Το εικονιστικό στοιχείο των σχολικών εγχειριδίων φυσικής της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα (19ος-20ος αι.) ως πηγή για την ανασυγκρότηση της εξέλιξης της επιστήμης και της τεχνολογίας στην κοινωνία

Abstract

The present study focused on investigating the visual elements of textbooks and student aids used for teaching physics in primary, secondary, urban and commercial schools, all-girls’ schools and high schools. These textbooks served as sources for the reconstruction of the development of Introduction and Technology in the society of the Greek State, from its creation in the 19ο century until the end of the 20th century. As the image is considered as an auxiliary means for the decoding and understanding of the text, whilst also having an ideological substance, it was the object of study in order to draw conclusions about the reconstruction of social conditions in the second half of the 19th and the 20th century. At first, the entirety of the social background was analysed so that the data that would emerge from the research would be placed in the right context of circumstances, persons and events. Next, a total of 144 textbooks and student aids, divided into chronological periods, were studied, in which more than 20 000 (!) images of all kinds (sketches, diagrams, photographs, schematics, comics) were recorded. These images were then categorized, according to whether they relate to the History of Science, the Nature of Science, the Evolution of Science and Technology or whether they reproduce gender stereotypes, as well as the language, in which they are written. The results were recorded in tables and charts and their content was analysed qualitatively in order to identify common elements and to highlight the links with the social conditions prevailing at the time. The conclusions that emerged are considered to be particularly interesting and, of course, can serve as a starting point for further study of the subject.

Η παρούσα εργασία επικεντρώθηκε στη διερεύνηση των απεικονιστικών στοιχείων των σχολικών εγχειριδίων και μαθητικών βοηθημάτων που χρησιμοποιήθηκαν για τη διδασκαλία της Φυσικής στο Δημοτικό σχολείο, το Γυμνάσιο, τα Αστικά και Εμπορικά σχολεία, τα Παρθεναγωγεία και το Λύκειο. Τα εγχειρίδια αυτά λειτούργησαν ως πηγές για την ανασυγκρότηση της εξέλιξης της Επιστήμης και της Τεχνολογίας στην κοινωνία του Ελληνικού Κράτους, από τη δημιουργία τον 19ο αιώνα μέχρι και το τέλος του 20ού αιώνα. Καθώς η εικόνα θεωρείται ως το βοηθητικό μέσο για την αποκωδικοποίηση αλλά και την κατανόηση του κειμένου, ενώ έχει και ιδεολογική υπόσταση, αποτέλεσε το αντικείμενο μελέτης προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα για την ανασυγκρότηση των κοινωνικών συνθηκών κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου και τον 20ό αιώνα. Αρχικά, αναλύθηκε όλο το κοινωνικό υπόβαθρο ώστε τα στοιχεία που θα προέκυπταν από την έρευνα να τοποθετηθούν μέσα στο σωστό πλαίσιο συνθηκών, προσώπων και γεγονότων. Στη συνέχεια, μελετήθηκαν συνολικά 144 σχολικά εγχειρίδια και μαθητικά βοηθήματα, χωρισμένα σε χρονολογικές περιόδους, στα οποία καταγράφηκαν περισσότερες από 20.000 (!) εικόνες όλων των ειδών (σκίτσα, σχεδιαγράμματα, φωτογραφίες, σχηματικές παραστάσεις, κόμικς). Οι εικόνες αυτές κατηγοριοποιήθηκαν ως προς το αν αφορούν στην Ιστορία της Επιστήμης, τη Φύση των Φυσικών Επιστημών, την εξέλιξη Επιστήμης και Τεχνολογίας ή αν αναπαράγουν έμφυλα στερεότυπα και τη γλώσσα στην οποία είναι γραμμένα. Τα αποτελέσματα καταγράφηκαν σε πίνακες και διαγράμματα και το περιεχόμενό τους αναλύθηκε ποιοτικά, ώστε να προκύψουν τα κοινά στοιχεία και να αναδυθούν οι συνδέσεις με τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν την εκάστοτε χρονική περίοδο. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν κρίνονται ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα και, βεβαίως, δύνανται να αποτελέσουν την αφετηρία για περαιτέρω μελέτη του θέματος.