Ο πρώτος λόγος του Ισαίου Περί τοῦ Κλεωνύμου κλήρου

Abstract

This doctoral dissertation constitutes a critical and interpretative commentary on Isaeus’ first speech, On the Estate of Cleonymus, and aims to contribute to its deeper understanding. The rhetorical skill of the logographer is evident in every aspect of the oration under examination, presenting the speech as a paradigmatic model of structural coherence, methodical argumentation, and persuasive technique. At the same time, the present scholarly endeavour has sought to shed light on the speech in question as a primary and, therefore, invaluable source for the interpretation and academic investigation of Attic inheritance law in the fourth century BCE. The relationship between the orator and the ancient Greek legal system of the Classical period is both unbroken and multifaceted. During the in-depth analysis of On the Estate of Cleonymus, challenges emerged in drawing definitive conclusions about the legal reality of the Classical era, due to the absence of explicit references by the speaker to the legislation of that period. Nevertheless, the implicit references, artfully embedded in the orator’s argumentation, to legal provisions are projected as being of major importance for comprehending the legislative framework of that time. For this reason, every linguistic choice in the forensic speech has been examined, analysed, and commented upon, with the aim of a thorough study of the text. Furthermore, this research undertaking attempts to restore and revise problematic passages from the manuscript tradition (AQ), with a view to enhancing their interpretative clarity. Through this work, the interested researcher is afforded the opportunity to study Isaeus’ first speech in light of the forthcoming comprehensive edition (draft), Oxford Classical Texts 2025, with the possibility of systematically examining every aspect of the logographer’s rhetorical strategy. The dissertation includes a presentation of the manuscript tradition, a concise summary of the case and the structural parts of the speech, and an identification of key rhetorical and legal issues, supported by tables and diagrams for greater clarity. This is followed by a chronological assessment of the speech, attempted through prosopographical analysis, the identification of the individuals mentioned, and their correlation with known historical data. The study concludes with a survey of the legal framework of the text, highlighting specific provisions of Attic law during the Classical period, as these emerge from Isaeus’ line of reasoning. The possible reception of the speech by the contemporary audience is also examined, while the outcome of the legal dispute is approached through the lens of modern legal theory and philosophy. In conclusion, the present doctoral thesis does not constitute a traditional and one-dimensional analysis confined to linguistic matters alone. Rather, through its close reading of the rhetorical speech, its multidimensional thematic scope, and its broad interpretative perspective, it foregrounds the rhetorical character of the text. The study of the ancient manuscript tradition and of the secondary material contributes to the qualitative analysis of the available data. Thus, while several of Isaeus’ speeches have received in-depth scholarly attention, the present work seeks to fill the existing lacuna regarding On the Estate of Cleonymus.