Ιστορική και Κανονολογική θεώρηση της εκκλησιαστικής κρίσης στην Κύπρο κατά τα έτη 1972-73

Abstract

The Cyprus problem as it has evolved and shaped since 1974 and since then has been a traumatic experience for modern Hellenism. It is even considered by many to be an equally painful, horrific wound with the Asia Minor Catastrophe of 1922. A significant part of the wider Hellenism experienced the Turkish atrocity in a traumatic and fatal way, with the sacrifice of thousands of people who were killed, the missing, the expelled from their ancestral homes, the consequences of the tragedy of 74 that in various ways affect our people to this day. The worst thing is that the Turkish invasion of 1974 was preceded for several years by signs of civil strife and confrontations both within Cyprus and in the National Center in Greece. The demand for union with “mother Greece” coincides with the Greek Revolution, matures over time and with the referendum of 1950 takes its final course. Over time, it turned into a formally granted state independence, which did not fulfill the deepest desires of a small portion of Greeks on the island and it was this small portion that played an important role in the subsequent events of Cypriot history. The frustration of desires, a special type of irredentism, was the reason for the outbreak of these intra-Cypriot conflicts, which were and will be incited both by Greek factors outside Cyprus and by other foreign/international factors who will create explosive situations of impasse and painful decisions. The background of these, unfortunately, is and remains the decadent passion of discord and philarchy that has plagued our race throughout time to this day. The national liberation struggle had as its main goal the integration of Cyprus into Greece and not state independence. In the national liberation struggle and to the extent that we speak exclusively and only about the Greek Orthodox ecclesiastical authority, the relations of secular-state and spiritual-ecclesiastical power are constantly shifted, changed and often confused. In this prevailing atmosphere and in this tug-of-war, the subject of the present work moves with the main emphasis on the ecclesiastical crisis of the years 1972-1973 and the conflict between Archbishop Makarios and the three Metropolitans, Paphos, Kition and Kyrenia, with the unseen Chorebishop of Amathus, Kallinikos, of the Holy Synod of the Church of Cyprus. One will readily observe that there are no discontinuities in the historical flow of the events under consideration, therefore neither did the ecclesiastical crisis arise or appear suddenly out of nowhere. The crisis of the years 1972-1973 is a natural consequence of the evolution of the history of Hellenism. The continuous effort of the dictatorial authority/government in Greece and the external and internal national circles that wanted to control Cyprus, undermined the desire of the Cypriots and the broader national goals. The Greek dictatorship had, moreover, also initiated an ambitious policy of Greek-Turkish dialogue that was supposed to lead to some solution within the framework of its broader political plans. Unfortunately, however, as it seems historically examined and as it appeared in retrospect and was reflected in the unpleasant reality, the Greek governments over time, did not have the Cyprus issue as the first and serious issue on the agenda of their domestic and foreign policy. On the other hand, Archbishop Makarios’ policy and his positions or his way of handling the Cyprus issue deeply troubled and preoccupied decision-makers in Greece, the United Kingdom and the United States, generating ideas and organizing efforts to overthrow him and, by extension, his positions. We should not forget that we are in the midst of the Cold War, in its overheating, when the contradictions of the two belligerents, the USSR and the USA, were clear and defined and Cyprus was “the apple of discord”, in order to ensure its sovereignty and, by extension, control of the Middle East.In this toxic climate, another side effect of the Cold War conflict, which also had an impact on the ecclesiastical sphere, was the “dethronement” of Archbishop Makarios by the three Metropolitans. We should bear in mind that in a conflict between two opponents, each side presents its arguments, strongly invoking their credibility. Let us not forget, however, that each side in a difficult position will necessarily act selfishly, seeking to free itself from the blame and will aim for specific tangible goals in order to achieve victory in the confrontation in question. Therefore, the arguments that are occasionally used and presented should not be taken at face value, but should be examined through scientifically tested criteria in order to check their credibility and truthfulness, with the ultimate goal of rejecting or accepting them.

