Γονική εμπλοκή για τον γραμματισμό στο νηπιαγωγείο: συνεργατική έρευνα δράσης για την ενίσχυση της συνεργασίας νηπιαγωγείου-οικογένειας-κοινότητας με έμφαση στα ζητήματα γραμματισμού των παιδιών

Abstract

Promoting literacy is a lifelong, dynamic, and multidimensional socio-cultural process that considers children's knowledge resources and invests in positive relationships and interactions between their multiple contexts of development. It encompasses a set of competences, i.e. children's knowledge, attitudes, and skills relating to multimodal, modern communication, in both its oral and written dimensions. Cooperation between School-Family-Community is a fundamental priority in this process and a key element of the socio-pedagogical orientation of the modern school. Through socio-pedagogical approaches, literacy extends beyond the walls of the classroom, acquiring an experiential and participatory character that enhances learning and its connection with everyday life. This paper examines the contribution of a socio-pedagogical, collaborative School-Family-Community program to the literacy of preschool children through a socio-pedagogical and systems approach. Although relevant interventions are recorded in the relevant literature, the majority of them reflect the model of strengthening family literacy, attempting to 'train' parents to achieve favorable changes in the family environment that will benefit the child. These interventions often overlook the interactions between family and school and treat the family as distinct from the school. A program was designed and implemented that included pre-testing and post-testing based on Epstein's typology of parental involvement. The socio-educational program aimed to strengthen School-Family-Community collaboration, emphasizing children's literacy skills, adopting a holistic, systemic orientation through active family and community involvement. A natural but also supportive e-learning community was created through the Moodle platform. The objectives of the research were to record the needs of parents and teachers, to evaluate the contribution of the program to the views and practices of parents and teachers and to the children's literacy competences, and to investigate the parameters of the socio-educational program that positively or negatively influenced the enhancement of parental involvement and School-Family-Community collaboration. The study follows a combination of collaborative action research and quasiexperimental design, with pre-and post-testing for group evaluation, involving ten kindergartens from three geographical regions of Greece. The complexity of the issue required a combination of qualitative and quantitative data collection methods to approach certain aspects of the issue. In particular, the following were used: questionnaires, individual and group interviews, weighted tools for assessing children's language indicators, as well as protocols for reflection and recording critical events. A multi-method analytical design was adopted, utilizing primarily qualitative and selectively, where necessary, quantitative analysis, ensuring an understanding of different aspects of the issues being investigated. The findings underline the important contribution of School-Family-Community collaboration in enhancing the literacy of preschool children. This collaboration appeared to work both through the active involvement of parents in literacy activities in the family and especially in the school environment and through the transformations observed in the perceptions of parents and kindergarten teachers. At the same time, the parent-teacher and parent-child relationship was strengthened, revealing the importance of the qualitative dimension of parental involvement in enhancing the cooperation between these three contexts of children's development (School-Family-Community), as well as in promoting the literacy skills of preschool children of formal development. The systematic and active involvement of parents in the family and school environment, the clear formulation of objectives, the playful and accessible nature of the activities, the use of the e-learning community - although it revealed some difficulties - the action research and the flexibility of the socio-pedagogical program, were highlighted by the participants' evaluation as the characteristics that worked positively. At the same time, lack of time and resistance to changes in parents' perceptions, as reported by the kindergarten teachers, appeared to be important limiting factors. To further understand these issues, further research focusing on these points is needed to develop longer-term social education programs and re-evaluate them through more participation and longer-term follow-up. This research highlights the importance of a multi-level strategy to enhance parental involvement in early childhood literacy, starting from action research as a key means of implementation and development. Action research functions as a dynamic mechanism for selfevaluation and development of all stakeholders, incorporating meaningful collaboration between parents and teacher-researchers, systematic feedback, flexible educational methods as well as enhancing the use of the digital environment, with the aim of sustainability and effectiveness of socio-educational programs.

