ιδιωτικοποιημένο χαρακτήρα, ενώ νέοι δρώντες αναλαμβάνουν σημαντικό ρόλο, αναδεικνύοντας ζητήματα διαφάνειας και δημοκρατίας. Αυτή η εξέλιξη συνδέεται άμεσα με τις περιφερειακές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης που προωθούν τον ανταγωνισμό μεταξύ πόλεων και περιφερειών για τη διεκδίκηση πόρων μέσω στρατηγικής διαχείρισης της ταυτότητας και των συγκριτικών τους πλεονεκτημάτων. Η περίπτωση του κοσμήματος στο ιστορικό κέντρο αναδεικνύεται ως χαρακτηριστικό παράδειγμα ανθεκτικότητας ενός παραγωγικού δικτύου, όπου μικρές επιχειρήσεις αναπτύσσονται σε έντονα χωρικά συγκεντρωμένες δομές και διατηρούνται μέσω άτυπων δικτύων και αλληλεξαρτήσεων. Ταυτόχρονα, όμως, ο μετασχηματισμός της πόλης με έμφαση στην κατανάλωση και τον τουρισμό εντείνει τις προκλήσεις για τη διατήρηση και ανάπτυξη αυτών των παραγωγικών δραστηριοτήτων, επιταχύνοντας αλλαγές που επηρεάζουν την εργασία, τις χρήσεις γης και τη συνολική κοινωνική και οικονομική δομή της Αθήνας.