Το Κυπριακό όπως εξελίχθηκε και διαμορφώθηκε από το 1974 και εντεύθεν αποτελεί μία τραυματική εμπειρία για τον νεότερο Ελληνισμό. Θεωρείται μάλιστα από πολλούς ότι είναι ισοδύναμα επώδυνη, φρικτή πληγή με τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Ένα σημαντικό κομμάτι του ευρύτερου Ελληνισμού βίωσε τραυματικά και θανάσιμα την τουρκική θηριωδία, με τη θυσία χιλιάδων ανθρώπων που φονεύθηκαν, τους αγνοούμενους, τους εκδιωχθέντες από τις πατρογονικές τους εστίες, επιπτώσεις της τραγωδίας του 74 που ποικιλοτρόπως επηρεάζουν τον λαό μας μέχρι και σήμερα. Το χειρότερο είναι ότι της Τουρκικής εισβολής του 1974 προηγήθηκαν για αρκετά χρόνια οιωνοί εμφύλιων διενέξεων και αντιπαραθέσεων τόσο εντός Κύπρου όσον και στο Εθνικό κέντρο εν Ελλάδι. Το αίτημα για ένωση με τη «μητέρα Ελλάδα» συμπίπτει με την Ελληνική Επανάσταση, ωριμάζει διαχρονικά και με το δημοψήφισμα του 1950 παίρνει την τελική του πορεία. Στην πορεία του χρόνου μετατράπηκε σε μια τυπικά δοτή κρατική ανεξαρτησία, η οποία δεν εκπλήρωσε τους βαθύτερους πόθους μικρής μερίδας Ελλήνων της Μεγαλονήσου και ήταν αυτή η μικρή μερίδα που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα μετέπειτα δρώμενα της κυπριακής ιστορίας. Η ματαίωση των πόθων, ένας ιδιαίτερος τύπος αλυτρωτισμού, ήταν η αφορμή για να ξεσπάσουν αυτές οι ενδοκυπριακές συγκρούσεις, οι οποίες υποδαυλίζονταν και θα υποδαυλίζονται τόσο από εξωκυπριακούς ελλαδικούς παράγοντες όσο και από άλλους αλλοεθνείς/διεθνείς παράγοντες οι οποίοι και θα δημιουργήσουν εκρηκτικές καταστάσεις αδιεξόδου και επώδυνων αποφάσεων. Το υπόβαθρο αυτών, δυστυχώς είναι και παραμένει το μεταπτωτικό πάθος της διχόνοιας και της φιλαρχίας που ταλαιπωρεί την φυλή μας διαχρονικά έως σήμερα. Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας είχε κύριο στόχο την ενσωμάτωση της Κύπρου στην Ελλάδα και όχι την κρατική ανεξαρτησία. Στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα και στον βαθμό που κάνουμε κατ’ αποκλειστικότητα και μόνον λόγο για την ελληνορθόδοξη εκκλησιαστική αρχή, οι σχέσεις της κοσμικής-πολιτειακής και της πνευματικής- εκκλησιαστικής εξουσίας μετατίθενται συνεχώς, μεταβάλλονται και πολλές φορές συγχέονται. Σ’ αυτήν την περιρρέουσα ατμόσφαιρα και σε αυτή τη διελκυστίνδα κινείται το θέμα της παρούσης εργασίας με κύρια έμφαση την εκκλησιαστική κρίση των ετών 1972-1973 και τη σύγκρουση μεταξύ του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και των τριών Μητροπολιτών, Πάφου, Κιτίου και Κυρηνείας με τον αφανή Χωρεπίσκοπο Αμαθούντος Καλλίνικο, της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Κύπρου. Ευχερώς θα παρατηρήσει κανείς ότι δεν υπάρχουν στην ιστορική ροή των υπό εξέταση γεγονότων ασυνέχειες, συνεπώς ούτε και η εκκλησιαστική κρίση προέκυψε ή εμφανίστηκε ξαφνικά από του πουθενά. Η κρίση των ετών 1972-1973 αποτελεί φυσικό επακόλουθο στην εξέλιξη της ιστορίας του Ελληνισμού. Η συνεχής προσπάθεια της εν Ελλάδι δικτατορικής αρχής/κυβέρνησης και των εξωτερικών και εσωτερικών εθνικών κύκλων που ήθελαν να ελέγχουν την Κύπρο, υπονόμευσαν την επιθυμία των Κυπρίων και τους ευρύτερους εθνικούς στόχους. Η ελλαδική δικτατορία είχε, άλλωστε, εγκαινιάσει και μία φιλόδοξη πολιτική ελληνοτουρκικού διαλόγου που υποτίθεται, ότι θα οδηγούσε σε κάποια λύση στο πλαίσιο των ευρύτερων πολιτικών της σχεδιασμών. Δυστυχώς, όμως, όπως φαίνεται ιστορικά εξεταζόμενο και όπως φάνηκε εκ των υστέρων και αποτυπώθηκε στην δυσάρεστη πραγματικότητα, οι ελλαδικές κυβερνήσεις διαχρονικά, δεν είχαν ως πρώτο και σοβαρό θέμα στην ατζέντα της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής τους το Κυπριακό. Από την άλλη, η πολιτική του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και οι θέσεις του ή ο τρόπος διαχείρισής του στο Κυπριακό προβλημάτιζε και απασχολούσε έντονα τα κέντρα αποφάσεων στην Ελλάδα, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ, γεννώντας ιδέες και οργανώνοντας προσπάθειες για την ανατροπή του ιδίου και κατ’ επέκταση των θέσεων του. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου, στην υπερθέρμανσή του, όταν οι αντιθέσεις των δύο αντιμαχόμενων, ΕΣΣΔ και ΗΠΑ, ήταν σαφείς και προσδιορισμένες και η Κύπρος «το μήλο της έριδος», ώστε να εξασφαλιστεί η κυριαρχία της και κατ’ επέκτασιν ο έλεγχος της Μέσης Ανατολής.Μέσα σ΄ αυτό το τοξικό κλίμα, μια ακόμα παρενέργεια της ψυχροπολεμικής διαμάχης, η οποία είχε αντίχτυπο και στον εκκλησιαστικό χώρο, ήταν η «καθαίρεση» του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου από τους τρεις Μητροπολίτες. Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας, ότι στη σύγκρουση δύο αντιπάλων κάθε πλευρά καταθέτει τα επιχειρήματά της επικαλούμενη εντόνως την αξιοπιστία τους. Ας μην μας διαφεύγει όμως, ότι κάθε πλευρά ευρισκόμενη σε δεινή θέση θα κινηθεί εξ ανάγκης ιδιοτελώς επιδιώκουσα την απεγκλώβιση από την κατηγορία του ενόχου και θα στοχεύσει σε συγκεκριμένους απτούς στόχους για να πετύχει υπέρ της τη νίκη στην προκείμενη αντιπαράθεση. Ως εκ τούτου, δεν θα πρέπει να προσλαμβάνονται ως έχουν τα επιχειρήματα που κατά καιρούς χρησιμοποιούνται και κατατίθενται, αλλά θα πρέπει να εξετάζονται μέσα από επιστημονικά δοκιμασμένα κριτήρια για να ελέγχεται η αξιοπιστία τους και η αληθινότητά τους, με απώτερο σκοπό την απόρριψή τους ή την αποδοχή τους.