Η προαγωγή του γραμματισμού συνιστά μια διά βίου, δυναμική και πολυδιάστατη κοινωνικοπολιτισμική διαδικασία που λαμβάνει υπόψη τα αποθέματα γνώσεων των παιδιών και επενδύει στις θετικές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις μεταξύ των πολλαπλών πλαισίων ανάπτυξής τους. Περιλαμβάνει ένα σύνολο ικανοτήτων, δηλαδή γνώσεων, στάσεων και δεξιοτήτων των παιδιών, αναφορικά με την πολυτροπική, σύγχρονη επικοινωνία, στην προφορική αλλά και γραπτή της διάσταση. Η συνεργασία μεταξύ Σχολείου-Οικογένειας-Κοινότητας αποτελεί θεμελιώδη προτεραιότητα στη διαδικασία ενίσχυσης των ικανοτήτων γραμματισμού των παιδιών και ταυτόχρονα βασικό στοιχείο του κοινωνικοπαιδαγωγικού προσανατολισμού του σύγχρονου σχολείου. Μέσα από κοινωνικοπαιδαγωγικές προσεγγίσεις ο γραμματισμός επεκτείνεται πέρα από τα όρια της σχολικής αίθουσας. Αποκτά βιωματικό και συμμετοχικό χαρακτήρα, ενισχύοντας τη μάθηση και τη σύνδεσή της με την καθημερινή ζωή. Η παρούσα εργασία εξετάζει τη συμβολή ενός κοινωνικοπαιδαγωγικού, συνεργατικού προγράμματος Σχολείου-Οικογένειας-Κοινότητας στον γραμματισμό των παιδιών προσχολικής ηλικίας τυπικής ανάπτυξης, μέσα από μια κοινωνικοπαιδαγωγική και συστημική προσέγγιση. Στη σχετική βιβλιογραφία, αν και καταγράφονται σχετικές παρεμβάσεις, αυτές στην πλειονότητά τους αντανακλούν το μοντέλο ενίσχυσης του οικογενειακού γραμματισμού, επιχειρώντας να «εκπαιδεύσουν» τους γονείς, ώστε να επιτευχθούν ευνοϊκές αλλαγές στο οικογενειακό περιβάλλον που θα ωφελήσουν το παιδί, παραβλέποντας συχνά τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ Σχολείου-Οικογένειας και αντιμετωπίζοντας την οικογένεια διακριτά σε σχέση με το σχολείο. Σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε ένα κοινωνικοπαιδαγωγικό πρόγραμμα βασισμένο στην τυπολογία της Epstein για τη γονική εμπλοκή. Το κοινωνικοπαιδαγωγικό αυτό πρόγραμμα στόχευε στην ενίσχυση της συνεργασίας Σχολείου-Οικογένειας-Κοινότητας, με έμφαση στις ικανότητες γραμματισμού των παιδιών, υιοθετώντας έναν ολιστικό, συστημικό προσανατολισμό μέσα από την ενεργό συμμετοχή της οικογένειας και της κοινότητας. Δημιουργήθηκε μια φυσική αλλά και ενισχυτικά σε αυτή, μια ηλεκτρονική κοινότητα μάθησης αξιοποιώντας την πλατφόρμα Moodle. Οι στόχοι της έρευνας περιλάμβαναν: την καταγραφή των αναγκών και των προτάσεων γονέων και νηπιαγωγών, την αξιολόγηση της συμβολής του κοινωνικοπαιδαγωγικού προγράμματος στις αντιλήψεις και πρακτικές γονέων και νηπιαγωγών, καθώς και στις ικανότητες γραμματισμού των παιδιών. Επιπλέον, εξετάστηκαν οι παράγοντες του κοινωνικοπαιδαγωγικού προγράμματος που συνέβαλαν θετικά ή αρνητικά στην ενίσχυση της γονικής συμμετοχής και της συνεργασίας μεταξύ Σχολείου-Οικογένειας- Κοινότητας, σύμφωνα με τους γονείς και τις συμμετέχουσες στην έρευνα νηπιαγωγούς. Η μελέτη ακολουθεί συνδυασμό συνεργατικής έρευνας δράσης και οιονεί πειραματικού σχεδιασμού, με προέλεγχο και μεταέλεγχο, για την αξιολόγηση των ομάδων (πειραματικής και ελέγχου) με τη συμμετοχή δέκα τάξεων δημόσιων νηπιαγωγείων. Ειδικότερα συμμετείχαν δέκα νηπιαγωγοί (πέντε στην πειραματική ομάδα και πέντε στην ομάδα ελέγχου) καθώς και οι γονείς, μητέρες και πατέρες, 175 