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποτελεί ένα κριτικό και ερμηνευτικό υπόμνημα στον πρώτο λόγο του Ισαίου, Περὶ τοῦ Κλεωνύμου κλήρου και στοχεύει να συμβάλει στη βαθύτερη κατανόησή του. Η ρητορική δεινότητα του Ισαίου είναι έκδηλη σε κάθε πτυχή του υπό μελέτη λόγου, αναδεικνύοντάς τον ως ένα υποδειγματικό πρότυπο δομικής αρτιότητας, μεθοδευμένης επιχειρηματολογίας και πειθούς. Το παρόν επιστημονικό εγχείρημα είχε ως σκοπό να φωτίσει τον υπό εξέταση λόγο ως πρωτογενή και, ως εκ τούτου, πολύτιμη πηγή ερμηνείας και επιστημονικής διερεύνησης του αττικού κληρονομικού δικαίου του τετάρτου προχριστιανικού αιώνα. Η σχέση του ρήτορα με το αρχαίο ελληνικό δίκαιο της Κλασικής εποχής είναι αδιάρρηκτη και πολυσήμαντη. Κατά την ενδελεχή ανάλυση του Περὶ τοῦ Κλεωνύμου κλήρου, ανέκυψαν προκλήσεις ως προς την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων για την ισχύουσα νομική πραγματικότητα των Κλασικών χρόνων, καθώς δεν εντοπίζονται ρητές αναφορές του ομιλητή στη νομοθεσία εκείνης της περιόδου. Εντούτοις, οι έμμεσες αναφορές, κατά την έντεχνη επιχειρηματολογία του ρήτορα, σε νομικές διατάξεις προβάλλονται ως μείζονος σημασίας για την αντίληψη του νομοθετικού πλαισίου της εποχής εκείνης. Για τον λόγο αυτόν, αξιοποιήθηκε, αναλύθηκε και σχολιάσθηκε κάθε γλωσσική επιλογή του δικανικού λόγου, με σκοπό την εις βάθος μελέτη του κειμένου. Επιπροσθέτως, διά του ερευνητικού αυτού πονήματος επιχειρήθηκε η αποκατάσταση και η αναθεώρηση προβληματικών χωρίων του κειμένου των χειρογράφων (AQ), με στόχο την ενίσχυση της ερμηνευτικής τους σαφήνειας και την προσέγγιση του αρχετύπου (α). Ο ενδιαφερόμενος ερευνητής είναι σε θέση διά του συγγραφικού αυτού έργου να μελετήσει τον πρώτο λόγο του Ισαίου από την υιοθετηθείσα επερχόμενη πληρέστατη έκδοση (προσχέδιο), Oxford Classical Texts 2025, έχοντας τη δυνατότητα να εξετάσει συστηματικά κάθε πλευρά της ρητορικής στρατηγικής του λογογράφου. Η διατριβή περιλαμβάνει την παρουσίαση της χειρόγραφης παράδοσης, τη συνοπτική έκθεση της υπόθεσης και των δομικών μερών του λόγου, καθώς και την επισήμανση καίριων ρητορικών και νομικών θεμάτων, συνοδευόμενα από πίνακες και σχεδιαγράμματα προς διευκόλυνση της κατανόησης. Ακολουθεί η χρονολόγηση του λόγου, η οποία επιχειρείται μέσω της προσωπογραφικής ανάλυσης, της ταυτοποίησης των αναφερόμενων προσώπων και της συσχέτισής τους με γνωστά ιστορικά δεδομένα. Η εργασία ολοκληρώνεται με την επισκόπηση του νομικού πλαισίου του κειμένου, αναδεικνύοντας επί μέρους διατάξεις του αττικού Δικαίου στην Κλασική εποχή, όπως αυτές προκύπτουν από την επιχειρηματολογία του Ισαίου. Εξετάζεται η πιθανή πρόσληψη του λόγου από το ακροατήριο της εποχής, ενώ η έκβαση της δικαστικής διαμάχης προσεγγίζεται υπό το πρίσμα της σύγχρονης νομικής θεωρίας και φιλοσοφίας. Εν κατακλείδι, η ανά χείρας διδακτορική διατριβή δεν συνιστά μία παραδοσιακή και μονομερή ανάλυση γλωσσικών και μόνο ζητημάτων αλλά, διά της εκ του σύνεγγυς ανάγνωσης του ρητορικού λόγου, της πολυδιάστατης θεματολογίας της και της ευρύτητας της προσέγγισής της, προβάλλει τον ρητορικό χαρακτήρα του κειμένου. Η μελέτη της αρχαίας χειρόγραφης παράδοσης και του δευτερογενούς υλικού συντελεί στην ποιοτική ανάλυση των δεδομένων. Ως εκ τούτου, ενώ ορισμένοι από τους λόγους του Ισαίου έχουν τύχει ενδελεχούς διερεύνησης, το κενό στη συστηματική μελέτη του Περὶ τοῦ Κλεωνύμου κλήρου επιδιώκει να αναπληρώσει η παρούσα έρευνα.