παιδιών προσχολικής ηλικίας (95 στην πειραματική ομάδα και 80 στην ομάδα ελέγχου) από τρεις γεωγραφικές περιφέρειες της Ελλάδας. Η πολυπλοκότητα του ζητήματος απαιτούσε τον συνδυασμό ποιοτικών και ποσοτικών μεθόδων συλλογής δεδομένων. Αξιοποιήθηκαν ερωτηματολόγια, ατομικές και ομαδικές συνεντεύξεις, σταθμισμένα εργαλεία για την αξιολόγηση γλωσσικών δεικτών των παιδιών, καθώς και πρωτόκολλα αναστοχασμού και καταγραφής κρίσιμων συμβάντων. Υιοθετήθηκε ένα πολυμεθοδικό σχέδιο ανάλυσης, αξιοποιώντας κατά βάση την ποιοτική και επιλεκτικά, όπου κρίθηκε αναγκαίο, την ποσοτική ανάλυση, εξασφαλίζοντας την κατανόηση πτυχών του πολυεπίπεδου ζητήματος της συνεργασίας Σχολείου-Οικογένειας-Κοινότητας. Τα ευρήματα υπογραμμίζουν τη σημαντική συμβολή της συνεργασίας μεταξύ Σχολείου-Οικογένειας-Κοινότητας στην ενίσχυση των ικανοτήτων γραμματισμού των παιδιών προσχολικής ηλικίας τυπικής ανάπτυξης. Η συνεργασία αυτή φάνηκε να λειτουργεί μέσα από την ενεργό εμπλοκή των γονέων σε δράσεις γραμματισμού στο οικογενειακό αλλά κυρίως στο σχολικό περιβάλλον καθώς και μέσα από τους μετασχηματισμούς που παρατηρήθηκαν στις αντιλήψεις των γονέων και των νηπιαγωγών. Παράλληλα ενδυναμώθηκε η σχέση γονέωννηπιαγωγών και γονέων-παιδιών, αποκαλύπτοντας τη σημασία της ποιοτικής διάστασης της γονικής εμπλοκής στην ενίσχυση της συνεργασίας των τριών αυτών πλαισίων ανάπτυξης των παιδιών (Σχολείο-Οικογένεια-Κοινότητα), καθώς και στην προαγωγή των ικανοτήτων γραμματισμού των παιδιών προσχολικής ηλικίας τυπικής ανάπτυξης. Η συστηματική και ενεργή εμπλοκή των γονέων στο οικογενειακό αλλά και σχολικό περιβάλλον, η σαφής διατύπωση στόχων, ο παιδοκεντρικός χαρακτήρας του κοινωνικοπαιδαγωγικού προγράμματος, η αξιοποίηση της ΗΚΜ, η συνεργατική έρευνα δράσης και η ευελιξία του κοινωνικοπαιδαγωγικού προγράμματος, αναδείχθηκαν από την αξιολόγηση των συμμετεχόντων ως τα χαρακτηριστικά που λειτούργησαν θετικά. Παράλληλα, η έλλειψη χρόνου και η αντίσταση στις αλλαγές, όπως αναδείχθηκε από μερίδα συμμετεχόντων, φάνηκαν να αποτελούν σημαντικούς περιοριστικούς παράγοντες. Για την περαιτέρω κατανόηση αυτών των ζητημάτων, είναι απαραίτητο να διεξαχθεί επιπλέον έρευνα, επικεντρωμένη σε αυτά τα σημεία, με σκοπό την ανάπτυξη κοινωνικοπαιδαγωγικών προγραμμάτων για τη συνεργασία Σχολείου-Οικογένειας-Κοινότητας μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας και στην επαναξιολόγησή τους μέσω της συμμετοχής περισσότερων ατόμων και της παρακολούθησης τους σε βάθος χρόνου. Η παρούσα έρευνα αναδεικνύει τη σημασία μιας πολυεπίπεδης στρατηγικής για την ενίσχυση της γονικής εμπλοκής στον γραμματισμό των παιδιών προσχολικής ηλικίας, με τη συνεργατική έρευνα δράσης να αποτελεί κομβικό μέσο για την εφαρμογή και την ανάπτυξη του ερευνητικού σχεδιασμού. Η συνεργατική έρευνα δράσης λειτουργεί ως δυναμικός μηχανισμός αυτοαξιολόγησης και ανάπτυξης όλων των εμπλεκομένων, ενσωματώνοντας την ουσιαστική συνεργασία γονέων και νηπιαγωγών-ερευνητών, τη συστηματική ανατροφοδότηση, ευέλικτες εκπαιδευτικές μεθόδους καθώς και ενισχυτικά την αξιοποίηση του ψηφιακού περιβάλλοντος, με στόχο τη βιωσιμότητα και την αποτελεσματικότητα των κοινωνικοπαιδαγωγικών προγραμμάτων.